Tom Rob Smith
Kind 44
vertaald uit het Engels door Irving Pardoen
Uitgeverij Anthos
Amsterdam 2008
439 blz.
ISBN 978 90 414 1278 2
€19,95

Pageturner over Stalin-tijd

Joeri Buhrer Tavanier

In de Sovjet-Unie onder Stalin bestaan officieel geen misdaden. Misdaden zijn iets voor het decadente Westen. In de Sovjet-Unie bestaan alleen politieke misdaden. Wanneer een collega-officier beweert dat zijn zoontje is vermoord, moet agent Leo Demidov daarom de gemoederen zien te kalmeren. Wie openlijk over de moord spreekt, wordt gearresteerd.

Maar al snel blijkt dat er meer kinderen verdwijnen, en allemaal zijn ze op een soortgelijke wijze om het leven gekomen. Voor de dood van de kinderen zijn er steevast dezelfde officiële verklaringen: ze hebben te dicht bij de spoorlijn gespeeld en zijn aangereden of het was het werk van buitenlandse spionnen die de Sovjet-Unie van binnenuit aanvallen.

Demidov gelooft in zijn werk voor de veiligheidsdienst. Als hij op iemand wordt afgestuurd moet diegene wel ergens schuldig aan zijn. Hij leeft voor zijn werk en is trots op zijn organisatie. 'Het was de taak van een opsporingsambtenaar om de onschuld weg te krabben zodat de schuld zichtbaar werd. Als er geen schuld zichtbaar werd, had je niet diep genoeg gekrabd.' De verklaringen die door martelingen uit de arrestanten werden verkregen ziet hij aanvankelijk niet als onrechtmatig. Want zonder vrees kon het einddoel van de socialistische heilstaat nu eenmaal niet worden bereikt. 'Angst behoedde de revolutie.'

De thriller Kind 44 is het debuut van de Engelse auteur Tom Rob Smith. Het laat zien hoe een intelligente en toegewijde officier al rap van een held in een staatsvijand verandert wanneer hij openlijk begint te twijfelen aan de officiële versie van de gebeurtenissen en suggereert dat het hier echt om moord gaat. Langzaam maar zeker krijgt hij in de gaten dat het systeem waarvoor hij werkt door en door verrot is.

Hij komt er nog goed vanaf doordat hij weggepromoveerd wordt naar de provincie (executie zou gebruikelijker zijn geweest), samen met zijn vrouw, die ervan werd beschuldigd een westerse spionne te zijn. Als daar opnieuw een kind wordt vermoord, gaan zij beiden op eigen onderzoek uit.

Zij komen er achter dat er in korte tijd vierenveertig kinderen op soortgelijke wijze zijn vermoord. Wanneer men in Moskou begrijpt dat Demidov op eigen onderzoek uit is, wordt de jacht op hem geopend. Zijn voormalige ondergeschikte ziet een mooie kans op promotie en neemt het initiatief. Er volgen verschillende avonturen door de streek waar de moorden zijn gepleegd, waarbij zij soms maar net op tijd weten te ontsnappen.

Als echter halverwege het boek al duidelijk wordt wie de moordenaar is, vraagt de lezer zich af of de rest nog wel de moeite waard is. Daar komt bij dat je steeds net iets eerder dan de hoofdpersonen weet wat er gaat gebeuren. Smith had iets meer intelligentie van zijn lezers mogen verwachten.

Niettemin bevat het boek voldoende verrassende wendingen, inclusief een ontsnapping uit een trein die op weg is naar de goelag, om je nieuwsgierig te houden. Dat komt vooral doordat bijna niemand blijkt te zijn wie hij zegt te zijn. Het is niet moeilijk te raden waarom Ridley Scott de filmrechten al heeft gekocht, want Tom Rob Smith is van oorsprong scenarioschrijver en zijn boek is een ware 'pageturner'.

Kind 44 deed mij enigszins denken aan Kinderen van de Arbat. Ook daarin wordt het leven in stalinistisch Rusland gedetailleerd beschreven. Smiths boek heeft nauwelijks dialogen en bevat vooral beschrijvingen. Hij heeft een bibliografie toegevoegd aan zijn boek, waarin onder meer De zaak Tsjikatilo van Robert Cullens is opgenomen.

In 1994 bekende Andrej Tsjikatilo 56 moorden te hebben gepleegd. Hoewel de moordenaar in Kind 44 één heel duidelijk motief heeft, lijkt zijn biografie en veel wat er in het boek gebeurt op deze zaak. Ook hier verzwegen de media de moorden, gepleegd vanaf de jaren zeventig tot in de jaren negentig, en gingen er geruchten dat westerse spionnen het op de sovjetkinderen hadden voorzien. Omdat niemand serieus aan een seriemoordenaar dacht en er vooral onder geesteszieken werd gezocht, kon Tsjikatilo lange tijd ongestoord zijn gang gaan.

Ook in Kind 44 kan de moordenaar lang doorgaan, vooral omdat niemand schrijft over de zaak en het onmogelijk wordt geacht dat hier slechts één persoon aan het werk zou zijn. Het zal u niet verbazen dat ook hier de moordenaar uiteindelijk wordt gevonden, maar hoe en door wie verklappen wij niet.