Steven Pifer
Averting Crisis in Ukraine.
Council on Foreign Relations
New York 2009
xv + 62 blz.
ISBN 978-0-87609-427-3
€10,15
Gratis te lezen via www.futurefastforward.com
Probleemgeval Oekraïne
René Does
Er zijn twee redenen om nu wat meer aandacht te hebben voor Oekraïne. Een concrete reden is dat op 17 januari de eerste ronde van nieuwe presidentsverkiezingen zal worden gehouden. Een meer algemene aanleiding is dat de ontwikkelingen in Oekraïne een uitzondering vormen op de regel dat landen in Europa stabiliteit of in ieder geval relatieve stabiliteit kennen.
Dit laatste is althans de stelling van Richard N. Haass, de president van de Amerikaanse Council of Foreign Relations, in zijn voorwoord van Steven Pifers Averting Crisis in Ukraine. In dit boekje wordt geanalyseerd welke interne en externe factoren destabilisering van Oekraïne (kunnen) veroorzaken en wordt op basis van deze analyse een adequate Amerikaanse Oekraïne-politiek voorgesteld. De auteur, Steven Pifer, is een gepensioneerde diplomaat die van 1998 tot 2000 de Amerikaanse ambassadeur in Oekraïne was en daarna vier jaar onderminister van Buitenlandse Zaken belast met Rusland en Oekraïne.
De interne factoren die tot instabiliteit leiden zijn de verlammende politieke machtsstrijd tussen president Viktor Joesjtsjenko en premier Joelija Timosjenko, de grote negatieve gevolgen van de mondiale kredietcrisis in Oekraïne, en de zich verscherpende tweedeling tussen de pro-westerse westelijke helft en de pro-Russische oostelijke helft van het land. Dit laatste komt uitdrukking in zaken als de politieke voorkeur van de bevolking (zie kaart van de uitslag van de winnaars van de parlementsverkiezingen van 2007), de houding tegenover de Russische cultuur, en de gewenste koers in de buitenlandse politiek (integratie in de Euro-Atlantische structuren tegenover nauwere samenwerking met Rusland).
Pifer acht het mogelijk dat deze tweedeling in een extreem scenario de territoriale integriteit van het land kan bedreigen. Van het optimisme van vlak na de Oranje Revolutie van december 2004 is in ieder geval niets meer over. De Oranje-bondgenoten Joesjtsjenko en Timosjenko zijn nu elkaars politieke aartsvijanden. Verdeeldheid is hét kernwoord waarmee de actuele toestand in Oekraïne moet worden weergegeven.
De externe bedreiging van de stabiliteit kan in één woord in hoofdletters worden benoemd: RUSLAND. Geopolitiek ligt Oekraïne in een grijze tussenzone tussen Europese Unie en NAVO-landen en de Russische invloedssfeer. Rusland meent dat Oekraïne tot zijn natuurlijke invloedssfeer behoort en zal het 'wegglijden' van Oekraïne naar westerse integratiestructuren als de Europese Unie en de NAVO blijven tegenwerken.
Pifer sluit niet uit dat de frictie tussen Rusland en Oekraïne - ook onbedoeld - kan uitlopen op militaire strijd. Bijvoorbeeld vanwege separatisme op het in meerderheid door etnische Russen bewoonde schiereiland de Krim.
Continuering van de politieke en economische instabiliteit helpt Rusland daarbij, aldus Pifer: 'Een gedestabiliseerd Oekraïne dient zowel de binnenlandse als de buitenlandse belangen van Rusland. Het is dan een onaantrekkelijk politiek model voor de Russen en een onaantrekkelijk kandidaat-lid voor NAVO en Europese Unie.'
Rusland gebruikt hiertoe verschillende middelen, zoals het problematiseren van de gasleveranties, het doen van harde diplomatieke uitvallen, het investeren in Oekraïense bedrijven en het subsidiëren van pro-Russische ngo's en mediakanalen. Hierbij zij nog opgemerkt dat de grote meerderheid van de Oekraïners overigens helemaal geen Oekraïens NAVO-lidmaatschap wil.
Hoe ziet het door Pifer voorgestelde Amerikaanse Oekraïne-beleid eruit? Allereerst moet Amerika democratisering en economische hervormingen blijven aanmoedigen. Dit geldt ook voor integratie in de Euro-Atlantische structuren.
Maar er moet zeker niet te hard van stapel worden gelopen om Rusland niet nodeloos te provoceren of de Oekraïners foute illusies te geven over de Amerikaanse mogelijkheden om concrete steun te verlenen. Dit laatste was volgens Pifer in Georgië misgegaan toen het land het in augustus 2008 militair tegen de door Rusland gesteunde afvallige deelrepubliek Zuid-Ossetië opnam.
Zo mag de NAVO vooralsnog niet beginnen aan een actieplan voor lidmaatschap (MAP), het voorstadium van volwaardig lidmaatschap. Van de Europese Unie verwacht Pifer grotere betrokkenheid bij Oekraïne en wat minder vrees voor Rusland. Idealiter zou Oekraïne het perspectief op volwaardig lidmaatschap moeten krijgen.
Als u in kort bestek uw kennis over de huidige toestand in Oekraïne wilt opfrissen, is Averting Crisis in Ukraine een nuttig boekje. Het vereist wel enige basiskennis van de politieke en economische ontwikkelingen in het land in de postcommunistische tijd.