Litouwen verzot op basketbal

Onno Bus

Dat Letland zich plaatste voor het EK Voetbal was een grote verrassing. Dat Litouwen zich plaatste voor het olympische basketbaltoernooi is daarentegen heel normaal. In het basketbal hoort Litouwen tot de wereldtop.

De basketballers uit Litouwen zullen dit jaar opnieuw aan de Olympische Spelen deelnemen. Eén dag na de opening op 13 augustus start het basketbaltoernooi voor vrouwen. De mannen beginnen een dag later. Beide toernooien tellen twaalf deelnemers afkomstig uit alle werelddelen.

De Litouwse deelname is geen verrassing. Het is vanaf 1992 de vierde opeenvolgende keer dat Litouwen erbij is. De afgelopen drie keren won Litouwen telkens brons en ook nu geldt het land als kanshebber voor een plaats op het podium, al durft niemand nog te zeggen welke plaats. Basketbal is in Litouwen de belangrijkste sport. Daarmee is Litouwen een van de weinige Europese landen waar een andere sport hoger in aanzien staat dan voetbal.

In Athene speelt Litouwen de openingswedstrijd tegen Angola. De volgende tegenstanders in de groep zijn Puerto Rico, gastland Griekenland, titelhouder de Verenigde Staten en Australië. De zes landen in de andere groep zijn Argentinië, China, Italië, Nieuw Zeeland, Servië en Montenegro en Spanje. Na de eerste ronde gaan de nummers één tot en met vier uit elke groep naar de kwartfinales.

Wie wint van een sterke ploeg is waarschijnlijk nog niet van die tegenstander af. Dezelfde twee landen kunnen elkaar na de kwartfinale nogmaals tegenkomen. Kenners herinneren zich ongetwijfeld hoe zoiets gebeurde in 2000, tijdens de Spelen van Sydney.

In de voorronde verloor Litouwen met klein verschil van de Verenigde Staten. In de halve finale volgde een tweede ontmoeting tussen beide ploegen. Deze wedstrijd werd legendarisch door de spectaculaire ontknoping. Halverwege stonden de Amerikanen twaalf punten voor, maar de Litouwers toonden veerkracht. In de derde en vierde periode van tien minuten verkleinden zij het verschil tot slechts twee punten. Kort voor het einde was het 83-85 voor de Verenigde Staten. De Litouwer Jasikevicius wierp van afstand voor drie punten. Een treffer zou een 86-85 eindstand voor Litouwen betekenen. Het scheelde weinig, maar de Amerikanen ontsnapten aan een nederlaag. Met de schrik in de benen gingen zij naar de finale. Die wonnen ze als vanouds. Deze keer van Frankrijk.

Nog nooit was Litouwen zo dicht bij een plaats in de olympische finale geweest. In 1996 in Atlanta miste het de eindstrijd door een nederlaag tegen Joegoslavië. In Barcelona vier jaar eerder verloor Litouwen in de halve finale zwaar van de beroepsspelers uit de Verenigde Staten.

In 1992 was het wel opvallend dat Litouwen erbij kon zijn. Pas in september 1991 was het land opnieuw toelaten tot het Internationaal Olympisch Comité. De Litouwse Basketbalbond (Lietuvos Krepsinio Federacija) stond nog maar kort op eigen benen. In april 1991 werd tegen Finland de eerste interland gespeeld sinds Litouwen het sovjetbestuur had afgeschud.

De bond had weinig middelen en het was moeilijk om internationale contacten leggen en te onderhouden. Toch hadden de Litouwers een paar belangrijke troeven: een sterke ploeg en een rijke traditie, met goede resultaten.

De traditie gaat terug tot 22 april 1922. Toen speelden in Kaunas twee herenploegen de allereerste basketbalwedstrijd in Litouwen tegen elkaar. De eerste wedstrijd tussen vrouwenploegen volgde in oktober van hetzelfde jaar. Toen begon ook het Litouws kampioenschap vrouwenbasketbal. In Litouwen moesten de heren nog even wachten voordat ook zij hun competitie kregen.

De drijvende kracht achter de invoering van basketbal in Litouwen was de uit de Verenigde Staten teruggekeerde emigrant en luchtvaartpionier Steponas Darius (1896-1933). In Litouwen is hij een nationale figuur die zich in roem kan meten met de componist-kunstenaar M.K. Ciurlionis.

Darius was geboren in Litouwen. Als jongen ging hij naar de Verenigde Staten toen zijn familie, net als veel andere Litouwers in die tijd, emigreerde. Tijdens de Eerste Wereldoorlog diende Darius in het Amerikaanse leger. In 1918 vocht hij in Frankrijk. Na de oorlog wierf hij vrijwilligers voor het nieuwe Litouwse leger. In 1920 ging Darius terug naar Litouwen. Eenmaal in zijn vaderland werd hij vlieger bij de pas opgerichte Litouwse luchtmacht.

In de jaren die volgden speelde Darius een grote rol bij de oprichting van het Litouws Olympisch Comité en de Litouwse Voetbalbond. Hij maakte honkbal bekend in Litouwen. In 1927 richtte Darius een vereniging voor vliegeniers op. De luchtvaartpionier darius verongelukte in 1933.

Voor het basketbal trad Darius vanaf 1922 op als organisator, coach en scheidsrechter. Zijn inzet vormde de grondslag voor de latere successen. Basketbal was in 1891 bedacht in de Verenigde Staten en na de Eerste Wereldoorlog werd de sport ook bekend in Europa.

Litouwen speelde eind 1925 zijn eerste internationale wedstrijd, tegen buurland Letland. Deze wedstrijd vormde het begin van een rivaliteit die nog altijd voortduurt. In 1935 won Letland in Genève het eerste Europees Kampioenschap Basketbal, terwijl Litouwen niet meedeed.

Het eerste olympisch basketbaltoernooi in 1936 vond ook plaats zonder Litouwen. Letland en Estland deden wel mee, maar zij konden niet op tegen de Verenigde Staten, Canada en Mexico, die het podium bezetten.

Litouwen sloot zich daarna aan bij de Wereld Basketbalbond (FIBA). In 1937 deed het mee aan het EK in Riga, waar het meteen eerste werd. Het land kreeg de eer om het volgende EK te organiseren. Dat werd gehouden in 1939 in Kaunas. Opnieuw was de Litouwse ploeg de beste van Europa maar het bleef voorlopig bij deze twee titels.

Na 1944 speelden veel basketballers uit Litouwen, Letland en Estland voor de ploeg van de Sovjet-Unie. Die ploeg haalde drie wereldtitels en een flink aantal Europese titels. In 1972 werd de ploeg, met één Litouwse speler, olympisch kampioen. In 1988 gebeurde dat nogmaals. Toen waren zelfs vier van de twaalf spelers afkomstig uit Litouwen. In 1991 kon Litouwen dus makkelijk een eigen ploeg samenstellen.

Na drie bronzen medailles op de Olympische Spelen verlangt Litouwen ernaar om eindelijk eens een finale te spelen. En te winnen. Inmiddels zijn verschillende Litouwse spelers in de Amerikaanse competitie gaan spelen.

Maar het is niet meer vanzelfsprekend dat de Verenigde Staten olympisch kampioen worden. Een woordvoerder van de Litouwse basketbalbond sprak zich uit in die richting. Hij noemde ook Servië en Montenegro en Argentinië als kanshebbers. Litouwen zal zich in verschillende kleine toernooien voorbereiden op Athene.

Wie op 28 augustus in de finale zullen staan is moeilijk te voorspellen. In Litouwen hopen velen dat Jasikevicius, Siskauskas en Stombergas erbij zijn. Deze namen spreken er meer tot de verbeelding dan die van voetballer Jankauskas.