Jan Paul Hinrichs
Lemberg-Lwów-Lviv
Uitgeverij Bas Lubberhuizen
Amsterdam 2008
140 blz.
ISBN 978 90 5937 1545
€22,90
Fataal, mooi
Donald Niedekker
Wie in Oekraïne, ook in het westen, naar Lviv informeert kan op vragende blikken stuiten. Schakel je over op Lvov, dan bestaat er geen misverstand. De titel van het in de literaire stedenreeks Het Oog in 't Zeil verschenen deel over deze Oekraïense stad, Lemberg-Lwów-Lviv, is opmerkelijk. Achtereenvolgens zijn dat de Duitse, Poolse en Oekraïense naam. De Russische naam, waaronder het ruim vier decennia bekend stond, ontbreekt. Een terechte keuze van Jan Paul Hinrichs. De bescheiden literaire faam ontleent de barokke stad in Galicië aan schrijvers die in het Duits, Pools en Oekraïens publiceerden.
Hinrichs noemt in zijn inleiding Lviv een 'fatale stad', die 'door haar geografische ligging en etnische samenstelling vrijwel alle schokken heeft opgevangen die we nu zien als de hoofdmomenten in de geschiedenis van de vorige eeuw'. Het meest dramatisch speelde zich dat af tussen 1939 en 1946, toen de pronkstad van een door Polen en joden gedomineerd handels- en cultureel centrum in Midden-Europa veranderde in een Oekraïens-Russische, op industrie draaiende provincieplaats in het sovjetrijk. Als er een vierde naam in de titel vermeld had moeten worden, dan Lemberik, de jiddische naam voor wat eens de trotse hoofdstad van het Habsburgse kroonland Galicië en Lodomerië was.
De opgevoerde auteurs - onder wie Stanislaw Lem, Milo Anstadt, Joseph Roth, Alfred Döblin, Simon Wiesenthal, Aleksander Wat en Zbigniew Herbert - hadden stuk voor stuk een korte, zij het vaak intense band met Lemberg, Lwów of Lviv. Ze brachten er een korte jeugd door, ze vestigden zich er maar moesten na een machtswisseling al weer snel vertrekken, ze hebben er gestudeerd, ze waren er op reportage. Lviv is vooral een stad om uit de verte als balling of emigrant over te mijmeren. Van het monumentale, afzijdig gelegen station is het goed vertrekken.
De schrijvers putten zich in hun memoires of fictieve werk niet uit in wijdlopige beschrijvingen van Lviv. Ze houden zich in, soms ook stilistisch, als is de pijn om de verloren stad te groot. Hierbij speelt zeker mee dat de gruwelijke werkelijkheid van deze fatale stad zo zeer de fantasie tartte dat voor schrijvers slechts een zwijgen past.
Het is verleidelijk hier een paar fragmenten te citeren, maar daarmee zou ik Jan Paul Hinrichs te kort doen. Hij tilt met zijn deskundige en tegelijk bondige beschrijvingen Lemberg-Lwów-Lviv ver uit boven het niveau van een puur literaire stadsgids. Het boek geeft aan de hand van de geschiedenis van een gedoemde stad een scherp beeld van de vorige eeuw, waarin Europa met zichzelf overhoop lag. Tegelijk schetst het de tragedie van Midden-Europa en de zielloze staat waarin Europa door het verdwijnen van de joodse cultuur verkeert.
In de literatuur zijn talloze mensen actief die in stilte bergen werk verzetten. Jan Paul Hinrichs is zo iemand die zonder ophef of vertoon in de slavistiek veel moois opvist en voor een breed publiek beschikbaar stelt. Hij tekende voor de literaire gidsen over Odessa en Sint Petersburg en schreef de biografie van slavist Nicolaas van Wijk. Ook was hij betrokken bij de poëziereeks van De Lantaarn en publiceerde hij over Russische dichters in ballingschap, onder anderen over de in Brazilië neergestreken Russische dichter Valeri Perelesjin.
Tot slot toch een citaat. Een beeld van Józef Wittlin, die in Parijs aan zijn vertaler zijn roman Het zout der aarde voordraagt. Wittlin 'psalmodieerde, ja zong het Poolse proza van zijn roman in halve extase en galmend voor mij en de in bewondering toekijkende gasten van Café de la Régence die zo veel en zo weinig van de Poolse taal verstonden als ik, namelijk helemaal niets'.
Ook dat is Lemberg, Lwów, Lviv. Koop het boek over die mooie, tragische stad en lees het mondjesmaat, langzaam, zorgvuldig proevend.