'De Poolse literatuur wordt onderschat'

Malgorzata Bos-Karczewska en Bert Wiskie

Ad van Rijsewijk, uitgever bij De Geus, heeft een grote passie voor de Poolse literatuur. Ablak sprak met hem over de promotie van vertaalde Poolse schrijvers onder het Nederlandse lezerspubliek.

'Ik heb een hang naar Oost-Europese literatuur: die is filosofischer dan de Angelsaksische. Dat begint al in Duitsland. Vroeger toen ik veel reisde in die landen, ervoer ik het als een soort magie. Binnen Europa zou ik overal kunnen wonen, maar erbuiten nergens. Omdat ik me heel verbonden voel met de cultuur en geschiedenis van Europa. Als je dan in Polen komt, leer je de mensen kennen en verpand je je hart. In 1976 leerde ik daar mijn vrouw kennen.

In het eerste jaar dat ik in Polen kwam en nog geen Pools sprak, dat was in 1972, was er bijna niets in Nederlandse vertaling. Ik heb toen veel in het Duits gelezen. Toen ik in 1985 bij De Geus kwam werken dacht ik: daar moeten we wat aan doen. De Geus bestond toen nog slechts uit twee personen: de stichter en ik. Nu werken er ongeveer dertig mensen.

Van de dichteres Ewa Lipska had ik al een gedeeltelijke vertaling gemaakt. Daarna kwam ik op het spoor van Maria Nurovska, die in Polen een bestseller werd. Vervolgens Hanna Krall. Daar bleef het een tijdje bij.

Totdat we in contact kwamen met Stella Müller-Madej, de schrijfster van Door de ogen van een kind over de ervaringen met Schindler in een kamp. Toen kwam de film van Steven Spielberg. Dat boek verkocht dus heel goed. Sinds die tijd heb ik met Karol Lesman, de vertaler, geprobeerd er wat meer lijn in te brengen.

Aanvankelijk las ik meer poëzie dan proza. Daar was makkelijker aan te komen. In bloemlezingen, bijvoorbeeld. Er waren natuurlijk heel veel beroemde dichters die al in andere talen vertaald waren. Ik heb toen Witold Gombrowicz voor mezelf ontdekt. Als ik hem gelezen had - en meestal verkeerde ik in Polen in kringen van mensen die met literatuur of kunst bezig waren - was dat een prachtig gespreksitem. Gombrowicz was verboden en moest 'onder tafel' gelezen te worden. Dat schiep een soort binding.

Natuurlijk is de situatie na 1989 veranderd. Tot die tijd moest je tussen de regels lezen. Nu is dat anders, maar de literatuur is er zeker niet minder om geworden.

Een jaar of zeven geleden werd ik door de Poolse literatuurorganisatie Zespol Literackie - te vergelijken met het Produktiefonds in Nederland - uitgenodigd. Dat was een openbaring. De bijeenkomst was door Albrecht Lempp georganiseerd. Die man heeft ongelooflijk veel voor de Poolse literatuur gedaan.

Daar maakte ik kennis met Olga Tokarczuk, Anna Bolecka en Andrzej Stasiuk: Auteurs met nieuwe thema's. Sommigen waren net teruggekeerd uit het buitenland. De een had jarenlang in New York gewerkt, Iemand uit Zweden, een ander uit Parijs. Dat gaf me een goed gevoel, omdat hun thema's in Polen lagen en niet in de emigratie.

Het is moeilijk te zeggen of de boeken van hedendaagse auteurs een weerspiegeling van het dagelijks leven vormen. Nu komen de auteurs met postcommunistische thema's en met thema's die ze nooit hebben kunnen behandelen, maar die wel dichterbij hen liggen.

Bijvoorbeeld existentiële problemen. Wat Stasiuk bijvoorbeeld doet. Of Anna Bolecka met Witte Steen... die verschillende culturen. Olga Tokarczuk beschrijft op haar beurt de geschiedenis van een heel klein gebied, dat symbolisch is voor de geschiedenis van de mensheid.

Ondanks dat men nu over universele thema's schrijft is de populariteit van Poolse literatuur in Nederland niet erg groot. Dat is het gevolg van grote vooroordelen. Daar maak ik me wel eens boos over.

Dat geldt niet alleen de literatuur. Het heeft te maken met de ongelooflijke onwetendheid hier over landen zoals Polen. De Poolse literatuur is ouder en internationaal succesvoller dan de Nederlandse. De Jagiello-universiteit in Krakau is ouder dan de universiteit van Leiden. Mensen hier denken dat Polen 'net een universiteit heeft gekregen'.

Mijn ervaring is dat als mensen in Nederland Olga Tokarczuk hebben gelezen ze bijna altijd zeggen: 'Dit is een ontdekking ... dit is fantastisch'. Maar voordat je mensen zo ver krijgt dat ze haar gaan lezen... De status van schrijfster van bestsellers in Polen betekent hier dan heel weinig.

Met Meisje Niemand van Tomek Trezna hadden we het geluk dat Czeslaw Milosz er in de Gazeta Wyborcza een hele pagina aan had gewijd. We hebben die tekst in het Nederlands vertaald en bij het boek gedaan. Om Milosz kan niemand heen. Dat boek is zeer goed verkocht - 30.000 tot 40.000 exemplaren - en werd één van de best verkochte Poolse boeken hier. Een aantal titels van Nurovska heeft het hier ook goed gedaan.

Nieuwe auteurs komen we vaak op het spoor in overleg met Karol Lesman, de vertaler. En Poolse uitgevers informeren me. Ik zou nog veel meer willen doen, vooral oudere auteurs.

Met de huidige fondsauteurs hou ik zelf contact, met Olga Tokarczuk, Anna Bolecka, Tomek Trezna. Iets minder met Stasiuk; dat is een eigenzinnige man, maar een zeer goed schrijver. Pilch heb ik nog niet ontmoet. Hanna Kral, Maria Nurovska, Ryszard Kapuscinski en Ewa Lipska ken ik al heel lang.

Olga Tokarczuk heeft een eigen uitgeverij. In mei ga ik met haar een Nederlandse auteur uitgeven. En dan gaan we een promotietournee maken. Mogelijk gaan we zelfs een Nederlandse Bibliotheek opstarten.

In Duitsland is de Poolse literatuur een groot succes. Belangstelling is er overal, maar de uitgevers moeten ook willen. Verkoop heeft met promotie en publiciteit te maken.

Daarin speelt ook de overheid een cruciale rol: de Zespol Literackie van Albrecht Lempp is onmisbaar. Net als het Produktiefonds voor de Nederlandse Literatuur. Promotie, informatie in verschillende talen, aanwezigheid op boekenbeurzen, enz.

Ik heb nu vier contracten voor Olga's boek, onder andere voor Rusland en Oekraïne. Een kleine financiële impuls, bijvoorbeeld voor de vertaling, kan buitenlandse uitgevers over de streep halen. Dat is essentieel voor de promotie van Poolse literatuur.

Pawel Huelle's Mercedes Benz is een van de nieuwste boeken waar ik veel van verwacht. Dat is een heel leuk boek. En ik wacht met spanning op de nieuwe roman van Trezna.'