De kerk, de paus en de Europese Unie

Malgorzata Bos-Karczewska

De relaties tussen de katholieke kerk en de regering-Miller zijn uitstekend. Dat komt niet alleen door het jongste bezoek van de paus aan Polen. Er staat meer op het spel: Polen wacht hoogstwaarschijnlijk volgend jaar een referendum over het lidmaatschap van de Europese Unie.

Opiniepeilingen geven aan dat een kleine meerderheid van de Polen de EU-toetreding steunt. Maar met het toenemen van de werkloosheid (nu 17,4%) is men niet echt zeker van een positief resultaat van het referendum. De katholieke kerk heeft een grote invloed op het politiek-maatschappelijk leven in Polen. Dit terwijl de oude strijdmakkers van Solidarnosc naar de marges van het politieke leven zijn verdwenen.

In Polen draait alles nu om de toetreding tot de EU. Het land is hopeloos verdeeld. Premier Miller moet alle zeilen bijzetten. Hij heeft aangekondigd bij een negatief resultaat af te treden. Het nieuwe logo van Polen - een vlieger - moet de aandacht van de burgers richten op de toekomst: de historische kans van het EU-lidmaatschap.

Leszek Miller, de ex-communist, doet alles om de kerk tot het referendum te vriend te houden. Mogelijke kritiek houdt hij voor zichzelf. De abortuskwestie is voorlopig van de politieke agenda gehaald. Hetzelfde gebeurde met een wetsvoorstel over legalisering van het concubinaat, onder andere voor homoparen. Tot grote verbazing van de Solidarnosc-politici is het koek en ei tussen premier Miller en kardinaal Jozef Glemp.

De kerk vormt een onmisbare schakel op de weg naar Brussel. Dat realiseert men zich ook bij de Europese Commissie. Commissaris Günther Verheugen blijft de Poolse kerk betrekken bij het toetredingsproces. De eerste kennismaking van de Poolse bisschoppen met Brussel vond plaats in 1997. Onlangs, na vijf jaar debat, kwam het episcopaat met het officiële standpunt over de Europese integratie: 'Europese integratie is onvermijdelijk'.

Aartsbisschop Muszynski, belast met de Europese zaken, spreekt echter liever van een 'delicaat compromis'. Het besluit viel de bisschoppen bijzonder moeilijk. De scheidingslijn pro en contra de EU loopt ook dwars door de kerk.

Eurosceptici en modernisten staan tegenover elkaar. Enerzijds beseft men de historische kans, anderzijds ziet men een bedreiging van de Poolse natie en de Poolse kerk. Door de toetreding tot de EU wordt de Poolse kerk zeer snel geconfronteerd met zaken als euthanasie, abortus en homohuwelijk, die thans stellig worden veroordeeld. Deze zaken zouden het een einde betekenen van het Poolse katholicisme, vrezen de tegenstanders.

Bisschop Tadeusz Pieronek stelt daartegenover: 'Onwetendheid is de bron van het zich afsluiten in de eigen wereld van problemen'. Van de 120 bisschoppen is de meerderheid voor de EU. Maar het is een feit dat de kerk niet alle priesters onder controle heeft. De clerus predikt wat hij wil. Zo is de grote populariteit van pater Rydzyk, een fel tegenstander van toetreding, en zijn zender Radio Maryja een bron van zorg binnen de kerk.

Het bezoek van de paus was dus om al deze redenen bijzonder belangrijk. Politici, met Miller voorop, hoopten stiekem op een krachtige uitspraak van de paus voor de EU. Temeer daar pater Rydzyk via Radio Maryja het bericht verspreidt dat de paus tegen toetreding zou zijn. 'De zoveelste manipulatie van Rydzyk' aldus bisschop Pieronek.

Kort voor zijn vertrek naar Rome sprak Johannes Paulus II de verlossende woorden dat Polen binnenkort tot de EU zal toetreden, waarbij het land zijn identiteit niet zou verliezen, maar het continent en zelfs de hele wereld met zijn tradities zou verrijken. Een hele opluchting voor Miller en zijn regering.

Radio Maryja gromde: 'De ex-communisten in de regering willen Polen verkopen aan Brussel en de joden.' President Kwasniewski hield het bij de noodzaak om 'over de uitspraken van de paus verder serieus te gaan discussiëren'. De kranten vroegen zich af of de boodschap van de paus zal beklijven.

Bisschop Mucharski erkent dat de eigen Poolse kerk de uitspraken van de paus niet volgt. 'Hij wordt geciteerd maar niemand doet er wat mee.' Dat is ook 'het koppige katholicisme van Polen'*.

*) Dit is een parafrase op 'Koppig katholicisme in Nederland', een artikel van de jonge Karol Wojtyla, dat onlangs werd gevonden en gepubliceerd. Zie http://www.polonia.nl/online/wartep.html