Bruno De Cordier
Kazachstan
KIT Publishers
Amsterdam 2009
128 blz.
ISBN 978-94-6022-060-9
€14,50-

Euraziatisch Kazachstan

René Does

De grenzen van het huidige onafhankelijke Kazachstan werden gevormd in december 1936. De voormalige sovjetrepubliek is 65 keer zo omvangrijk als Nederland en telt 16,5 miljoen inwoners. Het land is het resultaat van de nationaliteitenpolitiek onder Stalin in de jaren '30. Voor die tijd had er alleen in de zestiende eeuw zoiets als een Kazachstaanse staat bestaan, dat wil zeggen een stammenbond waarin de Kipçak-Kazachse stammen, die over de Euraziatische steppe trokken, zich verenigden om zich te beschermen tegen externe vijanden.

De Kipçaken waren een Turks volk. Voor die tijd zuchtten de Kazachen onder de Mongolen. Daarna kwamen ze steeds meer onder invloed van het Russische rijk, dat de Kazachse gebieden in 1848 volledig in het imperium annexeerde. Met het uiteenvallen van de Sovjet-Unie in 1991 werd Kazachstan gedwongen de eigen onafhankelijkheid te accepteren.

In de Landenreeks van KIT Publishers is nu ook een deel over Kazachstan verschenen. Het is geschreven door de Belgische Centraal-Azië-kenner Bruno De Cordier, verbonden aan de Conflict Research Group van de Universiteit van Gent. Hij heeft ruim vijf jaar in Centraal-Azië gewoond, keert er nog regelmatig terug en publiceert over de regio.

Zijn theoretische kennis over het land wordt in Kazachstan nuttig aangevuld met praktische ervaring. Zoals altijd in een uitgave in de Landenreeks geeft dit boek een inleiding in de geschiedenis, natuur, cultuur, politiek, economie en maatschappij. In vergelijking met de andere deeltjes uit de reeks over voormalige sovjetrepublieken, die ik heb gelezen, is Kazachstan overigens een pittig werk.

Waarschijnlijk komt dit doordat Kazachstan een moeilijk te duiden land is, omdat het politiek, cultureel en religieus op de breuklijnen tussen Europa en Centraal-Azië ligt. Hieraan ontleent Kazachstan sinds de onafhankelijkheid in 1991 ook bewust zijn nationale identiteit. Het presenteert zich als een 'Euraziatisch' land.

De brugfunctie van Kazachstan tussen Europa en Azië ('Eurazianisme') is ook de belangrijkste rode lijn door De Cordiers boek. Zoals hij schrijft: 'Als ex-sovjetrepubliek is het cultureel zwaar gerussificeerd, maar Rusland is het niet. Een meerderheid van de bevolking hangt de islam aan, maar een islamitisch land is het niet.'

In het boek komen we de bekendere dingen tegen als de onbetwiste machtspositie van president Noersoeltan Nazarbajev, de verhuizing van de hoofdstad van Almaty naar Astana en de milieuramp die zich rond het opgedroogde Aralmeer heeft voltrokken.

Maar er staat ook minder bekende informatie in het boek: dat het land met 90.000 Euraziatische wolven een van de grootste wolvenpopulaties ter wereld heeft, dat in de Tweede Wereldoorlog een collaborerend Turkestanlegioen met de nazi's tegen de Russen heeft gevochten, en dat het huidige Kazachstan van een emigratieland in een immigratieland is veranderd.

Onder president Nazarbajev heeft zich een flinke kazachisering van het politieke en maatschappelijke leven voltrokken. De ontwikkeling van de politieke en demografische machtsverhoudingen tussen etnische Russen en etnische Kazachen is een andere rode lijn door het boek. Het eerste hing sterk samen met het tweede. Zo kromp het aandeel van etnische Kazachen in de Kazachstaanse bevolking tussen 1926 en 1938 van 59 tot 38 procent door de snellere instroom van Russische 'kolonisten'. Maar in 2006 maakten Kazachen weer 58 procent van de bevolking uit.

In economisch opzicht is Kazachstan een grondstoffenland. Het heeft zich de laatste jaren snel kunnen ontwikkelen door de export van olie en gas uit nieuw ontgonnen velden in voornamelijk het noordwesten van het land. Hierdoor kan het ook op de intensieve belangstelling rekenen van alle grote machten in de wereld.

Kazachstan bezit 3 procent van de bewezen olievoorraden en 7 procent van de gasvoorraden ter wereld: geen absolute topspeler, maar wel goed voor een plaats in de top twintig. Verder bezit het land vermoedelijk de achtste steenkoolvoorraad ter wereld, 20 procent van de mondiale uraniumreserves en ook nog veel koper en zink.

Voor westerse machten als de Verenigde Staten en de Europese Unie levert dit het dilemma op hoe sterk deze economische betekenis te laten wegen in het leveren van kritiek op het autoritaire bewind van president Nazarbajev. Ook op politiek gebied is het land Euraziatisch door de mix van formeel democratische structuren en Aziatisch despotisme in de politieke praktijk.

In de politiek en de economie van Kazachstan zijn persoonlijk banden sowieso belangrijker dan de naleving van formele regels en structuren. De politiek is voornamelijk clan- en familiepolitiek. Westerse zakenmensen moeten het volgende advies van De Cordier goed in hun achterhoofd houden: 'Zoals menige buitenlandse investeerder al tot zijn schande mocht ervaren, zijn contracten en verdragen waardeloos als het erop aankomt. Waar het wél om draait zijn persoonlijke en familiebanden.'