Letland blijft rechts

René Does

Sinds het uiteenvallen van de Sovjet-Unie is de politiek in het onafhankelijke Letland overheerst door centrumrechts en dat zal na de recente parlementsverkiezingen van 5 oktober niet veranderen.

Regeringscoalities zijn in Letland vaak geen lang leven beschoren en partijen moeten dikwijls grote schommelingen in de verkiezingsresultaten ondergaan. Maar het regeringsbeleid blijft hetzelfde: het gaat uit van hervormingen die moeten leiden tot het lidmaatschap van de Europese Unie en de NAVO en de integratie in Europa. De centrumrechtse meerderheidskabinetten zorgen hiervoor.

Letland is een parlementaire republiek. Het parlement vormt de regering en kiest de president. Tijdens de laatste verkiezingen voor de honderd zetels van de Sejm deden twintig partijen mee, die in totaal duizend kandidaten naar voren brachten.

De grote winnaar was de nieuwe centrumrechtse partij Nieuw Tijdperk van Centrale Bankvoorzitter Einar Repse (40), de 'vader van de lat'. De partij kreeg 23,5% van de stemmen. Nieuw Tijdperk belooft de corruptie aan te pakken en een transparant beleid te gaan voeren. Verder heeft ook deze partij lidmaatschap van de EU en de NAVO hoog in het vaandel.

De andere partijen die de kiesdrempel van 5% haalden zijn: de links-radicale Partij voor Mensenrechten in een Verenigd Letland (18,8%), de conservatieve Volkspartij (16,7%), de christen-democratische Eerste Partij (9,6%), de Groene en Boerenpartij (9,4%) en de Lets-nationalistische Vaderlandspartij (5,3%). Presidente Vaira Vike-Freiberga zal Repse vragen een coalitieregering te vormen. Die regering zal dus weer centrumrechts zijn.

Twee partijen haalden de kiesdrempel verrassend niet: het centrumrechtse Letse Weg van de zittende premier Andris Berzins (4,8%) en de sociaal-democratische Arbeiderspartij (4%). Vooral het verlies van Letse Weg was opvallend. Bij de vorige verkiezingen scoorde ze nog 18%.

De partij heeft tien jaar lang deel uitgemaakt van de regeringen en een grote rol gespeeld in de totstandkoming van het komende lidmaatschap van de EU en de NAVO. Letse Weg moet dus voor het zingen de kerk uit. De partij leed onder corruptieschandalen en corrosie van haar machtspositie. Repse daarentegen heeft voor de Letse kiezers een ongeschonden blazoen.

In Letland wordt ook langs etnische lijnen gestemd. De Partij voor Mensenrechten in een Verenigd Letland vindt haar kiezers bijna geheel onder de Russische minderheid (29,6% van de bevolking van Letland).

Op basis van de afkorting van de Russischtalige partijnaam worden de aanhangers 'de bijen' (ptsjoly) genoemd. De partij meent dat niet-Letten in Letland gediscrimineerd worden en strijdt tegen die 'discriminatie'. Verder wil ze een zo sterk mogelijke staatssector in de economie.

Bijenleider Janis Jurkans zei vóór de verkiezingen: 'Letland is in de hele wereld bekend als een corrupt land met een uitstervende bevolking waar de levensstandaard overeenkomt met die uit de jaren '70, waar een derde deel van de bevolking geen politieke rechten bezit en voormalige SS-ers door de straten marcheren.' Wie dit soort uitspraken bezigt, krijgt nooit regeringsverantwoordelijkheid in Letland.

Er is enig begrip op te brengen voor de klachten van de Russische en de andere minderheden. De eisen voor het Letse staatsburgerschap zijn redelijk streng, terwijl ze al behoorlijk versoepeld zijn onder druk van de Europese Unie en voormalig VN-commissaris voor de mensenrechten Max van der Stoel.

Zelf vinden de Letten het normaal dat niet-Letse landgenoten moeten inburgeren voordat zij het Letse staatsburgerschap en de daaraan verbonden politieke rechten krijgen. Kandidaten voor het staatsburgerschap moeten een aaneengesloten periode in Letland wonen, een elementaire kennis van de Letse taal bezitten en een eed van trouw aan Letland afleggen.

'De keuze lijkt me heel simpel', zegt partijbestuurder Grigori Kroepnikov van Nieuw Tijdperk, zelf een 'gelettificeerde' Rus. Niettemin zullen het staatsburgerschap en de positie van het Russisch in het openbare leven en het onderwijs de komende jaren heikele Letse kwesties blijven.