Vakbond werd politieke speler

Malgorzata Bos-Karczewska

Tien jaren geleden was Polen min of meer synoniem aan Solidarnosc, de sterke onafhankelijke vakbond die wereldfaam verkreeg door de strijd tegen het communisme. In de jaren '90 zette de vakbond zijn politieke missie voort. De balans valt inmiddels negatief uit: van een machtig bastion is Solidariteit een kleine speler geworden.

De paradox van Solidarnosc is dat de strijd tegen het communisme in naam van democratie en arbeiderszelfbestuur werd gevoerd en dat de eerste Solidarnosc-regering onder Tadeusz Mazowiecki in Polen het kapitalisme heeft geïntroduceerd. De bond heeft in de jaren '90 twee keer effectief steun gegeven aan een systeemverandering.

De vakbond werd gedwongen een politieke speler te worden. Geen enkele politieke partij stond achter de verliezers van de hervormingen: de arbeiders. De ex-communisten, nu sociaal-democraten (SLD), steunen vooral op de nomenklatura-directeuren van de ex-staatsbedrijven. De hoger opgeleiden kozen voor de SLD of de Vrijheidsunie (UW). De UW profileert zich nadrukkelijk als de partij voor de middenklasse.

Wat begon als het opkomen voor arbeidersbelangen, liep uit op een politieke partij, de Kiesactie Solidarnosc (AWS), een paraplupartij bestaande uit twintig rechtse groeperingen onder leiding van vakbondsleider Marian Krzaklewski. De overwinning van AWS in de parlementsverkiezingen van 1997 verschafte de beweging eindelijk de politieke macht.

Ook de economische situatie was toen rooskleurig - de economie groeide. Het leek alsof de vakbond een overwinning zou behalen. Maar dit gebeurde niet.

In 1998 schreef het weekblad Polityka over het bestaan van een 'vakbondscratie'(zwiazkokracja). AWS zette de christelijke waarden en de lustratie (afrekening met het verleden) als thema's in om het gevecht tegen de aartsvijand, de oude communisten, voort te zetten.

Tegelijkertijd moest leider Krzaklewski dekking geven aan vier grote hervormingen, van het onderwijs, de gezondheidszorg, de pensioenen en het overheidsbestuur. Het protesteren werd aan anderen overgelaten. Dat schiep een voedingsbodem voor de opkomst van de militante (boeren)bond Zelfverdediging van Andrzej Lepper.

In 2001, met de overwinning van de sociaal-democraten, viel de Kiesactie Solidarnosc uit elkaar. Dit jaar is Krzaklewski als leider vertrokken. Voor de vakbond Solidariteit is er nog veel werk aan de winkel. Onder druk van Brussel moet Polen bijvoorbeeld zeven kolenmijnen sluiten en daardoor 35.000 mensen ontslaan.