Van volksheld tot vampier

door Thijs Peters

Graaf Dracula speelt in honderden films een hoofdrol. Hij figureert zelfs in Sesamstraat. Hoewel de historische Dracula, de Roemeense vorst Vlad Tepes (± 1431 - 1476), met de negentiende-eeuwse creatie van de Engels-Ierse schrijver Bram Stoker slechts zijn bloeddorst gemeen heeft, werd de Balkanvorst juist dankzij Stokers roman 's werelds beroemdste Roemeen.

'Hij had een sterk - zeer sterk - arendsachtig gelaat, door de hoge brug van zijn dunne neus en merkwaardig gebogen neusvleugels; een hoog, gebogen voorhoofd en rond zijn slapen was zijn haar dun, maar elders weelderig. Zijn wenkbrauwen waren zeer vol en ontmoetten elkander bijna boven zijn neus. De mond, voor zover ik die zien kon onder de zware snor, was star en tamelijk wreed. Merkwaardig scherpe witte tanden staken over zijn rode lippen heen (...) Voorts had hij bleke oren, die van boven zeer puntig waren.' Zo beschrijft Jonathan Harker, hoofdpersoon in de roman Dracula (1897) van Bram Stoker, graaf Dracula. Stoker gaf hiermee de blauwdruk voor de vampier die in talloze films zou schitteren.

Met de historische Dracula heeft de figuur het haar, de snor en de wenkbrauwen gemeen. Maar puntige tanden en oren had de Roemeense vorst volgens de historische afbeeldingen niet. Tijdens zijn leven is Vlad Tepes van veel beschuldigd, maar niet van het drinken van bloed.

Voor Roemenen is de vijftiende eeuwse vorst eerder een volksheld vanwege zijn strijd tegen de Turken. Voor de Ottomanen en zijn andere vijanden was hij meedogenloos. Zijn slechte naam dankt Tepes waarschijnlijk aan de verhalen van de Saksen in Transsylvanië, die zijn wreedheid via de net ontwikkelde boekdrukkunst wereldkundig maakten.

De historische persoon Dracula werd rond 1431 geboren als zoon van Vlad Dracula, die vijf jaar later door de bojaren (edelen) in Walachije werd verkozen tot voivode, vorst van de Ottomaanse vazalstaat in het zuiden van het huidige Roemenië. In 1448, twee jaar na de moord op zijn vader, bestijgt de jonge Vlad de troon. Ondanks Turkse steun weet hij zich slechts twee maanden te handhaven. Met hulp van de Hongaarse prins van Transsylvanië wordt hij door een rivaal afgezet. Acht jaar later lukt het Vlad weer, nu met hulp van Hongarije, op de troon te komen. Om zich te handhaven doet de telg uit het Dracula-geslacht twee dingen: hij betaalt een tribuut om de Turkse sultan te lijmen en probeert elke binnenlandse oppositie in de kiem te smoren.

Tijdens zijn tweede periode als voivode krijgt Vlad de bijnaam 'de spietser'. Op paasdag 1459 nodigt hij de bojaren uit voor een diner. Hij pakt ze allemaal op en brengt een deel meteen ter dood door ze op palen te spietsen, een executiemethode die hij naar alle waarschijnlijkheid van de Turken had afgekeken. Een puntige paal werd via het rectum ingebracht en door middel van een hamer door het lichaam geslagen tot de paal er bij de schouder weer uitkwam. De beul moest daarbij zijn best doen geen vitale organen te raken. Het slachtoffer werd vervolgens rechtop gezet, een langzame maar zekere dood tegemoet. (Een uitgebreide beschrijving van de methode is te lezen in het boek De brug over de Drina van de Joegoslavische schrijver Ivo Andric, waar de Turken een opstandige Bosniër spietsen.) Twee jaar eerder had hij duizenden Saksen in Walachije op dezelfde wijze omgebracht.

Zijn goede naam onder de Roemenen dankt Vlad aan de oorlog tegen de Turken in 1462, wanneer hij een Turks leger verslaat en 20.000 Turken laat spietsen. In hetzelfde jaar wordt hij echter gevangen genomen door de Hongaren, die zijn broer Radu op de troon plaatsen. In 1476 weet hij korte tijd de troon te heroveren, maar hij wordt door de bojaren vermoord. Zijn hoofd wordt opgestuurd als cadeautje aan de Turkse Sultan en zijn lichaam verdwijnt in een naamloos graf in het Snagov-klooster, waar het nog steeds schijnt te liggen.

Vampier
Het was Stoker die van Dracula een vampier maakte. In de leeszaal van de British Library vond hij verschillende folkloristische mythes uit Roemenië en koppelde deze aan de historische figuur Dracula. Zijn creatie zou een blauwdruk worden voor honderden films en boeken. Van de eerste beroemde verfilming van Dracula (1931) tot aan The Return of the Vampire, allemaal zijn ze in meer of mindere mate gebaseerd op Stokers vertelling.

Stokers boek is in de vorm gegoten van een dagboek van de jonge notaris Jonathan Harker. Harker gaat naar Transsylvanië om graaf Dracula te informeren over de aankoop van een kasteel in Engeland. Daar ontdekt hij de ware aard van de graaf. Uiteindelijk weet hij - terug in Engeland - samen met een aantal handlangers de vampier te vernietigen, maar niet voordat de lieftallige Lucy door hem is gebeten.

Het vampierverhaal zoog Stoker overigens niet uit zijn duim. Hij baseerde zich op het volksgeloof in vampieren, dat wel degelijk aanwezig was op de Balkan. Een vampier is volgens de overlevering een lichaam dat weigert te vergaan omdat de ziel zich geen weg heeft kunnen banen naar hemel of hel. Meestal heeft de persoon zelfmoord gepleegd, of heeft zich ingelaten met heidense praktijken. 's Nachts gaan deze dolende zielen vaak terug naar hun huizen. Om zich tegen de vampieren te beschermen, legde men eten voor de deur en smeerde men knoflook op de deurpost om de ziel buiten te houden. Ongedoopte baby's liepen extra gevaar, omdat zij bij aanraking in een vampier zullen veranderen.

Dat een vampier bloed moet zuigen om een ander te besmetten, is een bijdrage van Stoker. Veel details uit het boek corresponderen overigens wel met de mythe. Zo hebben vampieren geen schaduw en worden ze niet in een spiegel gereflecteerd. Ook de dag dat Stokers hoofdpersoon Jonathan Dracula ontmoet, 13 april, de dag van Sint Joris, is te herleiden naar oude vampierlegendes. Op die dag heersen de kwade krachten van de wereld.

In de nacht van 29 november moet men ook oppassen. Dan komen de vampieren met hun doodskisten op de rug naar hun voormalige huizen toe. Misschien dat het helpt te weten dat een vampier gedood kan worden door een stok door het hart te drijven. Iets wat de historische Dracula juist bij zijn vijanden deed.

Meer over Dracula:
- Bram Stoker, Dracula (1897)
- Rink Weijs, 'Dracula's terugkeer naar Roemenië', in: Roemenië Bulletin, oktober 2001