'We willen het politieke gezicht van Servië veranderen'

Burgerbeweging Otpor vormt politieke partij

Morries Leeraert

De ontwikkeling van de Servische studentenverzetsbeweging Otpor (Verzet) is uniek in Oost-Europa. De organisatie belaagde eind jaren negentig het regime van Slobodan Milosevic met de verfspuit, waarmee de fameuze zwarte vuist op alle muren werd gespoten, en slogans als ‘Slobo, red Servië, pleeg zelfmoord’. Ook de huidige politieke partijen kunnen rekenen op niet malse kritiek. Binnenkort gaat Otpor zelf verder als politieke partij. Nenad Konstantinovic (31), coördinator van het hoofdkantoor in Belgrado en kandidaat-parlementslid, vertelt wat Otpor van plan is.

In haar vijfjarige bestaan is Otpor populair geworden als buitenparlementaire politieke groep. Waarom wilt u nu verder als politieke partij?
‘Bij onze oprichting hadden we een helder doel: het aftreden van Milosevic. Wij stonden een nieuwe manier van sociale betrokkenheid voor; het deed er niet toe dat we geen politieke partij waren, geen gestructureerde beweging.
Na de vijfde oktober (2000, toen Milosevic ten val kwam – ML) veranderde onze strategie. We riepen destijds op om op de oppositiepartijen van DOS te stemmen. Tachtig procent van de bevolking steunde die partij toen. De afgelopen jaren hebben we ze bij de les willen houden en ze aangespoord de hervormingen door te zetten.
Maar we zijn daarin erg teleurgesteld. DOS ontbrak het aan de kracht of de politieke wil de situatie te verbeteren. Er is weliswaar vooruitgang geboekt, maar niet genoeg, en het gaat veel te langzaam. DOS heeft ons vertrouwen geschaad. We willen dat weer rechtzetten. We need to put things right.’

'Tegen Milosevic’ was een helder doel dat mensen verenigde. Waar is Otpor vóór?
‘Na het vertrek van Milosevic wilden we ook iets positiefs brengen. Al sinds de begintijd van Otpor realiseerden we ons dat al onze inspanningen in deze richting moesten gaan: het scheppen van voorwaarden voor een goed werkende, sociale democratie. Onze boodschap was en is dat mensen de mogelijkheden hebben om veranderingen te bewerkstelligen.
Daarom zijn we nog steeds actief. Veel mensen zijn ontevreden over de nieuwe regering. Door die instabiele situatie loopt Servië het gevaar terug te vallen in het voorgaande stadium van polarisatie. Allemaal redenen waarom het voor Otpor nu de tijd is om als politieke partij op te treden. Het komt erop neer dat we geen democratische rechtstaat hebben in Servië en Montenegro. En dat is de reden waarom we een politieke partij vormen. We willen een grotere en een directere invloed hebben in de politiek in dit land.’

Volgend jaar zijn zowel regionale als landelijke verkiezingen. Wanneer treedt Otpor naar buiten als politieke partij?
‘We hebben nog geen datum gekozen wanneer we ons officieel laten registreren. Dat is ook niet zo belangrijk. Een aantal maanden voor de verkiezingen zullen wij als partij naar voren treden. We hebben geen haast. In vorm zijn we een ngo, maar we hebben ons altijd gedragen als een politieke organisatie. De bevolking en de media zien ons al als een politieke factor.
De stap naar de vorming van een politieke partij is dus een formaliteit. Toen we het idee een partij te vormen intern lanceerden, reageerden veel mensen enthousiast. Zij verwachtten ook dat Otpor op een gegeven moment de verantwoordelijkheid neemt binnen de partijpolitiek.’

Wat maakt Otpor anders dan andere politieke partijen?
‘Otpor is gebaseerd op bepaalde principes. Op de eerste plaats hebben we geen leider. We willen vermijden dat de partij het gezicht krijgt van één persoon. Je kunt geen leider hebben die onaantastbaar is, niet vatbaar voor kritiek. Dat hebben we geleerd van de grote demonstraties in 1996-1997. Toen identificeerden veel mensen zich met één persoon en dat is schadelijk. Dit ‘no leader’-concept volgen de andere politieke partijen niet.
Een ander uitgangspunt is dat we op zichzelf geen reden hebben om te bestaan. We hebben geen kortetermijnbelang en ook geen partijbelang om een bepaalde machtssituatie in stand te houden. Dit karakter willen we als politieke partij behouden.
En ten slotte: in Servië is nu geen enkele politieke partij die ‘schoon’ is. Partijen hebben banden met de maffia. Dat is geen veronderstelling maar een feit. Otpor is een partij met schone handen, en die integriteit is op zich al een verschil.’

Dit jaar traden er veel veranderingen op in het politieke landschap van Servië. De premier werd vermoord, de radicaal-nationalistische partij van Seselj is uiteengevallen, een andere nieuwe hervormingsgezinde partij G17 is afgelopen zomer opgericht.
‘Misschien gaan veel kleinere partijen op in een grotere. G17 en Otpor zijn ongeveer in dezelfde positie. We hopen dat deze partij en Otpor sterke politieke partijen zullen worden. Nee, we gaan niet bij voorbaat een coalitie sluiten. Zoals gezegd, wij denken aan de lange termijn. Ons doel is het gezicht van de staat te veranderen. Dat betekent het primaat van de wet verankeren, een onafhankelijk werkende politie en rechtspraak, een professioneel en onafhankelijk werkende pers, en vooral ambtelijke en maatschappelijke instituties die functioneren, ongeacht wie er aan de macht is.’

Premier Djindjic wilde het gezicht van de staat ook hervormen en betaalde dat met zijn leven. Denkt u meer succes te hebben?
‘We leven in een land waar de georganiseerde misdaad in staat is de premier te vermoorden. Waar parlementsleden stemfraude plegen. Berlusconi en Schröder hadden een schandaal dat breed uitgemeten werd in de Europese Unie. Maar hier gebeurt zoiets elke dag! We leven in een land waar niemand kan verklaren waarom we al langer dan een jaar geen president hebben, al moet dat van de Grondwet! De politieke partijen staan zichzelf toe de beslissing van de Constitutionele Rechtbank te negeren.
Kijk, we praten niet over de finesses van een amendement, het gaat erom de basis te leggen van een democratische rechtstaat. Het gaat om respect voor de Grondwet, om democratische rechten, om het versterken van instituties. Die hebben professionals nodig, geen politici. En we moeten ervoor zorgen dat de wettelijke procedures werken. Dat zijn kwesties die je vanaf de top kunt veranderen, niet vanuit de basis.’

Veel Serviërs hebben een afkeer van partijpolitiek. Zelfs bij presidentsverkiezingen gaat minder dan de helft naar de stembus. Bovendien heeft Otpor haar populariteit juist te danken aan het feit dat zij een burgerbeweging is, en zich buiten de schandalen en ruzies in de partijpolitiek begeeft. Bestaat niet het gevaar dat men ook Otpor zal beschouwen als ‘een van hen’?
‘Dat is de enige negatieve kant van de zaak. De geloofwaardigheid van de politiek en de inertie van het publiek zijn ernstige problemen. Het is nog niet algemeen geaccepteerd dat het politieke bedrijf veranderbaar is. Daar richten we ons op de komende tijd. Het beeld is dat een politicus niet de staat maar zichzelf dient en de staatsmiddelen gebruikt om zichzelf te verrijken of instituten onder druk te zetten. We moeten het vertrouwen van de bevolking winnen en laten zien dat het niet om persoonlijke ambitie gaat, dat politici een enorme verantwoordelijkheid hebben en het publieke belang moeten dienen.
Servië heeft veel kansen daartoe laten lopen. Otpor wil een voorbeeld stellen en aan het publiek laten zien hoe je je als politicus gedraagt en dat het mogelijk is niet corrupt te zijn. Die inertie is de grootste drempel waar Otpor overheen moet als politieke partij, een stap die mij zelfs groter lijkt dan de mensen verenigen tegen Milosevic. We kunnen als partij niet één vergissing begaan. Maar wij voelen dat we deze mensen weer kunnen betrekken bij de politiek. Misschien niet bij de eerstvolgende verkiezingen, maar wel over vier of zes jaar.

politici gedragen zich nu als ‘take the money and run’. Ik wil niet dat jongeren mij straks beschuldigen van wat ik nu mijn ouders of oudere mensen verwijt: dat het hele politieke systeem in dit land krankzinnig is.’

U denkt dat meer mensen naar de stembus zullen gaan als Otpor in de running is?
‘Dat hopen we inderdaad. Er is altijd zo'n 25 procent dat nooit gaat stemmen. Dat is in alle Europese landen zo. Maar uit peilingen is gebleken dat de helft van de mensen die zich van de politiek afkeert, wel degelijk goed geïnformeerd is. Zij weten heel goed wat er in Servië gaande is. Maar zij vertrouwen niet dat een politieke partij doet wat ze voor de verkiezingen belooft.
Otpor wil hen een alternatief bieden. Ook hebben we 159 lokale kantoren door het hele land, veel meer dan andere partijen. Onze partij is verankerd in de samenleving. We weten niet hoeveel mensen op ons zullen stemmen, maar we verwachten de kiesdrempel van vijf procent zeker te halen.’

Hoe gaat de campagne eruit zien? Gaat Otpor zoals voorheen concerten organiseren?
‘We willen de boodschap brengen dat de mens belangrijker is dan de politiek of het systeem. We richten ons niet alleen op jongeren. We ontwikkelen ook een heldere strategie om de slachtoffers van de transitie te helpen. Veel banen gaan verloren, de mensen moeten bijgeschoold worden.
Concreet: we willen dat er een wet wordt aangenomen die de belangenverstrengeling tegengaat. ‘Eén man, één functie’ zal onze slogan luiden. Hier kan een politicus minister zijn, in het management van een groot commercieel bedrijf werken, in een organisatie zitten die zich met de privatisering bezighoudt, en ook nog in een commissie zitting hebben die klachten rond die privatisering behandelt. Je zou zeggen, een ministerschap is een serieuze baan, daar kun je niets anders bij doen.’

Het fameuze symbool van Otpor, de gesloten vuist, wilt u veranderen. Waarom?
‘De vuist was het protestsymbool van jonge mensen. Dat willen we niet gebruiken als politieke partij; het is niet van ons. De vuist betekende anti-Milosevic, het heeft geen positieve betekenis. Waarschijnlijk wordt ons nieuwe symbool een open hand. Om mensen uit te nodigen zich te bemoeien met de politiek. En wie weet, over tien of twintig jaar hebben jongeren die zwarte vuist misschien weer nodig.’