Oprichter MMM overleden

René Does

MMM: deze drie letters waren een wezenlijk onderdeel van de geschiedenis van sociaaleconomische 'chaos' in de jaren negentig in Rusland. MMM was een piramidefonds waarin op het hoogtepunt in 1994 vijftien miljoen Russen geld hadden gestoken. Op 26 maart 2018 is de oprichter van dit fonds, Sergej Mavrodi, op 62jarige leeftijd overleden aan de gevolgen van een hartaanval.

Mavrodi, een Rus met Griekse familiewortels, was een bijzonder persoon. Hij zag er niet uit als een snelle financiële jongen, maar had, zoals de nieuwssite Gazeta.ru in een in memoriam op zijn sterfdag opmerkte, met zijn alledaagse bril, kapsel en poloshirts de uitstraling van een leerkracht op een middelbare school. Tegen de vijftien miljoen Russen gingen echter door hem financieel de boot in. De schattingen over de financiële schade die zijn piramidefondsen zouden hebben toegebracht, lopen enorm uiteen, van honderden miljoenen tot miljarden dollars.

Sergej Mavrodi werd op 11 augustus 1955 in Moskou geboren. Tijdens zijn schooltijd wist hij de ingewikkeldste wiskundesommen op te lossen en won hij meerdere wiskundige olympiades. In 1978 studeerde hij af aan de faculteit voor toegepaste wiskunde van het Moskouse Staatsinstituut voor Elektronica en Wiskunde. Hij schijnt ook een kei te zijn geweest in poker en andere kaartspelen.

In 1989, tijdens de perestrojka onder Michail Gorbatsjov, richtte hij de coöperatie MMM op. Nadat de meeste Russen na de ondergang van het communisme door de geldhervorming in 1991 hun spaargeld grotendeels hadden verloren, veranderde Mavrodi MMM in een investeringsmaatschappij voor de gewone man.

Hij liet aanstekelijke reclamefilmpjes maken, met de simpele fictieve held Lenja Goloebkov in de hoofdrol. 'Lenja koopt laarzen voor zijn vrouw', was de eerste aflevering. Daarna kon Lenja een auto en een woning voor zijn vrouw kopen dankzij zijn beleggingen in MMM, waarna ook Lenja's broer overstag ging. In de Moskouse metro hingen posters met de reclameleuze 'MMM heeft geen problemen'.

MMM functioneerde echter als een klassiek piramidefonds. En dat klapt een keer. In 1994 werd Mavrodi gearresteerd op verdenking van belastingontduiking. Vanuit het huis van bewaring wist hij echter voldoende handtekeningen te verzamelen om als onafhankelijk kandidaat aan de parlementsverkiezingen te kunnen deelnemen. In 1994 werd hij in de Staatsdoema gekozen. Tot een veroordeling kwam het niet.

In 1997 werd MMM officieel failliet verklaard. Er werd opnieuw een arrestatiebevel tegen Mavrodi uitgevaardigd en in 1998 een internationaal arrestatiebevel. In januari 2003 werd hij gearresteerd in een huurwoning in Moskou. In 2007 werd hij tot vier jaar gevangenisstraf veroordeeld wegens belastingontduiking, valsheid in geschrifte en oplichting, maar omdat hij vier jaar in voorarrest had vastgezeten, kwam hij bijna meteen vrij.

In 2011 deed Mavrodi een mislukte poging tot de heroprichting van MMM. In 2014 ging hij internationaal met MMM-Global. Hij richtte zich op landen in Azië en Afrika. De site van MMM werkte na zijn overlijden nog steeds en beloofde: 'Binnen drie maanden kan een deelnemer zijn inleg acht keer vergroten!!!'China verklaarde het bedrijf in 2016 illegaal. Andere landen volgden.

In augustus 2012 had Mavrodi in Oekraïne ook nog de politieke partij MMM opgericht. Een van de latere leiders van de opstandige Volksrepubliek Donetsk in het oosten van het land, Denis Poesjilin, was in 2013 kandidaat voor MMM in de Oekraïense parlementsverkiezingen, maar haalde slechts 0,08 procent van de stemmen. Zelf kondigde Mavrodi aan deel te nemen aan de afgelopen Russische presidentsverkiezingen van maart 2018, maar dat kwam er niet van.

In december 2015 ging op YouTube de serie Zombi in première, waarvoor Mavrodi het scenario en de muziek had geschreven. Binnen een half jaar scoorde de serie ruim 100 miljoen views. In september 2016 kwam een vervolg uit. In 2017 publiceerde Mavrodi zijn memoires onder de titel Verleiding, maar de hele oplage werd meteen geconfisceerd om bedrogen investeerders in MMM te compenseren. Op het einde van zijn leven ontwikkelde hij ook nog een cryptomunt, de mavro.

In een artikel na Mavrodi's overlijden op de nieuwssite Gazeta.ru analyseerde journalist Roestem Faljachov waarom Mavrodi zo succesvol kon worden. Hij verklaart dit uit een combinatie van gebrekkige financiële kennis onder de Russen, ontevredenheid over hun lage inkomens en (valse) hoop op snelle verbetering van het persoonlijk inkomen.

Voor zijn artikel interviewde Faljachov het hoofd van het Russische kantoor van de Wereldbank, Marina Vasiljeva, die hem vertelde: 'Financieel niet onderlegde en armlastige burgers heb je in ieder land in overvloed, maar om een of andere reden ontstaan er in Rusland en Nigeria vaker financiële piramides.'

Faljachov haalt verder een statistiek van de Centrale Bank van Rusland aan, die meldt dat er in 2017 in Rusland 137 financiële instellingen waren 'met kenmerken van een financiële piramide'. Positief was wel dat dit aantal dalende was, van 200 in 2015 en 180 in 2016.

In 2011 werd er een film gemaakt over MMM onder de titel Pirammmida, gebaseerd op het verhaal Piramida dat Mavrodi zelf geschreven had. Mavrodi vertelde toen tegen commentator Semjon Kvasja van Gazeta.ru dat veel geld hem niet gelukkig had gemaakt: 'Iemand die plotseling een pak geld verdient, gaat onvermijdelijk volledige innerlijke leegte voelen'.