Aleksej Ivanov
De man die zijn wereld opdronk
vertaald uit het Russisch door Anna Kouznetsova
Uitgeverij Meulenhoff
Amsterdam 2008
395 blz.
ISBN 978 90 290 81047
€22,50

Leraar in Perm

René Does

Soms is het voor een lezer moeilijk vat te krijgen op een roman. Wat voor soort roman is het? Welke 'lagen' zitten er in het boek? Is het nu wel of niet een goed boek?

Dit gevoel had ik contant bij het lezen van de roman De man die zijn wereld opdronk van de jonge Russische schrijver Aleksej Ivanov (1969). De roman gaat over het leven van Viktor Sloezjkin, een jonge bioloog uit Perm die uit financiële overwegingen aardrijkskundeleraar wordt. Sloezjkin staat wat onbeholpen in het leven en maskeert die onbeholpenheid met drankzucht en ander vluchtgedrag. Hij heeft een vrouw en een dochtertje, maar zijn huwelijk stelt niet veel meer voor.

Zoals de titel aangeeft heeft het boek trekken van een drankroman. Maar hoewel Sloezjkin flink inneemt en veel sigaretten rookt, onderneemt hij zonder te puffen zware overlevingstochten door de natuur. Ook zijn werk en vaderlijke zorg lijden nooit onder de drank.

Is het een onderwijsroman? Sloezjkin lukt het niet orde te houden onder de leerlingen van 14 à 15 jaar uit zijn negende klassen. Vooral klas 9C haalt hem het bloed onder de nagels vandaan. Hij noemt die klas 'de terreureenheid'. Met de roodharige leerling Gradoesov, die wij een ADHD-er zouden noemen, voert hij hele veldslagen.

Het beeld van het Russische onderwijs dat uit de roman oprijst stemt niet vrolijk. Leerlingen hebben bijnamen als Moedeloos en Zonderhoop. Op een keer schreeuwt Sloezjkin tegen 9C: 'Jullie hebben niet alleen geen boodschap aan geografie: jullie hebben nergens een boodschap aan, behalve aan vreten, televisie en de plee.' Er zijn echter ook leerlingen met wie hij wel een goede band heeft. Maar de roman gaat over veel meer dan alleen Sloezjkins schoolervaringen.

Is het boek dan een zedenschets over het moderne Rusland? In de hoofdstukken over de volwassenenwereld buiten school worden de relaties gekenmerkt door een zekere mate van oppervlakkigheid, berekening en losbandigheid. Maar nergens wekt Ivanov de indruk een aanklacht of een sociologisch traktaat te willen opdienen.

Ook heeft het boek trekken van een psychologische ontwikkelingsroman. Naast de standaardhoofdstukken van een bladzijde of vijf, heeft de roman twee lange hoofdstukken die psychologische sleutelmomenten in het leven van Sloezjkin zijn. Het eerste gaat over twee hopeloos verlopen dagen tijdens zijn eigen middelbare schooltijd en het tweede over een dagenlange trektocht door de natuur met een groepje leerlingen.

Door dat tweede lange hoofdstuk heeft Ivanovs boek eveneens kenmerken van een avonturenroman, want de trektocht met de leerlingen is een avontuurlijke en spannende happening. En zoals de meeste romans is De man die zijn wereld opdronk ook een liefdesroman. Sloezjkin raakt verliefd op de lieftallige leerlinge Masja. Deze liefde wordt beantwoord, maar is door het leeftijdsverschil en de praktische omstandigheden natuurlijk tot mislukken gedoemd.

Aleksej Ivanov wordt in Rusland tot de moderne en nieuwe lichting schrijvers gerekend, een lid van de Russische 'Generation-X', maar vanwege de omvangrijke natuurlyriek over de Oeral-rivieren Kama en Ledjanaja (IJsrivier), waardoor het boek ook nog iets heeft van een natuurroman, werd ik ook herinnerd aan de traditionele romans van de Siberische dorpsschrijvers Viktor Astafjev en Valentin Raspoetin, die respectievelijk de Jenisej en de Angara een hoofdrol geven in hun boeken. Ivanov heeft echter geen last van het moralisme, het Russische nationalisme en de humorloosheid die het werk van deze Siberische vakbroeders vaak een langdradig en stichtelijk karakter geven.

Nu zal de lezer van deze recensie zich afvragen: is het wel of niet de moeite waard tijd in deze forse roman te steken? Uiteindelijk zeg ik met overtuiging 'ja'. Ondanks de opvallende onbestemdheid van de roman kan Ivanov beeldend vertellen, humorvolle dialogen maken en dus gewoon goed schrijven.