Jelle Brandt Corstius
Kleine landjes. Berichten uit de Kaukasus
Uitgeverij Prometheus
Amsterdam 2009
170 blz.
ISBN 978-90-446-1311-7
€14,95

Met Jelle naar de Kaukasus

René Does

In de inleiding van zijn nieuwe boek Kleine landjes. Berichten uit de Kaukasus verwoordt Rusland-correspondent Jelle Brandt Corstius zijn arbeidscredo. Hij is gefascineerd door kleine onbekende gebieden. 'Ik noem ze kleine landjes, al betekent dat niet dat ze onafhankelijk zijn, al zouden ze dat graag willen. Voor mij geldt: hoe obscuurder, hoe beter.' Dus op naar de Kaukasus, want: 'In de hele wereld is de Kaukasus het grootste rariteitenkabinet van kleine landjes.'

In Kleine landjes volgt Brandt Corstius hetzelfde stramien als in zijn vorige boek Rusland voor gevorderden. Ook nu weer bundelde hij een verzameling reportages naar uithoeken van Rusland. Bezocht hij in Rusland voor gevorderden vooral streken in het hoge noorden, in Kleine landjes reist hij naar de zuidelijke deelrepublieken van Rusland Tsjetsjenië, Kalmukkië, Abchazië, Karatsjaj-Tsjerkessië en Ossetië. Van deze vijf gebieden behoort Kalmukkië níet tot de Kaukasus, al ligt het wel in de richting. Verder zou ik bij de naam van de vierde regio de voorkeur geven aan de Russische benaming 'Karatsjajevo-Tsjerkessië'.

Voor de VPRO heeft Brandt Corstius over deze gebieden een reeks televisiereportages gemaakt in het programma Van Moskou tot Magadan. Even terzijde: de achterflap meldt dat hij in dit programma 'rondtrekt door landen rondom Rusland', maar tussen Moskou en Magadan kom je alleen Russisch grondgebied tegen.

De Kaukasus heeft de laatste tijd echter flink wat van zijn obscure karakter verloren. In augustus voerden Rusland en Georgië een oorlog om de regio Zuid-Ossetië, waarna Rusland de onafhankelijkheid van Zuid-Ossetië en Abchazië erkende. Tsjetsjenië was al eerder uit de obscuriteit gerukt. In 2004 gijzelden Tsjetsjeense terroristen de leerlingen en leerkrachten van een school in Beslan, een plaats in de Russische deelrepubliek Noord-Ossetië.

De reportages in Kleine landjes zijn beeldend en dikwijls vermakelijk. Verwacht geen uitputtende feiten, omvangrijke achtergrondverhalen of diepgravende politieke analyses over de bezochte gebieden. Brandt Corstius beschrijft voornamelijk zijn reisimpressies en de ontmoetingen met inwoners van de bezochte regio's.

Brandt Corstius wordt inmiddels volop geroemd om zijn effectieve voelsprieten betreffende de absurditeiten uit het Russische leven. Dit boek staat daar -naast zijn Kaukasische belevenissen - inderdaad weer vol mee. Zijn oneliners over de bijzonderheden van het leven in Rusland zijn treffend. Zoals: 'Het was een echte Russische dag: we vertrokken met een vaag plan maar beleefden een hoop.' En: 'De pump is heilig voor de Russische vrouw, ook in oorlogstijd'.

Brandt Corstius weet ook de dagelijkse actualiteit in enkele woorden scherp weer te geven. De badplaats Sotsji aan de Zwarte Zee, waar in 2014 de Olympische Winterspelen worden gehouden, omschrijft hij als een 'hoerenkast' en 'het putje van Rusland'. Hij noemt oppositieleider Garri Kasparov een 'kwaadaardig genie'. En over de recente oorlog tussen Rusland en Georgië: 'Om de een of andere mysterieuze reden werd Rusland, en niet Georgië, aangewezen als agressor.'

Het boek bevat een aantal hartverscheurende persoonlijke verhalen, zoals dat van de Kalmukse Nina, die in Moskou zwaar werd toegetakeld door een skinhead, maar een bewonderenswaardige levenslust wist te behouden en tegen alle verwachtingen in zelfs moeder van een tweeling is geworden. Brandt Corstius bezocht haar in Kalmukkië. Gevraagd naar haar droomhuis, antwoordde ze: 'Een huis met een toilet.'

Brandt Corstius ervoer bij de meeste inwoners van de Kaukasus een grote hulpvaardigheid en gastvrijheid. Maar tegenover deze persoonlijke warmte staan in het boek ook de armoede, de werkloosheid, de drankzucht, het geweld en het gebrek aan perspectief. De emotie die het boek oproept, wordt door Brandt Corstius zelf treffend omschreven als hij zijn 'nieuwe emotie' tijdens een autorit door Kalmukkië weergeeft: 'Euforie vermengd met droefenis'.