Bewaker van de Hongaarse democratie

door Orsolya Bartha

Het Constitutioneel Hof staat aan de top van het rechtssysteem in Hongarije. Het Hof heeft, met het oog op de handhaving van het democratisch politiek systeem en het proces van Europese integratie, een uiterst belangrijke rol te vervullen.

In strikte zin heeft het Constitutioneel Hof geen rechterlijke taken, maar een controlerende functie. Het Hof heeft in het bijzonder de taak om de democratie te bewaken. Met de grondwet als uitgangspunt kan het Hof juridische normen die de democratie niet weerspiegelen en die derhalve ongrondwettelijk zijn, verbieden.

Na 45 jaar van communistische onderdrukking begon Hongarije aan de wederopbouw van de democratische rechtsstaat, met rechten en plichten die in een rechtsstaat gewoon zijn. De eerste democratisch gekozen regering introduceerde een nieuw juridisch kader. Aangezien Hongarije traditioneel een uitgebreide juridische cultuur kent - Hongarije wordt ook wel ironisch het 'het land der juristen' genoemd - werden vele wetten en beschikkingen opnieuw geformuleerd om ze geschikt te maken voor de nieuwe democratische rechtsstaat. Ook was er nieuwe wetgeving nodig op terreinen die nog niet door wetgeving afgedekt waren.

In tegenstelling tot de continuïteit van de juridische cultuur in het Westen, moest in Hongarije na 45 jaar communisme alles weer van nul af opgebouwd worden. De burgers moesten gewezen worden op hun rechten, plichten en verantwoordelijkheden.

Het parlement produceerde een stroom van nieuwe wetten die de basis legden voor het nieuwe rechtssysteem. In 1989 nam het parlement wet XXXII aan, die de oprichting van een nieuwe juridische instelling mogelijk maakte, namelijk het Constitutioneel Hof. Deze wet gaf invulling aan het concept dat de democratische rechtsstaat niet alleen op principes en rechtsregels berust, maar ook een goede institutionele context behoeft. Deze functie, de versteviging van de democratie van overheidswege, wordt vervuld door het Constitutioneel Hof.

De wetgever probeerde op deze wijze steun te verlenen aan het democratiseringsproces. Het doel was niet alleen om het proces dat in 1989 begonnen was onomkeerbaar te maken, maar ook om deze in de toekomst van een adequate controle en bewakingsfunctie te voorzien via het Constitutioneel Hof.

De primaire functie van het Constitutioneel Hof is dus de bewaking van de principes, rechten en plichten die in de grondwet worden vastgelegd. Wanneer er sprake zou zijn van wetgeving die hiermee in strijd is, heeft het Constitutioneel Hof het recht dit te onderzoeken en het ongrondwettelijke karakter ervan vast te stellen.

Twee procedures zijn mogelijk. Het Constitutioneel Hof kan toetsen vóór de afkondiging van nieuwe wetgeving, rechtsregels en beschikkingen. Het kan ook wetgeving die al rechtsgeldig is, achteraf toetsen aan de grondwet.

De procedure om wetgeving aan te passen aan de grondwet is eveneens bij wet geregeld. Hierin staat precies vermeld wie op welke wijze gemachtigd is om een procedure te starten. De Hongaarse wetgever heeft geprobeerd om dit recht zo toegankelijk mogelijk te maken door het zo min mogelijk te verbinden aan formele procedures. Hieronder vallen bovendien niet alleen binnenlandse juridische aktes, maar ook de juridische verdragen die internationaal zijn afgesloten. Zo heeft het Constitutioneel Hof de mogelijkheid om een eventueel verschil tussen de nationale en de internationale wetgeving te onderzoeken.

De beslissing over de rechtsgeldigheid valt onder het gezag van elf rechters die verbonden zijn aan het Hof en die gespecialiseerd zijn in theoretische juridische vraagstukken. Het werk van de elf rechters van het Constitutioneel Hof wordt ondersteund door adviseurs en medewerkers die behulpzaam zijn bij de toetsing van de binnenlandse wetgeving, alsmede bij de toetsing van de internationale rechtssystemen.

Tot nu toe heeft het Constitutioneel Hof zich voornamelijk beziggehouden met toetsing aan de grondwet van nieuwe wetten die door het Hongaarse parlement zijn aangenomen. Het Constitutioneel Hof neemt de huidige praktijk van de lidstaten van de Europese Unie in beschouwing en probeert zich te prepareren op de moeilijkheden die zich kunnen voordoen bij de voorbereiding op de integratie in Europa.

De functie van het Constitutioneel Hof zal aan gewicht winnen op het moment dat Hongarije lid wordt van de Europese Unie. Omdat integratie geen invloed mag hebben op de realisering van nationale belangen, kan het rechtssysteem van de EU de rechtsuitoefening van het Constitutioneel Hof in Hongarije niet beperken.

Concreet betekent dit dat ter bescherming van de Hongaarse juridische normen het Constitutioneel Hof de bevoegdheid heeft om het recht gangbaar in de EU te controleren. Het rechtssysteem binnen de EU baseert zich op de soevereiniteit van de lidstaten en de grondwettelijke praktijk van rechtsstaten die al functioneren. Het is vanzelfsprekend dat de Hongaarse rechters de praktijk zullen volgen van hun Europese collega's wat betreft de rechtsgeldigheid van het internationale rechtssysteem.

Orsolya Bartha is persoonlijk medewerker van de voorzitter van het Hongaars Constitutioneel Hof.