Oost-Europa en 11 september

In Oost-Europa zijn vier landen directer betrokken bij de gevolgen van de terroristische aanval op de Verenigde Staten dan de andere. Als jonge NAVO-leden moeten Polen, Tsjechië en Hongarije verwerken dat een aanval niet van Rusland komt, maar uit de Arabische wereld. Het vierde land, Servië, heeft ruim twee jaar geleden zelf een serie NAVO-bombardementen mogen ontvangen. Hoe is in deze landen gereageerd op '11 september'?


Polen

door Bert Wiskie

Ook in Polen werd met verbijstering en ongeloof op de terreuraanslagen in de VS gereageerd. Nog op 11 september verzond president Kwasniewski een boodschap aan president Bush waarin hij zijn solidariteit met de familie van de slachtoffers, het Amerikaanse volk en de president betuigde.

Daags daarop tekende een reeks vooraanstaande Poolse politici en anderen het condoleanceregister op de Amerikaanse ambassade in Warschau en werd net als elders in de wereld op vrijdag 14 september uit respect voor de slachtoffers en nabestaanden rouw en stilte in acht genomen. Het Poolse parlement veroordeelde unaniem de aanslagen als 'een daad van agressie tegen landen die vrijheid en democratie koesteren'. De Sejm sprak zich bij die gelegenheid uit voor steun aan de VS en de NAVO bij mogelijke militaire acties tegen het internationaal terrorisme.

Op 19 september verklaarde de latere winnaar van de parlementsverkiezingen, Leszek Miller, dat de nieuwe Poolse regering een verzoek van de NAVO om militaire steun onverwijld zal inwilligen. President Kwasniewski sprak op 2 oktober de Poolse bereidheid uit een grotere rol op de Balkan te spelen als de acties in Afghanistan de inzet van eenheden (die zich nu nog in voormalig Joegoslavië bevinden vereisen).

Dezelfde dag riep Kwasniewski in Brugge de EU op haar buitengrenzen als onderdeel van de strijd tegen het terrorisme niet te sluiten. De president zag in de dreiging van het internationaal terrorisme juist een extra argument voor de uitbreiding van de EU en de NAVO.

Op 15 oktober schreef Rzeczpospolita dat Polen een verzoek had ontvangen om speciale GROM-eenheden in Afghanistan in te zetten. Regeringskringen ontkenden dit. Veiligheidsadviseur Marek Siwiec had eerder verklaard dat Polen in november een regionale conferentie inzake de strijd tegen het internationaal terrorisme zal organiseren.

Luchtvaartmaatschappij LOT, die zijn vluchten op de VS na de aanslagen had opgeschort, hervatte deze op 15 september, maar niet eerder dan dat zij op het vliegveld van Warschau stringente veiligheidsmaatregelen had geïntroduceerd. Vanwege intensieve controle van bagage moesten passagiers reeds vier uur voor vertrek op de luchthaven aanwezig zijn.

Uit een enquête, uitgevoerd tussen 12 en 15 oktober door het onderzoeksbureau OBOP, bleek dat 61% van de Polen de militaire acties in Afghanistan steunde en 30% deze afkeurde; 59% van de bevolking sprak zich uit voor het verlenen van Poolse militaire steun als de NAVO en de VS daarom vragen.

Geconfronteerd met Artikel Vijf van het NAVO-handvest, dat stelt dat ieder NAVO-lid een aangevallen lid zal bijstaan op de wijze die het nodig acht, bood de regering bij monde van premier Zeman een speciale gevechtseenheid geschikt voor acties tegen terroristen, alsmede een militair ziekenhuis.

In een speciale televisie-uitzending stelde de eerste minister dat er geen onderhandelingen met terroristen gevoerd moeten worden, maar dat de strijd het enige antwoord op de acties is. Zijn regering was volgens eigen zeggen niet een regering van angsthazen en ook in toekomstige moeilijke momenten zouden de knieën niet knikken. Zeman en de zijnen zouden bovendien niet alleen de terroristen bestrijden, maar ook diegenen die terroristen beschermen.

De premier vertelde met trots dat de militaire eenheid die hij de Amerikanen eerder had aangeboden bij een militaire oefening tot de beste special forces van het Noord-Atlantische bondgenootschap was uitgeroepen. Ook 'Adolf Hitler' en het 'Akkoord van München' kwamen terug in zijn 'historische' speech, die de volgende dag in Mlada fronta Dnes beschreven werd als mogelijk de beste die de premier ooit gehouden had.

Gelet op de uitspraken van politici en het elan, zo niet de gretigheid, waarmee Praag de algemene vraag om politieke en materiële steun beantwoordt, kan men stellen dat het land de internationale gebeurtenissen van de afgelopen weken en maanden aangrijpt om zich te profileren als een loyaal en volwassen NAVO-lid.

Begin september had het al laten zien niet alleen de lusten, maar ook de lasten van het lidmaatschap te accepteren door 120 parachutisten naar Macedonië te sturen in het kader van de ontwapening van de Albanese rebellen aldaar. Maar vooral na de aanslagen in de Verenigde Staten kan Tsjechië eindelijk aan iedereen laten zien een westers land te zijn dat in staat is op krachtige wijze op de dreiging uit het Oosten te reageren.

De Tsjechen zijn door Washington echter nog niet om concrete hulp gevraagd. Minister van Defensie Jaroslav Tvrdik liet weten dat het antwoord van de Verenigde Staten en de NAVO op het Tsjechische aanbod 'een zaak van lange termijn is'. Wat hij daar precies mee bedoelde bleef onduidelijk.

Duidelijk is wel dat de enige Tsjechische troepen die op dit moment in actie zijn in de wereldwijde strijd tegen het terrorisme, zich zitten te vervelen in een van de pantserwagens voor het hoofdkantoor van Radio Free Europe/Radio Liberty in Praag. Als de regering het 'being tough on terrorism' niet aan het buitenland kan laten zien, dan vooralsnog maar aan de eigen bevolking. De inwoners van Praag noemen het overdreven of reageren laconiek, al roept het zien van tanks in de straten van de stad bij sommigen toch een paar vervelende herinneringen op.

Madl riep op tot kalmte als reactie op de gespannen situatie die na de terreuraanslagen in de VS aanvankelijk ook Hongarije haar greep kreeg. Zijn geruststellende woorden droegen bij tot een snelle normalisatie van het dagelijkse leven in Hongarije. Het internationale vliegveld van Boedapest Ferihegyi besloot na een aantal weken de wachttijden voor het inchecken weer terug te brengen naar de normale tijdsduur van anderhalf tot twee uur voor vertrek.

De regering-Orbán heeft verscherpte veiligheidsmaatregelen afgekondigd. Instellingen en gebouwen die aan de VS behoren, worden extra bewaakt. De Amerikaanse basis in Taszár en de kerncentrale van Paks werden uitgerust met luchtafweergeschut om eventuele vliegtuigaanslagen te verhinderen. Grensovergangen worden extra bewaakt en er wordt extra gelet op reizigers uit het Midden-Oosten.

Het Hongaarse parlement stemde in met het Amerikaanse verzoek om het Hongaarse luchtruim voor Amerikaanse vliegtuigen open te stellen, en te kunnen beschikken over Hongaarse vliegvelden. Een ruime meerderheid van 272 afgevaardigden stemde voor en 12 afgevaardigden stemden tegen. Tot de tegenstemmers behoorden de fractie van het extreemnationalistische MIÉP, de Hongaarse Gerechtigheids- en Levenspartij en een socialistische afgevaardigde.

Bij een opiniepeiling van het onderzoeksbureau Gallup keurde 58 procent van de ondervraagden het verzoek van de VS voor het gebruik van het Hongaarse luchtruim goed en wees 35 procent van de ondervraagden dit af.

Twijfel onder de Hongaarse bevolking over steun aan de militaire acties tegen Afghanistan is echter groot. Volgens dezelfde opiniepeiling is 49 procent van de ondervraagden tegen een militaire actie, ook als die gericht is tegen landen die het terrorisme steunen. Slechts 39 procent is het eens met dergelijke acties. Bij directe Hongaarse militaire betrokkenheid is het aantal ondervraagden dat tegen de militaire acties in Afghanistan is nog groter: 89 procent blijkt tegen de inzet van Hongaarse militairen tegen Afghanistan.

De Hongaarse regering kondigde tevens maatregelen af tegen het witwassen van zwart geld om hiermee Hongarije als een mogelijke financiële basis van internationaal terrorisme en misdaad uit te schakelen.

De meeste zorgen maken de Hongaren zich over de gevolgen van 11 september voor 's lands economie. Het economische stimuleringsbeleid van de Hongaarse regering gaat uit van een jaarlijkse groei van 6% van het bnp. Deze groei is nodig om binnen een termijn van tien jaar de transitie naar een vrije markteconomie te realiseren. Dalende groeicijfers kunnen de Hongaarse economische hervormingen die tien jaar geleden ingezet zijn, mogelijk in gevaar brengen en daarmee de toetreding tot de Europese Unie vertragen.

Op de dag dat bijna 5000 mensen in het WTC het slachtoffer werden van een verschrikkelijke terreurdaad doet de Servische tv-zender BK verslag van de gebeurtenissen. 'Zouden onze mensen erachter zitten? Zou Slobo in Scheveningen iets bekokstoofd hebben?' De mensen moeten er een beetje om lachen. Ze lijken er wel begrip voor te hebben. 'Eindelijk krijgt Amerika ook eens op zijn donder!'

De westerse wereld is bijna vergeten dat ze drie jaar geleden met precies dezelfde bommen de infrastructuur van Servië hebben vernietigd. De NAVO gooide dagelijks drie keer zo veel bommen op Servië als nu op Afghanistan.

Haat jegens Amerika wint het nogal eens van mededogen. 'Denk je dat het de Amerikanen iets kon schelen toen wij gebombardeerd werden?', vraagt Milan, een student medicijnen uit Belgrado. 'Zij kiezen zelf hun politici en daarom zijn ze ook verantwoordelijk voor wat ze ons aangedaan hebben met hun NAVO-bommen. Zij hebben lang genoeg oorlogje gespeeld op andermans grondgebied. Het wordt tijd dat zij nu zelf ook eens voelen hoe het is om aangevallen te worden.' Uit enquêtes na de aanslagen in Amerika blijkt dat veel Serviërs er net zo over denken.

Het Westen is korter van memorie dan de Serviërs die nog iedere dag de granaatinslagen in gebouwen in het centrum van Belgrado zien. In een arm land als Servië behoren geloof en ideologie tot de meest gekoesterde bezittingen.

Serviërs gaan er prat op dat zij nooit onderdrukking accepteren. Een goed voorbeeld hiervan is de beroemde legende van de Slag op het Merelveld, waar een bij voorbaat verloren strijd toch werd aangegaan om in ieder geval eervol te kunnen sterven.

De aanval van de NAVO was voor de Serviërs een zoveelste poging hun onafhankelijkheid aan te tasten; een uiting van gebrek aan respect. In dit gevoel gedijen de haat en de wrok jegens het Westen, vooral Amerika. Dit verklaart misschien ook waarom de Serviërs die een jaar geleden nog oorlog voerden met de moslims, nu opeens aan hun kant staan.

'Servië tot aan Tokio!', schreeuwt één van de basketballers naar de massa vanaf het balkon van het parlementsgebouw. Een half miljoen mensen juichen hem toe. 11 september heeft voor de Serviërs niets veranderd. 'Wij hebben al genoeg aan ons hoofd', verklaart Milan.