Romeo en Julia in Pozarevac

Portret van Mirjana Markovic

door Tijana Prokic

Liefde kan de gezondheid schaden, zeggen ze in Servië. Het is bekend dat verliefde mensen het contact met de buitenwereld kunnen verliezen. Maar wie had kunnen denken dat een liefde 120.000 mensenlevens zou gaan kosten? Wie had kunnen denken dat een liefde een land zou kunnen vernietigen?

Tien jaar recente Servische geschiedenis bewijzen het. Slobo's liefde voor Mira maakte hem blind. Blind voor de werkelijkheid, doof voor de protesten van zijn volk. Hij is niets zonder zijn vrouw, de drijvende kracht achter zijn loopbaan. Zijn leven zonder Mira heeft net zo min zin als het hare zonder macht. Wie is Mira Markovic?

Mirjana Markovic is geboren op 10 juli 1942. Haar vader en moeder zijn nooit getrouwd geweest. Zij waren prominente leden van de communistische partij tijdens en na de Tweede Wereldoorlog. Haar moeder werd geëxecuteerd door de Duitsers in een concentratiekamp in Banjica; haar vader wilde niets met het kind te maken hebben. Mirjana groeide op bij de ouders van haar moeder en andere kopstukken van de communistische partij in haar geboorteplaats Pozarevac in Centraal-Servië. Geïnspireerd door deze omgeving en gedreven door haar enorme honger naar macht bouwt zij al snel belangrijke connecties in de Partij. Mira komt tot het inzicht dat zij het niet alleen af kan en een betrouwbare en volgzame partner nodig heeft.

Op haar zestiende leert zij op de middelbare school een verlegen, eenzelvige jongen kennen, Slobodan Milosevic. Zij raken verliefd op een beetje verknipte manier. Hij voelt zich aangetrokken tot haar kwetsbaarheid en treurige gevoeligheid en zij wil zijn vriendin, vertrouwenspersoon en vrouw worden, zijn alles. Al gauw krijg het stel de bijnaam Romeo en Julia. Slobo's verdriet over de tragische zelfmoord van zijn vader en moeder brengt hen nog dichter bij elkaar. Slobo en Mira worden onafscheidelijk en als het ware één persoon. Hij zet geen stap meer zonder haar.

Het ambitieuze stel kan niet wachten om naar de hoofdstad te verhuizen om te gaan studeren. Eenmaal in Belgrado aangekomen verzinnen zij eerst samen machtsstrategieën, maar geleidelijk neemt Mira de touwtjes in handen. Hoewel zij veel minder in het openbaar verschijnt dan haar man begint Mira in de jaren tachtig aan haar eigen politieke imago te werken. Zij speelt een belangrijke rol in de opleving van het Servische nationalisme in de late jaren tachtig. Omdat zij zelf charme noch charisma bezit, moet zij Slobo steeds meer als voertuig voor haar ideeën gebruiken. Haar instinct voor politiek gevaar en haar talent voor bedrog blijken samen een fantastisch recept om in 1989 aan de macht te komen.

Twee verloren burgeroorlogen, economische ontwrichting, de schaamteloze zelfverrijking van de kliek rond de regering, de van overheidswege gesteunde onderwereld en de totale maatschappelijke ontreddering worden op den duur zelfs het Servische volk te machtig. 'Wat jullie als privileges zien is voor ons het absolute minimum', vindt Mira.

Pas door de grote studentendemonstraties in de winter van 1997 voelt Milosevic zich gedwongen de macht uit handen te geven. Zijn vrouw, die op dat moment in China zit, wordt razend. Milosevic bedenkt zich en vanaf dat moment is voor iedereen de rolverdeling duidelijk.

Mira maakt geen geheim meer van haar politieke ambities en richt haar eigen politieke partij op, JUL (Jugoslovenska Levica, Links Joegoslavië). Zij schrijft een wekelijkse column voor het populaire damesblad Duga (Regenboog), die de politieke ontwikkelingen in Belgrado vrij nauwkeurig blijkt te voorspellen.

'Tolerantie is volgens mij een saai begrip.' 'Ik ben een mondialist, ik hou van alle mensen'. Twee beroemde citaten van de voormalige first lady van Joegoslavië. Met zulke uitspraken wist zij tien jaar lang de Serviërs te verbazen.

'Zij is vermakelijk, idioot, kinderachtig, maar vooral ontzettend gevaarlijk,' vertelt Petar Lukovic, columnist uit Belgrado, die veel parodieën op haar teksten heeft geschreven. 'Zij is net een klein kind dat in haar eigen wereld leeft. In die wereld is alles zwart of wit, iedereen is goed of slecht met niets er tussen in. Elke keer als haar stukje in het weekblad Duga verscheen lachten wij ons weer dood om haar geschrijf. En toch verschenen haar stukken overal, zij publiceerde een peperdure autobiografie en controleerde alle media. Bijna niemand durfde Mira en haar zwart-witte wereld aan te vallen. Ik ben vaak bedreigd door de mensen die zij op mij afstuurde, maar ze kon me niet bang maken. Ik wist dat mijn spottende stukjes over haar niet belangrijk genoeg waren om mij echt te laten liquideren.'

Slavko Curuvija, in 1998-1999 hoofdredacteur en eigenaar van de toen meest gelezen krant in Servië, Dnevni Telegraf(Dagelijkse Telegraaf), was wel belangrijk genoeg. Mira was aanvankelijk onder de indruk van de sterke persoonlijkheid van deze man. Zij bewonderde zijn moedige verzet. De destijds zeer invloedrijke Curuvija werd jarenlang getolereerd door het echtpaar Milosevic-Markovic. 'Zij kunnen mij alleen maar tegenhouden door mij te vermoorden,' vertelde Curuvija zijn dochter Jelena vlak voor zijn dood.

Slavko's uitspraak in een gesprek met Mira dat iedere man een betere president van Servië zou zijn dan Milosevic, was voor haar de druppel. Zij raakte in alle staten, verbrak het contact met hem en noemde hem in de media openlijk een verrader van het Servische volk. Op 11 april 1999, tijdens NAVO-bombardementen, werd Curuvija op klaarlichte dag voor zijn voordeur met twintig kogels doorzeefd. Dit was ook een dreigement voor iedere journalist of politicus die niet van plan was Mira's wil als wet te aanvaarden in Servië.

Haar onvoorspelbaarheid maakte haar nog angstaanjagender, maar ook steeds intrigerender. 'Jarenlang heb ik me afgevraagd waar Mira en Slobo over zouden praten als zij met hun tweetjes waren,' vertelt Petar Lukovic. 'Mira's wereld is een ideologisch schema dat zij aan Slobo opgelegd heeft. Haar doel is niet alleen om aan de macht te komen, maar ook om de wereld te tonen dat wij Serviërs gelijk hebben met ons verzet tegen de almacht van Amerika. Zij denkt strijd te kunnen voeren tegen iedereen en alles tegelijk.'

Dit blijkt een vergissing. De kring rond Milosevic wordt steeds kleiner. Juist het feit dat steeds meer mensen het regerend paar in de steek laten, maakt de band tussen Slobo en Mira hechter. Door angst voor de toekomst en andere zorgen worden Mira's psychotische aanvallen steeds heviger. In de volksmond krijgt zij de bijnaam 'Lady Macbeth van Servië'. Na drie jaar absolute dictatuur in Servië heeft het echtpaar talloze politieke liquidaties op zijn naam staan. Honderden studenten zijn opgesloten en gemarteld. Uiteindelijk wordt een opeenvolging van foute inschattingen hun politieke ondergang. Op 5 oktober 2000, de dag van de revolutie in Servië, kan zelfs Mira de werkelijkheid niet meer ontkennen en ziet Slobo in dat hij moet aftreden.

Mira is nog steeds op vrije voeten. Slobo zit sinds 31 maart, voor het eerst zonder haar, alleen in zijn gevangeniscel. Hij moet in zijn eentje boeten voor zijn daden. Romeo en Julia zijn weer terug bij waar ze ooit begonnen in Pozarevac.