Rywingate

Malgorzata Bos-Karczewska

Momenteel is Polen in de ban van Rywingate, de grootste corruptieaffaire sinds het begin van de jaren negentig. Rywingate brengt de Poolse rechtsstaat ernstige schade toe.

De hoofdrolspelers in Rywingate zijn Adam Michnik, de hoofdredacteur van Gazeta Wyborcza, premier Leszek Miller en Lew Rywin, een flamboyante Poolse filmproducent die Schindlers List en The Pianist op zijn naam heeft. Gazeta Wyborcza onthulde de affaire eind december 2002.

Een paginagroot artikel getiteld 'Rywin komt bij Michnik' leest als het script van een politieke thriller. In juni vorig jaar bood de in Rusland geboren televisieproducent Lew Rywin aan Michnik aan om tegen een betaling van 17,5 miljoen dollar een ongunstige mediawet aan te passen. Hiermee zou Agora, de uitgever van Gazeta Wyborcza, zijn doel bereiken om zijn positie op de Poolse mediamarkt te versterken. Rywin suggereerde dat 'zijn mensen, onder wie premier Leszek Miller, ervoor zouden zorgen'.

Michnik nam het gesprek stiekem op een bandrecorder op. Pikant is dat de publicatie ervan pas vijf maanden na dato plaatsvond.

De poging tot omkoping is als een bom ingeslagen. De Polen zijn weliswaar gewend aan corruptiepraktijken, maar deze slaat alles. Commentatoren spreken van een crisis van de democratie in Polen. Niet alleen is de Sejm slordig in het maken van nieuwe wetten, maar deze affaire onthult het ondenkbare: in Polen is zelfs een wet 'te koop'. Daarom onderzoekt behalve justitie ook Polens eerste parlementaire enquêtecommissie de zaak.

Vrijwel niemand gelooft dat Rywin op eigen initiatief handelde. De hamvraag is welke spin doctors erachter staan, om zowel de Gazeta Wyborcza als premier Miller en zijn partij, de SLD, in diskrediet te brengen? Er doen verschillende theorieën de ronde. Volgens een ervan was het doel premier Miller ten val te brengen en daardoor een nieuwe premier die president Kwasniewski beter gezind is, in het zadel te helpen.

Maar er zijn meer vragen. Zoals: waarom heeft premier Miller die al in juli door Michnik werd geïnformeerd, verzuimd het Openbaar Ministerie in te schakelen? Waarom heeft Michnik - zelf 'het geweten van Polen' - de publicatie zo lang uitgesteld?

De laatste vraag vormde prompt aanleiding voor de SLD-krant Trybuna om van deze affaire een 'Gazeta-gate' te maken. Michnik dreigde in het beklaagdenbankje te belanden. Zijn uitleg was dat het eigen journalistieke onderzoek van Gazeta centraal stond; de krant wantrouwde het Openbaar Ministerie. Het eigen onderzoek leverde overigens niets op.

Eigenlijk was het hoofdmotief de Poolse toetreding tot de EU niet in gevaar te brengen voor de cruciale EU- top van Kopenhagen, aldus Michnik. De journalistieke ethiek moest even het onderspit delven.

Hoe het ook zij, de live uitgezonden verhoren leveren een waar spektakel en trekken miljoenen tv-kijkers. De Warschause coterie ligt met de billen bloot. Het is onthutsend te zien hoe de Warschause 'high society' van politici, zakenlieden en mediamensen op feestjes de zaken aan elkaar toespeelt. Normen van fatsoen gelden niet.

De uitkomst van het parlementaire onderzoek ligt voor de meeste Polen al vast: de zaak zal in de doofpot verdwijnen. Het weekblad Wprost noemt het al bij voorbaat een farce. Anderen hebben het over schijndemocratie en de Poolse 'bananenrepubliek'.

Hopelijk vormen de televisieverhoren een openbare les in burgeropvoeding. Een ding is zonneklaar: Rywingate is een nagel aan de doodskist van het politieke vertrouwen. Corruptie is een algemeen verschijnsel meent nu 91 procent van de Polen.

Is de Poolse democratie sterk genoeg om zich zelf te zuiveren? Wie is sterk genoeg om de bezem te hanteren? Of moet Brussel een handje helpen?