Poolse tweestrijd over EU-lidmaatschap

Bert Wiskie

De weg naar een Pools lidmaatschap van de Europese Unie zou niet eenvoudig worden. Dat stond al vast in 1993, toen de onderhandelingen met de EU begonnen. Een groot land met een bevolking van bijna 40 miljoen, waarvan de economie als gevolg van communistisch wanbeleid en demoralistering onder de bevolking bijkans op zijn gat lag, moest tot in alle hoeken en gaten hervormd en gemoderniseerd worden.

Om modernisering en hervorming te bereiken hield de politieke elite de bevolking een toekomstige beloning voor het brengen van de grote sociale offers voor: het lidmaatschap van de EU. Ondanks de immense vooruitgang op velerlei gebied zijn veel Polen tot de verliezers gaan behoren.

Daarom is de steun voor toetreding sterk teruggelopen. Waarnemers twijfelen er echter niet aan dat het in 2003 te organiseren referendum - het pragmatisme van de Polen kennende - een duidelijk 'ja' zal opleveren.

Zolang dat lidmaatschap niet is gerealiseerd, zal de strijd tussen voor- en tegenstanders van het EU-lidmaatschap blijven woeden. Hieronder een kale inventarisatie van de argumenten van de voor- en tegenstanders.

Pro:

1. 'Polen is altijd onderdeel van Europa geweest en daarom is het EU-lidmaatschap vanzelfsprekend'. Toen kortgeleden onze demissionair staatssecretaris van Economische Zaken, Joop Wijn, na een bezoek aan Polen terugkwam, zei hij enthousiast: 'Polen is een Europees land. Ik heb het aan de architectuur gezien.'
   Vanaf het moment van kerstening in de tiende eeuw heeft de Poolse elite aan alle intellectuele stromingen van Europa deelgenomen en zich altijd op het Westen gericht. De omarming door de Sovjet-Unie na 1944 opende een periode van abnormaliteit.

2. 'De EU garandeert geopolitieke veiligheid'. De hierboven genoemde abnormaliteit was slechts het gevolg van de ongelukkige geostrategische ligging van Polen tussen Duitsland en de Sovjet-Unie. Zoals Polen ook in de negentiende eeuw verdeeld werd door omringende autocratisch geregeerde staten.
   Opname in de NAVO in 1999 was een stap in de goede richting, maar is niet voldoende. Toetreding tot de EU garandeert tevens interne politieke en economische stabiliteit. Verankering met de gevreesde en bewonderde westerbuur Duitsland in een groter geheel is het beste scenario dat Polen na de val van het communisme kan overkomen.

3. 'EU-lidmaatschap zal een heilzame invloed op de economie hebben'. Een snelle modernisering met behulp van buitenlandse investeringen wordt mogelijk en daarmee zal de koopkracht van de Poolse burger stijgen. Voorts zullen bestuurlijke en juridische instituties, belangrijke randvoorwaarden voor economische groei en welvaart op langere termijn, zich versterken binnen het kader van de EU.
   De noodzakelijke modernisering van de Poolse landbouw, waar binnen de EU maar vooral in Polen zelf politici slapeloze nachten van hebben, zal met subsidies binnen het relatief beschermend kader van de Europese markt kunnen plaatsvinden. Iedere andere noodzakelijke modernisering, door de markt afgedwongen, zal grotere offers vergen als Polen buiten de Unie blijft.

4. 'Er is geen alternatief voor het lidmaatschap'. Geen lidmaatschap betekent dat Polen politiek geheel op zichzelf wordt teruggeworpen, te weinig economische concurrentiekracht zal ontwikkelen, een geopolitieke speelbal zal blijven en zich in dezelfde onzekere grijze zone als Oekraïne, Wit-Rusland en Rusland zal moeten handhaven.

5. 'Polen wordt het doorgeefluik van westerse waarden naar het oosten'. Een argument dat in het Westen zelden wordt gehoord, maar binnen Polen onder de elite sterk leeft: Polen zal als EU-lid Oekraïne, Wit-Rusland en Rusland op het gebied van democratie, mensenrechten, rechtsstaat en een functionerende markteconomie als voorbeeld kunnen dienen.

6. 'Polen zal met haar krachtige identiteit de diversiteit van de EU verrijken'. Familie- en gemeenschapswaarden en respect voor tradities zijn - anders dan in Polen - in grote delen van de Unie vervangen door een doorgeslagen individualisme.

Contra:

1. 'Toetreding tot de EU verwoest de Poolse identiteit'. De zeer specifieke historische ervaring van Polen, dat in de negentiende eeuw tussen Duitsland, Rusland en Oostenrijk was opgedeeld, gaf een krachtige impuls aan een intensief nationaal gevoel. De Poolse taal, die door de bezettende mogendheden in het beste geval werd gedoogd en in het slechtste met geweld onderdrukt, zal na toetreding te lijden hebben. Nu al is overal de invloed van het Engels ten koste van het Pools waarneembaar.

2. 'Katholieke normen en waarden zullen door toetreding worden aangetast'. Zaken als abortus, euthanasie en huwelijken tussen partners van dezelfde sekse zullen door Brussel worden opgedrongen. Polen zal versneld seculariseren en de katholieke kerk verliest in een snel moderniserende samenleving zijn maatschappelijke invloed.
   Misdaad, het uiteenvallen van families en materialisme zullen de Poolse samenleving verder aantasten. Paus Johannes Paulus II heeft weliswaar benadrukt dat EU-toetreding ook mogelijk is met behoud van traditionele christelijke waarden, maar is dat wel zo?
   Andrzej Lepper, de radicale boerenleider van Zelfverdediging, houdt er een andere mening op na: 'De Paus wil geen globalisering en heeft het kapitalisme en het liberalisme aangevallen. Dan moet hij wel tegen de EU zijn!' Binnen de rechtervleugel van de kerk blijft men zeer anti-Europees.

3. 'Polen zal na toetreding zijn soevereiniteit verliezen'. 'Brussel is het nieuwe Moskou' is een van de anti-EU leuzen die de andere eurosceptische partij in het parlement, de Liga van Poolse Families, hanteert als argument tegen het lidmaatschap. Moskou heeft vier decennia de interne politiek van Polen gedicteerd en nu zal Brussel bepalen wat er in het land gebeurt. Bepaalt Brussel straks wat Poolse worst is of hebben de Polen daar zelf ook nog wat over te zeggen?

4. 'Polen wordt een kolonie van het Westen binnen de globaliserende economie'. Het inperken van de buitenlandse invloed via investeringen is noodzakelijk. Prijzen worden almaar hoger en Jan Kowalczyk - Jan Modaal - zal in de toekomst op een houtje moeten bijten. Als hij al een baan heeft.
   De concurrentie binnen de EU zal de Poolse landbouw en industrie verwoesten. Heeft de EU Polen de laatste tien jaar al niet misbruikt als afzetmarkt voor haar zwaar gesubsidieerde landbouwproducten? Het Westen is alleen in Poolse arbeidskrachten geïnteresseerd omdat ze goedkoop zijn. En waarom krijgen Poolse boeren maar 25 procent ondersteuning, terwijl zij moeten concurreren met West-Europese boeren die het volle pond ontvangen?

5. 'Duitsland zal Polen na toetreding opkopen'. Het boegbeeld van het anti-EU sentiment, Andrzej Lepper, formuleerde het als volgt: 'Wat Hitler op gewelddadige wijze niet lukte, namelijk de kolonisering van Polen, zal door toetreding op vreedzame wijze gebeuren'.
   Rijke Duitsers zullen met hun gevulde portemonnee de veel te goedkope grond in voormalige Duitse gebieden met een grimas opkopen. Nu al kopen Duitsers via stromannen tweede huizen en zelfs hele dorpen op. Zijn de Polen straks vreemdeling in eigen land? Als de rijke West-Duitsers zich al zo superieur opstellen tegenover hun landgenoten in het oosten, dan moeten zij het ergste vrezen.