Piet de Moor
Hotel Europa. Beeld van een gespannen wereld
Uitgeverij Van Gennep
Amsterdam 2018
296 blz.
ISBN 9789461644541
€22,50

Midden-Europa hoort bij West-Europa

André Roosen

Midden-Europa omvat onder meer Hongarije, Polen, Tsjechië en Slowakije. Deze vier landen hadden een communistisch bewind: gedurende de Koude Oorlog zat Centraal-Europa onder Russische overheersing. Dat gedeelte van Europa lag toen politiek in het Oosten. De Tsjechische schrijver Milan Kundera heeft er in 1983 op gewezen dat Midden-Europa cultureel tot het Westen behoorde.

De Vlaamse publicist Piet de Moor is gefascineerd door dit geografische deel van Europa. Hij heeft er vele reizen naar gemaakt. Hotel Europa is zijn verslag over de literatuur en geschiedenis van het gebied.

Veel belangrijke thema's komen aan bod in zijn boek. De relatie tussen het monotheïsme en het totalitarisme bijvoorbeeld. De Griekse democratie was gebaseerd op het polytheïsme, waarbij men in meerdere goden gelooft. Volgens de Albanese auteur Ismail Kadare begint het communistische totalitarisme de facto met de intrede van het geloof in maar één God. De Duitse filoloog Victor Klemperer vergelijkt het taalgebruik van de nazi's met dat van de katholieke liturgie.

Ook wordt de verhouding behandeld die er zou bestaan tussen de enorme geldontwaarding in de Duitse Weimarrepubliek en de Holocaust. Volgens de in Bulgarije geboren socioloog Elias Canetti heeft Duitsland de inflatie als massatrauma op de Joden afgewenteld.

De Servische schrijver Aleksandar Tišma benadrukt het enorme verlies dat Europa is overkomen met het verdwijnen van de Joden, want juist zij begrepen de verschillende nationale karakteristieken. De Joden waren het die volgens hem de connecties legden tussen de Europese landen. Zij fungeerden als de intermediairs tussen de culturen binnen Europa.

De Holocaust is het trauma van de Europese beschaving. Het is de vraag of zij bereid is de catharsis te ondergaan. In Hongarije bestaat volgens Imre Kertész geen bewustzijn over de Holocaust. Men verdringt daar nog steeds het feit dat Hongarije een bondgenoot van de nazi's was.

In Polen bestaat er wel een grote belangstelling voor het onderwerp, precies op het moment dat de Joden daar aan het uitsterven zijn. Bij gebrek aan Joden zijn de Polen elkaar nu Polaczki ('Polakken') gaan noemen, volgens Jaroslaw Marek Rymkiewicz. Ze schelden nu elkaar maar uit.

Na de val van het communisme gingen Hongarije en Polen ook politiek tot het Westen behoren, maar dat is passé. De nationalisten liggen dwars in de Europese Unie, wat volgens De Moor in het beeld van een gespannen werelddeel heeft geresulteerd.

De Moor maakt veelvuldig gebruik van citaten van grote schrijvers. Niet altijd is de link met Midden-Europa duidelijk, maar dat is geen probleem omdat deze stemmen zoveel te bieden hebben. Het is daarom jammer dat er geen bronvermelding achterin het boek staat, want je wilt graag verder lezen, geïnspireerd geraakt door het prachtige essay dat De Moor heeft geschreven.