WK Voetbal in Rusland (5): voetbal en politiek

René Does

De openingsceremonie en -wedstrijd van het WK Voetbal in het Moskouse stadion Loezjniki op 14 juni 2018 was voor president Vladimir Poetin een beetje een eenzame gebeurtenis. Er waren geen leiders van grote landen die zijn openingstoespraak aanhoorden en naast hem op de tribune zaten bij de openingswedstrijd. Hij moest het voor de ogen van de wereld doen met de leider van tegenstander Saoedi-Arabië in de openingswedstrijd, kroonprins Mohammed ben Salman. Politiek was het WK voor Rusland en Poetin bij aanvang nog geen topshow.

Naast Ben Salman waren er een twintigtal andere buitenlandse leiders naar de openingsceremonie gekomen, onder wie de presidenten of premiers van andere lidstaten van het Gemenebest van Onafhankelijke Staten, de parlementsvoorzitter van Noord-Korea en leiders van kleinere Aziatische en Latijns-Amerikaanse landen.

Mondiale sporttoernooien bieden voor politieke leiders een mogelijkheid tot gesprekken in de coulissen en hebben hiermee, in de woorden van buitenlandcommentator Sergej Strokan van het dagblad Kommersant, ook een 'geopolitieke dimensie'.

Zo kunnen president Ilham Alijev van Azerbeidzjan en de nieuwe premier van Armenië, Nikol Pasjinjan, misschien wat tot elkaar komen in de slepende kwestie van de Armeense enclave Nagorno-Karabach. Wellicht komen er later in het toernooi toch nog leiders van westerse landen naar Moskou als deze landen lang in het toernooi blijven.

Boycot
Er is geopolitiek veel gebeurd in de periode tussen de toekenning van het WK Voetbal aan Rusland in 2010 en het speeljaar 2018: de annexatie van de Krim door Rusland, het ontbranden van de separatistische burgeroorlog in het oosten van Oekraïne, de ramp met de MH17, westerse sancties en Russische tegensancties, de oorlog in Syrië, het dopingschandaal rond de Russische olympische sportploeg, het bannen van Rusland van de Olympische Winterspelen in Pyeongchang, de vermeende inmenging van Rusland in de Amerikaanse presidentsverkiezingen en de vergiftiging van de Russische dubbelspion Sergej Skripal en zijn dochter Joelija in het Engelse Salisbury.

Daarbij bieden mondiale sporttoernooien als Olympische Spelen en een WK voetbal voor organiserende landen en hun politieke leiders een mogelijkheid om zich van hun beste en modernste kant te laten zien. Rusland heeft hiervoor kort na elkaar twee keer de gelegenheid gekregen met de Olympische Winterspelen in Sotsji (2014) en het WK Voetbal in 2018.

De leiders van het land hoeven geen grote voetballiefhebbers te zijn, zoals in Rusland het geval is. Poetin staat bekend als een liefhebber van judo en ijshockey, terwijl premier Dmitri Medvedev, een supporter en beoefenaar van roeien, eens zijn voetbalkennis onthulde door het nationale elftal van 'Groot-Brittannië' als deelnemer te verwelkomen.

Vanaf de annexatie van de Krim in 2014 zijn er door politici uit het Westen en uit Oekraïne een reeks oproepen gedaan tot het ontnemen van het WK van Rusland en tot boycots. In maart 2017 kwamen er oproepen tot een boycot door Duitse politici na massa-arrestaties tijdens betogingen tegen de corruptie in Rusland; in augustus van dat jaar deden Amerikaanse politici zo'n oproep vanwege de vermeende slechte arbeidsomstandigheden tijdens de bouw van de voetbalstadions, met name van die van Noord-Koreaanse gastarbeiders; en in maart 2018 volgden Engelse politici met een oproep vanwege de vergiftiging van dubbelspion Skripal.

Uiteindelijk is het tot diplomatieke boycots door westerse leiders beperkt gebleven: zij zouden hun gezicht niet ter meerdere eer en glorie van Poetin laten zien tijdens het WK.

Oekraïne
De felste oproepen tot een boycot kwamen - niet onverwacht - van buurland Oekraïne. Deze liepen niet uit tot een grote kwestie, omdat Oekraïne zich niet voor het WK had weten te plaatsen. De Oekraïense minister van Buitenlandse Zaken Pavel Klimkin riep supporters van deelnemende en met Oekraïne sympathiserende landen op om tijdens wedstrijden met de blauw-gele Oekraïense vlag te zwaaien en borden met de tekst 'De Krim is van Oekraïne' hoog te houden.

Verder riep hij Oekraïense voetbalsupporters en journalisten op niet naar Rusland te gaan, omdat het voor hen in Rusland niet veilig zou zijn tijdens het WK. Hierop antwoordde de voorzitter van het organisatiecomité, Aleksej Sorokin, dat ook Oekraïners van harte welkom waren en nergens voor hoefden te vrezen.

Niettemin deed de Oekraïense Voetbalbond (FFOe) geen beroep op de haar toebedeelde toegangskaarten voor WK-wedstrijden en besloot de Nationale Publieke Televisie- en Radiozender van Oekraïne geen verslag te doen van de voetbalwedstrijden in Rusland.

Overigens waren de oproepen van minister Klimkin een beetje een loos gebaar, omdat de FIFA politieke uitingen op de tribunes tijdens voetbalwedstrijden expliciet verbiedt. Zo verbood de Wereldvoetbalbond ook een optreden van de Russische rockzangeres Joelija Tsjitsjerina in de fanzone in speelstad Rostov-aan-de-Don, omdat zij zich een actieve propagandiste van de pro-Russische separatisten in het oosten van Oekraïne had betoond tijdens optredens.

Verder stelden Russische militaire leiders en journalisten vóór het WK dat Oekraïne van het vetbaltoernooi gebruik zou kunnen maken om juist dan nieuwe militaire acties in het oosten van Oekraïne te ontplooien om het gebied weer onder het gezag van Kiev te krijgen. Een voorbeeld is de lange beschouwing die de militaire analist en journalist Aleksandr Chramtsjichin op 26 januari 2018 schreef voor de wekelijkse, vrijdagse militaire bijlage NVO van de krant Nezavisimaja Gazeta.

Chramtsjichin ('grote sport is een legale vervanger van oorlog') poneerde dat de in binnen- en buitenland aan populariteit verliezende Oekraïense president Pjotr Porosjenko tijdens het WK een persoonlijke reddingsactie kon initiëren door tijdens het WK de militaire strijd in de Donbass weer aan te jagen. Een van de speelsteden, Rostov-aan-de-Don, ligt vlakbij de betwiste regio in Oost-Oekraïne.

Chramtsjichin: 'Het gaat om de opleving van actieve militaire operaties in de Donbass. Hun doel is de volledige liquidatie van de volksrepublieken Donetsk en Loegansk in de stijl van de Kroatische Operatie "Storm" in 1995 voor de liquidatie van de Servische Krajina.' In dat geval zou Rusland volgens Chramtsjichin na het WK moeten reageren, onder meer met de erkenning van de volledige onafhankelijkheid van de twee volksrepublieken. 'Op 15 juli 2018 houden wij op gijzelaar te zijn van het WK en de grote sport in zowel politieke als economisch opzicht', aldus Chramtsjichin.

Dat de Russische leiders zo'n oorlogsscenario met het buurland helemaal niet denkbeeldig achtten, blijkt wel uit het feit dat president Poetin hier op 6 april tijdens zijn jaarlijkse vragenprogramma voor de Russische televisie expliciet over sprak. Hij waarschuwde Oekraïne tijdens het WK niet tot 'provocaties' over te gaan, omdat die 'zeer zware gevolgen zouden krijgen voor het gehele Oekraïense staatsverband'.

Succes
De verbinding tussen geopolitiek en mondiale sportevenementen zal in het geval van Rusland na dit WK voor lange tijd voorbij zijn. Het zal na de korte opeenvolging van de Olympische Spelen in Sotsji en dit WK heel lang duren voordat Rusland weer Olympische Spelen of een groot voetbaltoernooi zal mogen organiseren.

Daarbij lijkt het WK een onverwacht groot succes te worden, dat (tot dusver) met een perfecte organisatie en in een grote feeststemming verloopt. Na enkele dagen aftasten door zowel de bezoekende voetbalsupporters, die sombere en afwijzende Russen vreesden, als de Russen zelf, die weinig van hun eigen nationale elftal verwachtten en een kritische en achterdochtige houding jegens hen verwachtten van de buitenlandse gasten, kwam iedereen samen om een geweldige atmosfeer te creëren. Al snel kwamen Russen uit de wijde omtrek naar de speelsteden om zich bij het feestgedruis aan te sluiten.

Ook de Russen zelf werden dus enthousiast over het WK in eigen land, mede geholpen door de goede start van de nationale ploeg in de openingswedstrijd tegen Saoedi-Arabië (5-0). Een voorbeeld zijn de impressies van verslaggeefster Natalja Radoelova van het klassieke weekblad Ogonjok. '"Alsof we niet in Rusland zijn", verbazen onze burgers zich. Maar wij zijn in Rusland. We hebben ons alleen lang niet zo gelukkig gevoeld. Het kleine Saransk is veranderd in een feeststad met een Latijns-Amerikaans temperament', schreef ze in het nummer van 25 juni.

Radoelova geeft een reeks voorbeelden van enthousiaste meningen op Russische sociale media. 'Atmosfera soeperpozitivnaja.' 'Lang leve het voetbal en de bedremmelde smerissen!' 'Laat de supporters voor altijd blijven!' En: 'Sluit de grenzen! Niemand laten gaan! Laat het altijd feest blijven!'

Radoelova hoopt dat de goede herinneringen en de feestsfeer een blijvende positieve verandering in haar land opleveren: 'We hebben gezien hoe vrij en open we kunnen zijn.' Vergelijkbaar commentaar gaf de redactie van de nieuwssite Gazeta.ru na de openingswedstrijd op 14 juni: 'Wij hebben onszelf geleerd dreigend te zijn. Nu is er een prachtige aanleiding om de wereld te tonen dat we ook goed en lief kunnen zijn.'