Kat Kaufmann
Eiland van jou
Uit het Duits vertaald door Anne Folkertsma
Lebowski Publishers
Amsterdam 2016
223 blz.
ISBN 9789048833122
€19,99

Dolen door Berlijn

René Does

Het hedendaagse multiculturele Berlijn heeft een flinke Russische gemeenschap onder zijn inwoners, onder wie een grote groep Russische joden die in het begin van de jaren negentig, na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie, naar Duitsland mochten komen. In dit Berlijn en deze gemeenschap speelt de roman Eiland van jou van de jonge schrijfster Kat Kaufmann (1981) zich af.

Kaufmann, geboren in Sint-Petersburg, is zelf ook met haar ouders begin jaren negentig naar Berlijn geëmigreerd. Zij is volgens de achterflap 'een eigenzinnige muzikant, jazz-zangeres, fotograaf en auteur'.

Hoofdpersoon van haar in Duitsland veel geprezen debuutroman is de jonge, 26-jarige jazz-pianiste Izy Levin, op haar tweede met haar Russisch-joodse ouders en een grootmoeder naar Berlijn verhuisd. Izy is zoekende, met name naar haar eigen identiteit, maar ook naar bestaanszekerheid en naar de liefde van de eveneens Russisch-joodse Timoer Hertz, met wie zij zich sterk verbonden voelt.

In haar zoektocht doolt Izy ook fysiek door Berlijn, tussen haar eigen woning en de woning van Timoer, de flat van haar ouders in de Oost-Berlijnse Plattenbau-wijk Marzahn, cafés, Russische discotheken en allerlei andere plekken waar zij haar leeftijdgenoten uit de Russische gemeenschap ontmoet. De S-Bahn en de U-Bahn spelen een grote rol in haar boek. Wodka is Izy's favoriete drank.

Kaufmanns roman heeft een eigen toon. Haar zinnen zijn meestal kort en fel en geven de tekst, in overeenstemming met haar persoonlijke zoektocht, iets gejaagds en kortademigs.

Het moderne Berlijn is ook een hoofdpersoon in het boek: 'Berlijn, de hoer die iedereen binnenlaat, die niet bang is voor vuil.' Berlijn en Duitsland ('het mooie, correcte, zichzelf kastijdende Duitsland') bieden Izy vrijheid en ontplooiingsmogelijkheden, maar als kind van een immigrantengezin voelt ze zich toch ook nog een 'arm asielzoekerskind'.

Izy overdenkt hoe haar 'aanpassings- en assimilatieproces' verloopt: 'Wij zullen hier nooit passen. En waar we vandaan komen, passen we ook al lang niet meer.'

Waar Izy zich nog het meeste thuis voelt is de flatwoning van haar ouders in Marzahn. Daar hangt een Russische sfeer, speelt het leven zich vooral in de keuken af en krijgt Izy van haar moeder Russische hapjes en maaltijden. De flat doet denken aan de voormalige ouderlijke woning in Sint-Petersburg. 'Aan hoe ze het hadden klaargespeeld om een koopwoning in een systeembouwflat om te toveren tot een barokke tentoonstelling.'

Eiland van jou is naast een immigratieroman ook een generatieroman. Als jongeren hebben Izy en haar leeftijdgenoten moeite met het maken van keuzes die het moderne westerse stadsleven biedt. Het is niet zo duidelijk waar ze zich precies mee bezig houden en welke kant ze op willen in hun relaties en in hun werk. 'De hoeveelheid uitgangspunten is bijna niet te bevatten - je positie bepalen? En dan ook nog bij deze overvloedige keuze?'

'Polysingularity' is het centrale filosofische begrip in Kaufmanns roman. Wat zoeken op internet leert dat 'polysingularity' een in Rusland door wiskundigen ontwikkeld cognitief begrip is voor een complexe situatie waarin meerdere oplossingen mogelijk zijn, maar slechts enkele of een enige op een bepaald moment uitvoerbaar zijn. 'Polysingularity is the ability to change at any moment of time combined with the ability to maintain any position dynamically,' schrijft Kaufmann op het einde van het boek over het denken van Izy.

Kaufmann heeft een aparte Berlijnse roman geschreven door de situering in de Russische gemeenschap van die stad en haar eigen bewerking van het integratiethema in deze tijden van veelvormige migratie. Misschien dat het boek voor de wat oudere lezer door de toon en de manier van behandeling van de centrale thematiek een beetje als een bozig millennialsboek overkomt, maar dat is eigenlijk ook wel weer iets wat de eigen stem van Kaufmanns debuutroman versterkt.