Jelle Brandt Corstius
Rusland voor gevorderden. Berichten van een overlever
Uitgeverij Prometheus
Amsterdam 2008
186 blz.
ISBN 978-90-446-1093-2
€14,95
Cholesterol en alcohol
René Does
Jelle Brandt Corstius maakt het zichzelf niet makkelijk. De Moskou-correspondent van Trouw en RTL Nieuws reist ook naar de meest afgelegen, onherbergzame en verloederde gebieden van Rusland en de andere republieken van de voormalige Sovjet-Unie om verslag te doen van het leven van de mensen die het op deze plekken moeten zien uit te houden. Zulke reportages maken het leeuwendeel uit van zijn Rusland voor gevorderden. Berichten van een overlever. Het is daarmee een correspondentenboek geworden waarin de naam Poetin nauwelijks voorkomt.
In het boek staan reisverhalen naar de Nenets en de Sami, Eskimo-volken die in het Hoge Noorden van Rusland leven, naar de bergachtige Altaj in het zuidwesten van Siberië en naar Armenië, Kazachstan en de Kaukasus. Daarnaast vertelt Brandt Corstius over zijn dagelijkse leven in Moskou. Hij is van Rusland gaan houden, vooral omdat het leven zich er intensiever voordoet dan bij ons. 'Er is nog nooit een dag voorbijgegaan dat er niet iets geks, grappigs of absurds gebeurde. Rusland is een feest voor de verveelde geest,' schrijft hij in de inleiding.
Brandt Corstius heeft inderdaad een gevoelige antenne voor het gekke, grappige en absurde waar je in Rusland onophoudelijk op stuit en doet daar in Rusland voor gevorderden op grappige, lichtvoetige en laconieke toon verslag van. Zo verwoordt hij de Russische ongevoeligheid voor privacy als 'Iedereen zit altijd en overal boven op elkaar'. Het boek is door dit alles een geslaagde en eigenzinnige aanvulling op de uitdijende plank met Moskouse correspondentenboeken.
De auteur noemt zijn belevenissen 'berichten van een overlever'. Naar Nederlandse begrippen moet je in het Russische leven telkenmale enorme weerstanden overwinnen en plotselinge gebeurtenissen verwerken, maar als je zoals Brandt Corstius naar de uithoeken van het land reist, moet je dat 'overleven' ook wel eens letterlijk nemen. Zo overleeft hij een winterse sledetocht over een Noord-Russisch meer met wakken (hij hoort het gelukkig pas ná de tocht) en moet hij in de plaats Kem tussen Sint Petersburg en Moermansk rennen voor een groep agressieve xenofobe jongeren. Ook de droevigheid van Rusland schemert door het boek.
De belevenissen van Brandt Corstius zijn zonder twijfel die van een gevorderde Ruslandganger. Aan de andere kant is de verwondering van de jonge correspondent toch ook de verbazing van een beginnende Ruslandkenner. Zo zullen de meeste lezers van Prospekt van herkenning met hun hoofd knikken als Brandt Corstius schrijft over onuitroeibare Russische ondeugden als corruptie, gekmakende bureaucratie, alles verwoestend alcoholisme (met name op het platteland) en oeverloze praatzucht.
Deze worden op hun beurt echter weer gecompenseerd door de ruimte (in zowel fysieke als psychologische zin), de natuur en de enorme gastvrijheid van de mensen. Zeker als man krijg je in Rusland grote hoeveelheden voedsel en wodka te verstouwen. 'Zoals altijd lag het cholesterolspook op de loer,' merkt Brandt Corstius terecht en snedig op als hij weer eens het slachtoffer wordt van de gastvrijheid.
Alleen het hoofdstuk over Armenië gaat naar mijn smaak aan iets te grote meligheid ten onder, maar voor de rest beveel ik dit boek van harte aan.