Marina Lewycka
Diverse dieren, levend en dood
Uitgeverij De Geus
Breda, 2013
412 blz.
ISBN 978-90-445-2466-6
€19,95

Naïef socialisme versus harteloos kapitalisme

René Does

Als u als lezer van Prospekt-online nog op zoek bent naar een fijn leesbaar en leuk vakantieboek, dan kan ik u van harte de vertaling van de nieuwe roman van Marina Lewycka aanbevelen: Diverse dieren, levend en dood. Met dit boek heeft ze opnieuw een actuele en treffende sociale komedie geschreven.

De Oekraïens-Engelse Lewycka werd in 1946 in het Duitse Kiel geboren, maar groeide op in Engeland, waar ze nu mediastudies doceert aan de Universiteit van Sheffield. Ze debuteerde in 2004 pas op 58-jarige leeftijd met Een korte geschiedenis van de tractor in Oekraïne. Dit boek en Twee caravans (2007) zijn ook in het Nederlands vertaald. Ook dit waren moderne sociale komedies. Zo volgden we in Twee caravans de wederwaardigheden van een groep Oekraïense en Poolse seizoenarbeiders in Engeland.

Diverse dieren, levend en dood is dus weer een sociale komedie. Deze keer over de radicale omslag in leidende ideologieën tussen de jaren zeventig en de huidige tijd: naïef socialisme versus harteloos kapitalisme.

In hoofdstukken van gemiddeld vier bladzijden land volgen we in het nieuwe boek afwisselend drie hoofdpersonages: de zestiger Doro en haar kinderen Clara en Serge. Doro is een afstammeling van de links-idealistische hippiegeneratie van de jaren zestig en zeventig, met al zijn ideologische dwalingen en gekkigheden.

Met haar partner Marcus leefde zij in een commune in het noorden van Engeland, ´een commune met als uitgangspunten marxisme, vegetarisch leven, geweldloosheid, met een niet-prestatiegericht karakter, met creativiteit, gemeenschappelijk bezit, eigenhandig verbouwde groenten, vrije liefde´, en nog het een en ander. Deze idealen hangen Doro en Marcus nog altijd aan.

Dat is een heel ander leven dan hun zoon Serge leidt. Hoewel Doro denkt dat Serge in Cambridge aan zijn eindscriptie voor zijn studie wiskunde werkt, is hij vanwege zijn wiskundige inzichten medewerker van een financieel handelsbedrijf in Londen geworden, dat de meest uiteenlopende ingewikkelde financiïle producten bedenkt, beheert en verhandelt. In dit opzicht bevat Diverse dieren ook een korte cursus modern financieel management, met producten als derivaten en activiteiten als short sellen. Overigens is hier sprake van ´risicoloos gokken´, zoals Lewycka schrijft: ´Als ze winnen, houden ze de verdiensten - en als ze verliezen, draait de belastingbetaler voor de rekening op.´

Het zijn dus twee totaal verschillende werelden die in het boek geschetst worden: die van het naïeve en wereldvreemde linkse idealisme in de jaren zestig en zeventig tegenover het egoïstische en harteloze kapitalisme van de hedendaagse financiële sector. Doro zegt in het boek een keer tegen Serge: ´Geloof het of niet, mensen wilden hun talenten gebruiken om de mensheid vooruit te helpen. Dat zal in de ogen van jouw generatie ouderwets lijken. Tegenwoordig beschouwen mensen met een goed stel hersens dat alleen maar als een vrijbrief om anderen kaal te plukken.´

De vrijgezelle onderwijzeres Clara, die het jammer vindt dat veel mannen tegenwoordig een ´sneu baardje´ laten staan, zit hier tussenin. Zij kan nog steeds begrip opbrengen voor de idealen van haar ouders, maar vindt het ook fijn dat ze een eigen modern appartement met een schone badkamer bezit.

Een vierde hoofdpersoon is de jonge vrouw Oelie-Anna, een pleegdochter met het syndroom van Down die Doro en Marcus uit hun communetijd hebben overgehouden. Het commentaar dat de op seks beluste en porno kijkende Oelie-Anna op gebeurtenissen in het boek levert, werkt grappig en ontnuchterend. Haar naam is overigens een verbastering van de echte achternaam van de eerste sovjetleider Vladimir Lenin: Oeljanov. Julia-Ann is door de communeleden veranderd in Oelie-Anna.

Je kunt tekortkomingen in het nieuwe boek van Lewycka aanwijzen: de satire over het linkse communeleven is niet nieuw en komt wat gedateerd over, de personages staan in dienst van de romanopzet van tegenstelling tussen oude tijd en nieuwe tijd, wat het boek iets schematisch maakt, en plot-technisch komen de verschillende verhaallijnen niet volledig uit de verf.

Maar deze tekortkomingen worden ruimschoots gecompenseerd door de humor, de leuke personages, de levendige vertelstijl, de snelle opeenvolging van verwikkelingen en de raakheid van haar observaties van vooral de moderne tijd. Als moderne sociale komedie is dit nieuwe boek van Lewycka weer meer dan geslaagd.

Gewoonlijk worden op deze site boeken over en uit Rusland en de andere Oost-Europese landen besproken. In dit opzicht hoort Diverse dieren, levend en dood hier minder thuis dan de eerdere boeken van Lewycka. Maar er zit toch wel een Oost-Europees element in: Serge heeft een jonge Oekraïense als collega op het financiële handelskantoor, Maroesjka, op wie hij tevergeefs verliefd is.

Maroesjka heeft een tijdelijke verblijfsvergunning voor Engeland, maar blijkt een financiële whizzkid te zijn. Vanuit haar Oekraïense achtergrond geeft zij in gebrekkig Oost-Europees Engels commentaar op haar collega´s op het handelskantoor. Uiteindelijk is Maroesjka de hardste kapitaliste. Voor Serge heeft zij de volgende raad: ´In nieuwe tijd zullen gemiddelde mensen arm zijn, alleen elite rijk. Beter bij elite te horen, Sergei.´