Stanislav Belkovski
Vladimir. De waarheid over Poetin
Uitgeverij Just Publishers
Zonder plaats, 2014
368 blz.
ISBN 9789089753700
€19,95

Ondernemer Poetin

René Does

Waarom nog een boek over de Russische president Vladimir Poetin toevoegen aan de grote hoeveelheid literatuur die inmiddels over hem is verschenen? De Russische politieke analist Stanislav Belkovski (1970) vraagt zich dit meteen ook af in zijn onlangs vertaalde boek Vladimir. De waarheid over Poetin. De reden: ´Dit boek is geschreven om ook de meest hardnekkige mythen over Vladimir Poetin te ontkrachten en hem te tonen als de mens van vlees en bloed die hij is, ook na veertien jaren van kennelijke almacht.´

Het persoonlijke element overheerst dus in de biografie van Belkovski. Het persoonlijke is politiek, is het uitgangspunt van de auteur. Belkovski benadert Poetin daardoor ook met het instrumentarium van de psychoanalyse, de seksuologie en de medische wetenschappen. Het boek gaat meer over de psyche en de persoonlijke relaties van Poetin dan over zijn politieke denkbeelden en beleid in de binnenlandse en buitenlandse politiek. Als president laat Poetin zich volgens Belkovski simpelweg leiden door het principe ´niets verprutsen´. ´Daar komt ook zijn stabiliteitsmanie vandaan.´

Belkovski is een geschikte auteur om een boek over Poetin met zo´n persoonlijk uitgangspunt te schrijven. De sfinxachtige analist is actief geweest in zowel regerings- als oppositiekringen in Rusland en heeft daardoor interessante inside-informatie, waar hij ook ruim gebruik van maakt. In het najaar van 2007 werd hij als analist echt bekend door zijn berekening dat het persoonlijk vermogen van Poetin op dat moment 40 miljard dollar zou bedragen. Na de Duitstalige publicatie van dit boek in 2014, is Belkovski Moskou ontvlucht omdat hij bedreigd werd met gevangenisstraf.

Vanwege de persoonlijke insteek kan Belkovski´s biografie voor wie minder voorkennis heeft van het Rusland onder Poetin, overkomen als een verwarrend, chaotisch en zelfs wat nihilistisch boek, want persoonlijke relaties en individueel eigenbelang overheersen in het verhaal over beleidsstructuren en politieke denkbeelden en principes. Thematisch heeft Vladimir daardoor ook iets van een Winkel van Sinkel gekregen en zit het vol met speculaties. Maar de nadruk op het persoonlijke maakt dit boek ook bijzonder in de stroom Poetin-literatuur en levert toch aparte en overdenkwaardige inzichten op, aangevuld met bijzondere anekdotes en venijnige grappen over Poetin en de andere optredende figuren.

Zo heeft Poetin volgens Belkovski de psyche van een weeskind, dat zoekt naar vader- en broederfiguren. Want Poetin zou niet het echte kind zijn geweest van de Leningradse arbeider Vladimir Poetin en zijn vrouw Maria Sjelomova, maar hun adoptiefkind, geadopteerd van moeder Vera Poetina, een verwante van het echtpaar. Vera Poetina kreeg Vladimir met drinkaard Platon Privalov in de Oeral-regio Perm, verliet na de bevalling zijn verwekker en trok naar Georgië. Daar kreeg ze een nieuwe man, de Georgiër Georgi Osipasjvili, die echter niets van de kleine Vladimir moest hebben (vandaar dan ook Poetins persoonlijke hekel aan Georgië en de Georgiërs).

Vaderfiguren vond Poetin volgens Belkovski in de voormalige burgemeester van Sint Petersburg, Anatoli Sobtsjak, die Poetin na zijn DDR-tijd naar het Petersburgse stadsbestuur haalde, en in wijlen president Boris Jeltsin, die hem tijdens de millenniumwisseling tot zijn opvolger kroonde. Poetins politieke carrière is hem door deze vaderfiguren domweg overkomen, aldus Belkovski.

Broederfiguren voor Poetin zijn oligarch Roman Abramovitsj, eigenaar van de voetbalclub Chelsea, en de Tsjetsjeense president Ramzan Kadyrov, beide niet toevallig ook weeskinderen (Kadyrovs vader, president Achmed Kadyrov, werd op 9 mei 2004 in een terreuraanslag opgeblazen door Tstetsjeense islamisten). Persoonlijke relaties en loyaliteiten zijn in Poetins handelen veel belangrijker dan ideologische uitgangspunten, aldus Belkovski.

Verder vertelt Belkovski dat Poetin volgens de Moskouse homoscene een closet gay is, een homo die nog uit de kast moet komen. Meest illustratief voor deze stelling zijn natuurlijk de beroemde visfoto´s van Poetin met hengel voor zijn kruis. Om het noodzakelijke publieke imago van heteroseksuele macho te behouden, zouden na Poetins scheiding van zijn vrouw Ljoedmila in juni 2013 doelbewust geruchten over seksuele relaties met de veel jongere turnster Alina Kabajeva en operadiva Anna Netrebko in omloop zijn gebracht.

Als persoon behoort Poetin tot het menstype van de ´paranoialijder´, aldus Belkovski. ´Zijn denken en handelen voltrekken zich binnen de werkelijk bestaande wereld, die hij als koud en vijandig ervaart.´

Tot zover de meest verregaande speculatieve elementen van Belkovski´s biografie. Substantiëler is zijn bewering dat we Poetin in de eerste plaats moeten zien als een zakenman, een ´typische ondernemer´, en zijn bewind als een ´monetocratie´. Poetin is persoonlijk eigenlijk het meest geïnteresseerd in de zakenwereld van de olie- en gassector. Hij is voor alles de hoeder van de oligarchie die onder zijn voorganger Jeltsin is ontstaan, aldus Belkovski.

Als er een rode lijn door het boek loopt, dan is het de stelling dat het regime van Poetin niet als breuk met, maar als voortzetting van het regime van Jeltsin moet worden gezien. Dan is bladzijde 146 de kernbladzijde van het boek. Daar schrijft Belkovski: ´Poetin zette alle zaken voort die Jeltsin begonnen was (…) en bracht ze tot een logische voltooiing.´ Deze voltooiing is ´een autoritair regime van totale corruptie´.

Omdat Poetin in de eerste plaats een zakenman is, slaan volgens Belkovski typeringen van de man als ´dictator´, ´imperialist´ of ´Russische nationalist´ de plank mis. Als iemand met een ondernemersgeest is Poetin eerder een ´russofoob´. De toenemende onderdrukking van oppositiegeluiden en de grotere rol van Russisch nationalisme en grootmachtsdenken in de afgelopen jaren moeten als instrumentele beleidsdaden en niet als diepe politieke overtuigingen worden gezien.

Belkovski beschouwt ze als Poetins reactie op de opstand van de zogenoemde ´boze burgers´ rond de parlementsverkiezingen van december 2011 en de presidentsverkiezingen van voorjaar 2012. Poetin zag deze ontwikkeling als het verscheuren van een contract dat hij dacht te hebben met de Russische samenleving: politieke volgzaamheid in ruil voor groeiende individuele welvaart.

Belkovski heeft voor de Nederlandse uitgave van zijn boek twee extra hoofdstukken geschreven als commentaar op de dramatische ontwikkelingen van het afgelopen jaar: de Russische annexatie van het Oekraïense schiereiland de Krim, het opstoken van de onrust in het oosten van Oekraïne en het neerschieten van vlucht MH17. Het eerste gaat over Oekraïne zelf en het tweede over de Russische inmenging in Oekraïense zaken.

In overeenstemming met zijn typering van Poetin als zakenman stelt Belkovski dat Poetin liever de gehaaide zakenvrouw Joelija Timosjenko in 2010 als nieuwe president had gezien in plaats van het onbetrouwbare straatrovertje Viktor Janoekovitsj. Het Russische gestook in de Oekraïense politiek moet volgens Belkovski beoordeeld worden als Poetins boze reacties op het in zijn ogen onwettige en verraderlijke optreden van het Westen, met name de Verenigde Staten, in Oekraïne. ´Poetin riskeerde de geschiedenis in te gaan als de leider die de Zwarte Zeevloot, het heroïsche Sebastopol en de romantische Krim verspeelde aan de vervloekte Amerikanen met hun Oekraïense satellietstaat.´

Was er met het Westen na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie niet afgesproken dat er rekening zou worden gehouden met de Russische geopolitieke belangen in Oekraïne en dat het land geen lid zou worden van westerse machtsblokken als de EU en de NAVO? En was er onder leiding van de Franse oud-president Sarkozy niet in februari 2014 afgesproken dat Janoekovitsj president met minder bevoegdheden zou blijven tot vervroegde presidentsverkiezingen in de herfst?

Poetins acties moeten in de theorie van Belkovski gezien worden als tegenzetten voor het sluiten van een nieuw bestand met het Westen over de machtsverhoudingen in Oekraïne. ´Hij leek te willen zeggen: wat is er nu helemaal gebeurd? We hebben de Krim veroverd, nou en? Toen jullie onze beschermelingen in Kiev niet aan de macht lieten komen of ze uit de macht zetten, hebben wij - dat wil zeggen Rusland - dat toegelaten.´

Onder meer door de ramp met de MH17, die ook Poetin zeer ongelegen uitkwam door zijn ongeplande escalatie van de verslechtering van de betrekkingen met het Westen, waaronder zwaardere economische sancties, is er volgens Belkovski een moeilijk te stoppen spiraal naar beneden in gang gezet. ´Het heeft geen zin om onszelf wijs te maken dat de mensheid geen grote ellende zal meemaken.´ Paus Franciscus lijkt hem een van de weinige morele leiders in de wereld die als intermediair de verhoudingen tussen Rusland en het Westen weer enigszins zou kunnen normaliseren.