Françoise Companjen, László Marácz and Lia Versteegh (red.)
Exploring the Caucasus in the 21st century. Essays on culture, history and politics in a dynamic context
Pallas Publications
Amsterdam 2010
254 blz.
ISBN 978 90 8964 183 0
€29,50

De Kaukasus onder de loep

Jan Limbeek

Nieuws uit de Kaukasus is bijna altijd slecht nieuws, over telkens oplaaiend geweld, oorlogen en terroristische acties. In Armenië en Azerbeidzjan gist het bevroren conflict om Nagorno-Karabach. Als dit ontdooit, staat de volgende oorlog voor de deur. Het is onwaarschijnlijk dat in de nabije toekomst de Kaukasus uit het nieuws zal verdwijnen, hetgeen meer kennis van dit toch nog altijd vrij onbekende gebied nuttig maakt.

Een interessante bijdrage over de toestand in de Kaukasus is Exploring the Caucasus in the 21st century, waarin tien verschillende deskundigen hun kennis en mening uit de doeken doen. In elf hoofdstukken beschrijven zij uiteenlopende onderwerpen op historisch, taalkundig, cultureel en politiek gebied. De bundel is samengesteld op initiatief van medewerkers van de Vrije universiteit en de Universiteit van Amsterdam. Ze geven geen uitputtend beeld van het berggebied, maar dit was ook niet de bedoeling, zoals de ondertitel verklaart.

De Kaukasus, ingeklemd tussen de Zwarte Zee en de Kaspische Zee, is de grenszone die Europees Rusland van Turkije en Iran scheidt. Er wonen vele volken en volkjes, die complexe talen spreken en verschillende religies aanhangen. Het gebied kon zelfs na deportaties en volkerenmoord ten tijde van tsaristisch Rusland en later de Sovjet-Unie niet definitief aan Moskou onderworpen worden. Zit opstandigheid en vrijheidszin in de genen van de Kaukasische volken?

Gewoonlijk wordt de Kaukasus onderverdeeld in een noordelijk en een zuidelijk deel. Vanaf de jaren twintig tot begin jaren negentig maakte de hele Kaukasus deel uit van de Sovjet-Unie. Nu behoort alleen de Noord-Kaukasus nog tot de Russische Federatie.

De voormalige unierepublieken Georgië, Armenië en Azerbeidzjan zijn zelfstandige staten: samen vormen ze de zuidelijke Kaukasus. Wie Zuid-Ossetië en Abchazië wil erkennen als onafhankelijke staten, zou deze ook moeten toevoegen aan de zuidelijke Kaukasus. Volledigheidshalve zou men dan eveneens het meest oostelijke deel van Turkije tot de zuidelijke Kaukasus kunnen rekenen, zoals in het boek gebeurt.

Heel Rusland is onderverdeeld in acht federale districten. Tot het federale district Noord-Kaukasus, dat pas begin 2010 gevormd werd uit het Zuidelijke federale district, behoren, van west naar oost, de regio’s Krasnodar, Adygeja, Karatsjajevo-Tsjerkessië, Stavropol, Kabardino-Balkarië, Noord-Ossetië, Ingoesjetië, Tsjetsjenië en Dagestan. De Russische regio’s Adygeja en Krasnodar behoren niet tot het Noord-Kaukasische federale district. Ten noorden van Stavropol ligt de deelrepubliek Kalmukkië, die in deze bundel wel tot de Kaukasus gerekend wordt. Helaas komt het waarom van deze bijzondere opvatting niet aan de orde.

Iets meer dan de helft van het boek gaat over de zuidelijke Kaukasus. Met name Georgië komt ruim aan bod. Dit is natuurlijk niet vreemd gezien het militaire conflict in Georgië om Zuid-Ossetië van augustus 2008 en de daarop volgende erkenning door Rusland van de eenzijdig uitgeroepen onafhankelijkheid van Zuid-Ossetië en Abchazië.

Wie meer wil weten van deze roerige regio doet er goed aan Exploring the Caucasus in the 21st century ter hand te nemen. Omdat de auteurs vrij diep kunnen ingaan op de afzonderlijke onderwerpen, kunnen ook kenners ongetwijfeld nog wat van de artikelenbundel opsteken.