Ramadan in Bialystok

Jan Lepeltak jr.

In Polen is 95% van de bevolking katholiek. Toch zijn er duizenden Polen die jaarlijks de Ramadan houden. Hoewel deze moslims geen achterstandsgroep vormen, stuiten ze soms op onbegrip van hun landgenoten.

Het aantal moslims in Polen wordt geschat op 30.000 personen. De Tataarse gemeenschap telt ongeveer 5000 mensen en daarnaast zijn er enkele duizenden Polen die zich tot de islam hebben bekeerd. De meeste Poolse moslims daarentegen zijn immigranten. Ze komen met name uit Bosnië-Herzegovina, Tsjetsjenië en Pakistan.

In Polen hebben zich zes verschillende moslimgemeenschappen gevormd die verspreid zijn over Warschau, Bialystok, Gdansk en kleinere plaatsen als Bohoniki, Krusziniany en Gorzow Wielkopolski. Polen heeft drie geregistreerde moskeeën.

Het katholieke Polen heeft een van de oudste moslimgemeenschappen van Europa. Tataren waren de eerste moslims, zij vestigden zich in het noordoosten van het land. Zij waren krijgsgevangenen van vorst Wladyswaw II Jagiello (ca. 1351-1434) die met zijn veldtochten het territorium van het Pools-Litouwse vorstendom aanzienlijk uitbreidde.

Veel van deze mannen trouwden met christelijke vrouwen, waarna ze de namen van hun echtgenotes overnamen. Met hun militaire kundigheid te paard maakten zij zich spoedig verdienstelijk voor de Pools-Litouwse adel. In ruil daarvoor kregen ze bepaalde privileges, zoals religieuze vrijheid en vrijwaring van belastingen. In de late 17e eeuw schonk de beroemde Poolse koning Jan III Sobieski (1674-1696) hun twee stadjes in het oosten van Polen zodat ze daar hun islamitische gemeenschap konden opbouwen, Bohoniki en Kruszyniany.

Nog steeds zijn deze stadjes, gelegen in de buurt van Bialystok, van belang voor de Poolse moslims. Veel leden van de gemeenschap gaan hier op bedevaart en eens per jaar komen ze bijeen in een van de twee moskeeën van de stadjes om gezamenlijk te bidden en te eten. De Tataarse tradities worden streng nageleefd maar deze zijn door de plaatselijke cultuur beïnvloed en wijken daardoor af van islamitische rituelen. Zo genieten vrouwen meer vrijheden dan in andere moslimgemeenschappen.

De Poolse moslims hebben de Tataarse keuken overgenomen, waaronder bijzondere gerechten. Het hoogtepunt is het jaarlijkse evenement Orienty Sokolskie, dat in het plaatsje Sokolka, in de buurt van Bialystok, wordt gehouden. Met medewerking van het lokale cultuurcentrum van Sokolka organiseren de moslims lezingen over de geschiedenis van de islam maar er worden ook actuele maatschappelijke vraagstukken aangekaart.

Onder het communisme was voor moslims in Polen iedere vorm van organisatie verboden. Moskeeën en persoonlijk eigendom werden geconfisceerd. Vele Tataarse moslims werden als dwangarbeider naar Siberië gestuurd.

Na 1989 is de positie van de moslims in Polen verbeterd. Sinds enkele jaren zijn er verschillende moslimorganisaties actief, zoals de Unie van Poolse moslims en de Vereniging voor Moslimstudenten in Polen.

De groep moslims met de hoogste organisatiegraad zijn nog steeds de Tataren. Veel Tataren klagen dat hun 'Tataars bloed steeds dunner wordt'. Door de vergrijzing van de Tataarse gemeenschap zou de kennis van tradities en oude rituelen langzaam verdwijnen.

Ali Miskiewicz van de universiteit van Bialystok en Selim Chazbijewicz van de universiteit van Gdansk, die als publicist en dichter enige bekendheid geniet in Polen, maken zich al meer dan tien jaar sterk voor de Tataarse minderheid. Zij richtten in 1992 de Bond van Poolse Tataren op en pogen met behulp van de media kennis over de Tataren te verspreiden. De gedrevenheid van deze Poolse imam, Chazbijewicz, is groot. Zo lanceerde hij het idee, dat de Poolse Tataren recht hebben op minstens een zetel in de Sejm.

Moslimgemeenschappen krijgen weinig medewerking van de overheid. Er is weinig geld en steun voor de bouw van moskeeën en islamitische scholen, terwijl het aantal leden snel groeit.

Toch lijkt de situatie te verbeteren. In 2001 is de Liga van Poolse Moslims opgericht, die als overkoepelend orgaan assertiever en daadkrachtiger de belangen van de verschillende moslimgemeenschappen wil behartigen. Ook is er meer theologische kennis beschikbaar, want talloze islamitische studenten waaronder veel Tartaren, genieten opleidingen in landen als Saoedi-Arabië.

De toetreding van Polen tot de Europese Unie zal een verdere steun in de rug betekenen voor de moslims in Polen. Er kan van de ervaringen van de West-Europese landen met grote moslimgemeenschappen geleerd worden. En mogelijk zal er meer geld voor educatie en voorlichting in Polen vrijkomen.

Na 11 september 2001 in de Verenigde Staten waren moslims in Polen korte tijd doelwit van extreemrechts geweld. In Warschau sloegen skinheads een Palestijnse restauranteigenaar in elkaar en in Gdansk werden de ruiten van de moskee ingegooid. Daags daarop bezocht president Aleksander Kwasniewski deze moskee en deed via de media een beroep op de tolerantie van zijn medeburgers. Alleen de ultraconservatieve Liga van Poolse Families en de radiozender Radio Maria sloegen een fel anti-islamitische toon aan.

De VS beschouwen Polen als een van de meest loyale bondgenoten en heeft het land in de heropbouw van Irak een grote rol toebedeeld. Dit kan van Polen een mogelijk doelwit voor terroristische aanslagen maken.

Polen zal als bewaker van de oostgrens van de EU vaker met vluchtelingen met een islamitische achtergrond geconfronteerd worden. Dit kan de tolerantie van vele Polen ten opzichte van hun islamitische medeburgers op de proef stellen.