Dit is het archief van Ablak van de jaargang 2004.

Inhoudsopgave nr.1 (maart) 2004

REDACTIONEEL

INTERVIEW

Een gesprek met Edmund Wellenstein

ACTUALITEIT

Verkiezingscircus: Kroatië, Servië, Roemenië, Slowakije

Open Europese grenzen dicht voor arbeidsmigratie: Polen, Tsjechië

ACHTERGROND

Asociale markteconomie in de nieuwe lidstaten

MUZIEK

Antonin Dvorak (1841-1904)

MEDIA

Televisie met de snelheid van de Donau

OOST-EUROPESE STEDEN

Belgrado door de tand des tijds aangetast

Kunst

Van zenitisme tot Laibaich

POLSKA

Katholieken

BOEKBESPREKINGEN

Requiem for communism

Postsocialism. Ideals, Ideologies and Practices in Eurasia

Ze zouden nog geen vlieg kwaad doen

De bruidenoorlog, gemengde liefde en oorlog in Macedonië

AGENDA

'Alle Europese landen zijn nu vreselijk met zichzelf bezig'

Een gesprek met Edmund Wellenstein

Malgorzata Bos-Karczewska

Edmund Wellenstein (84) is Europa-kenner per uitstek. Zijn hele ambtelijke loopbaan (1953-1976) heeft hij zich gewijd aan de Europese integratie. Als jonge ambtenaar werkte hij bij de toen net opgerichte Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal, de voorloper van de EEG. Hij was ook directeur-generaal Buitenlandse Betrekkingen van de Europese Commissie. Wellenstein is nu lid van de Adviesraad Internationale Vraagstukken in Den Haag. Een gesprek met een éminence grise over Europa anno 2004.

U heeft de grote Europeanen, zoals Schuman, Monnet, Adenauer en De Gaulle, van dichtbij gekend. Wie is volgens u de grootste Europeaan van de twintigste eeuw? Wellicht iemand van de latere generatie, zoals Delors, Gorbatsjov, Walesa, Havel of Kohl?
'Jean Monnet, beslist. Ik heb voor hem mogen werken in een klein, zeer jong team in de jaren vijftig.'
Lees het hele interview

Omhoog

Verkiezingscircus

Kroatië

Erik Nijsten

Vier jaar geleden heerste er tevredenheid in Europa over het feit dat de oppositie in Kroatië voor het eerst de macht van de nationalistische Kroatische Democratische Unie (HDZ) had weten te doorbreken. Na de parlementsverkiezingen van afgelopen november bestaat er echter opnieuw terughoudendheid in Europa over Kroatië, want de HDZ heeft de macht weer stevig in handen.
Lees het hele artikel

Servië

Morries Leeraert

De vervroegde verkiezingen in Servië en Montenegro op 28 december leverden geen duidelijke meerderheid op voor een parlement dat eensgezind richting kan geven aan het land. Ondertussen gaven de moeizame onderhandelingen voor het vormen van een regering eenzelfde beeld: een fundamentele verdeeldheid tussen hervormingsgezinde en behoudende krachten.
Lees het hele artikel

Roemenië

Vlad Nicolae

Na drie jaren waarin de regerende sociaal-democraten (PSD) weinig te duchten hadden van de machteloze oppositie is het verkiezingsjaar 2004 in alle hevigheid begonnen. Allianties worden gesloten, politici lopen over naar de concurrenten alsof het om een voetbaltransfer gaat en vanuit Amerika verschijnt opeens een vijfentwintig jaar geleden gevluchte Roemeense die om het presidentschap zegt te willen gaan strijden.
Lees het hele artikel

Slowakije

Edwin Bakker

De Slowaakse burgers kunnen binnenkort weer naar de stembus. Meerdere keren zelfs. Op 3 april zijn er presidentsverkiezingen en tegelijkertijd is er een referendum over de vraag of er al dan niet vroegtijdig parlementsverkiezingen moeten worden uitgeschreven. Wanneer geen van de presidentskandidaten in de eerste ronde meer dan vijftig procent van de stemmen krijgt, moet twee weken later opnieuw gestemd worden. En wanneer de regering via het referendum gedwongen wordt eerder dan gepland verkiezingen te houden, mag men niet lang daarna opnieuw komen opdraven.
Lees het hele artikel

Omhoog

Open Europese grenzen dicht voor arbeidsmigratie

Het vraagstuk van de arbeidsmigratie is momenteel een heet hangijzer binnen de Europese Unie en dat zal het nog wel een tijdje blijven ook. De belangrijkste toestroom op de Hongaarse arbeidsmarkt bestaat nu uit illegale arbeiders uit Roemenië, op de arbeidsmarkt van Polen en Tsjechië komen vooral Oekraïners af. In West-Europa vreest men na de uitbreiding op 1 mei een grote toestroom van werknemers uit de nieuwe Oost-Europese lidstaten.

Polen

Malgorzata Bos-Karczewska

'De Polen komen! De grenzen dicht!' Onder dit motto heeft Nederland in de Tweede Kamer en de media een fel debat gevoerd. Volgens het Centraal Planbureau zouden na de uitbreiding dit jaar maximaal tienduizend werkzoekenden uit Polen komen, vooral seizoensarbeiders. Geen reden tot paniek. Maar uiteindelijk dwong de Tweede Kamer het kabinet tot een beperking van de toelating van werknemers uit Midden- en Oost-Europa. Hoe is dit beleid in Polen ontvangen?
Lees het hele artikel

Tsjechië

Edwin Bakker

Tsjechië werd begin dit jaar geconfronteerd met ogenschijnlijk bijzonder slecht nieuws van het arbeidsmarktfront. In januari en februari werd duidelijk dat veel van de huidige EU-lidstaten die eerder hadden aangegeven na 1 mei de arbeidsmarkt open te stellen voor inwoners van de nieuwe EU-lidstaten hier op terugkwamen.
Lees het hele artikel

Omhoog

Televisie met de snelheid van de Donau

László Marácz

Aan de linkeroever van de Donau in Boedapest staan de studio's van de Hongaarse satelliet-zender Duna televizió, Donau-tv. Duna televizió, of kortweg Duna, mag zich in de ruim tien jaar dat het station bestaat in een grote populariteit verheugen onder Hongaarse en Hongaars-talige televisiekijkers.

De zender laat zich het best karakteriseren als een zender voor Hongaarse en Centraal-Europese cultuur. In de programmering is ruim aandacht voor de Hongaarse taal en literatuur, klassieke muziek, opera en operette, drama en theatervoorstellingen en schilderkunst. Binnenkort zullen veel programma's voorzien worden van Engelstalige ondertiteling en zodoende toegankelijk zijn voor kijkers die het Hongaars niet machtig zijn.
Lees het hele artikel

Omhoog

Inhoudsopgave nr.2 (april) 2004

REDACTIONEEL

ACTUALITEIT

Zigeuneropstand in Slowakije

Groeiende onrust voor EU-toetreding: Polen, Hongarije

POLSKA

Babyboomers

REGIO'S IN OOST-EUROPA

De Brabanders van Tsjechië (over Moravië)

Hongaarse regio of gewone grensstreek (over Zuid-Slowakije)

Streven naar een Pools Beieren (over Silezië)

De historische idylle voorbij (over Galicië)

De Balkanmix van Dobroedzja

Brug tussen Europese Unie en Balkan (over Vojvodina)

Multi-etnische regio (over de Banat)

BOEKBESPREKINGEN

Geschiedenis van Hongarije. Van Árpád tot Árpád Göncz.

Transnational politics of the environment. The European Union & environmental policy in Central and Eastern Europe.

Servië-Montenegro.

AGENDA

Groeiende onrust voor EU-toetreding: Hongarije

László Marácz

Hongarije bevond zich de afgelopen jaren in de voorhoede van de nieuwe lidstaten van de Europese Unie. Met de snel naderende toetreding op 1 mei komen echter de structurele economische problemen in het licht van de schijnwerpers te staan.

De Hongaarse socialistische regering had bij haar aantreden in de zomer van 2002 aangekondigd dat ze het begrotingstekort onder de Europese norm van drie procent van het bruto binnenlands product zou brengen. Dat voornemen is niet gelukt.
Lees het hele artikel

Omhoog

Regio's in Oost-Europa

Door het streven naar een grotere en sterkere Europese Unie wordt de nationale staat op ons continent een minder machtige politieke, economische en culturele eenheid. Maar de bovennationale eenwording van Europa gaat gepaard met subnationale decentralisatie: regio's worden belangrijker, want als tegenwicht van de schaalvergroting op Europees niveau lijken regionale identiteiten sterker te worden.

Ook in Oost-Europa hebben er altijd regionale identiteiten bestaan, al dan niet op etnische grondslag, die door de uitbreiding van de Europese Unie in de toekomst eveneens weer sterker kunnen worden. In een boog van het westen naar het zuidoosten van Oost-Europa presenteert Ablak in deze special een zevental Oost-Europese regio's: Moravië in de Tsjechische Republiek, het Poolse Silezië, Galicië in Polen en Oekraïne, een regio die vroeger tot het Habsburgse rijk behoorde, het zuiden van Slowakije, Dobroedzja in het noordoosten van Bulgarije en zuidoosten van Roemenië, de Servische auto-nome regio Vojvodina en de Banat in Roemeens Transylvanië.

De Brabanders van Tsjechië

Hans Renner

Eigenlijk is Moravië, in het Tsjechisch Morava, geen regio en ook geen gewest, maar een land. Zo leert een vluchtige blik in de Moravische geschiedenis. Maar anders dan bijvoorbeeld de Friezen vormen de Moraviërs geen aparte natie. Zij beschikken ook niet over een eigen taal. Er bestaat geen Moravisch. De Moraviërs bedienen zich van de Tsjechische taal, net zoals de Toscanen zich van het Italiaans bedienen of de Bourgondiërs van het Frans. Je kunt ze het best typeren als de Brabanders van Tsjechië.
Lees het hele artikel

Omhoog

Streven naar een Pools Beieren

Malgorzata Bos-Karczewska

Polen worstelt met zijn complexe verleden. Vorig jaar ontstond grote consternatie toen bij een volkstelling maar liefst 173.000 inwoners van de regio Opper-Silezië (in het Pools Gorny Slask) verklaarden de Silezische 'nationaliteit' te bezitten. Sileziërs (Slazacy) zijn daarmee na de Polen de grootste etnische groep; zij verdrongen de 153.000 Duitsers in Silezië van de eerste plaats. De volkstelling was de eerste sinds 1933 waarin ook naar etniciteit gevraagd werd. De uitslag is koren op de molen van de Beweging voor Autonomie van Opper-Silezië. Wat is er aan de hand?
Lees het hele artikel

Omhoog

De Balkanmix van Dobroedzja

Vlad Nicolae

Aan weerszijden van de Roemeens-Bulgaarse grens ligt de regio Dobroedzja. Hier leven zo veel etnische groepen naast en met elkaar dat zich een ware Balkanmix heeft gevormd.

Komend met de trein vanuit Boekarest steekt men de Donau over en rijdt men tot aan de Zwarte Zee bij Constanta over de oudste spoorlijn van de Balkan, door een streek die 'anders' is dan andere delen van Roemenië. Daar, vanaf de Donau-brug bij Cernavoda, begint Dobroedzja, het enige deel van Roemenië dat geografisch tot het Balkan-schiereiland behoort. Deze provincie omvat ongeveer twee derde van de historische regio Dobroedzja, waarvan de rest in het huidige Bulgarije ligt.
Lees het hele artikel

Omhoog

Brug tussen Europese Unie en Balkan

Morries Leeraert

Wie de stroom van de Donau voorbij Boedapest volgt, komt vanzelf in Vojvodina. De streek in het noorden van Servië is het kruispunt tussen West-Europa en de Balkan en heeft een sterke regionale identiteit. 'Als Servië ooit tot de EU toetreedt, is dat via Vojvodina.'

Vojvodina (van het panslavische woord vojvoda, hertogdom) is een rijke streek. Langs de oevers van de Donau en de Sava werd graan geteeld. Van oudsher liepen de handelsroutes langs deze rivieren; zout ging naar het zuiden en graan naar het westen. Het vruchtbare land van de provincies Backa, Srem en Banat was uitermate geschikt voor de verbouw van graan en suikerbieten. Later ontwikkelde zich de suiker- en soja-industrie en chemische industrie.
Lees het hele artikel

Omhoog

Multi-etnische regio

Jan Willem Bos

In het uiterste westen van Roemenië ligt de regio Banat, met als hoofdstad Timisoara. Hoewel de Banat vaak gezien wordt als een deel van Transsylvanië, heeft deze regio een andere ontwikkeling doorgemaakt. De streek kenmerkt zich vooral door haar multi-etnische karakter en het vreedzaam samenleven van de verschillende bevolkingsgroepen.

Samen met Boekarest is de Banat het meest welvarende deel van Roemenië. Vanwege haar gunstige ligging ten opzichte van de landen van de Europese Unie hebben verschillende westerse bedrijven, waaronder Siemens en Alcatel, er belangrijke investeringen gedaan. Bovendien zorgen Italiaanse ondernemingen er voor veel werkgelegenheid: materialen als textiel en leer worden ingevoerd en eindproducten als kleding en schoeisel uitgevoerd.
Lees het hele artikel

Omhoog

Inhoudsopgave nr.3 (mei) 2004

REDACTIONEEL

REPORTAGE

'Voor de euro geven we ons nu weer weg'

SPORT

Letland: verrassende deelnemer EK voetbal

Het Letse voetbal

ACTUALITEIT

Meciar toont zich slecht verliezer

ESSAY

Europa als Babel? Van veeltaligheid naar meertaligheid

INTERVIEW

Taal en nationale identiteit

POLSKA

Hangjongeren

INTERVIEW

Het nut van kleine talen

ONDERWIJS

Run op vreemde talen: Hongarije, Roemenië, Servië

BOEKBESPREKINGEN

Rising '44 - The battle for Warsaw

Het Babylonische Europa. Opstellen over veeltaligheid

Midden-Europa achter de schermen. Van Habsburg naar Brussel

FOTOGRAFIE

Souvenirs van een verloren leven

Letland: verrassende deelnemer EK Voetbal

Onno Bus

De deelname van Letland aan het Europees Kampioenschap voetbal, deze zomer in Portugal, is voor velen verrassend. De Letten zelf hadden het ook niet verwacht. De plaatsing voor het EK was voldoende aanleiding voor een ontvangst bij presidente Vaira Vike-Freiberga.

In Letland stond voetbal altijd in de schaduw van basketbal en ijshockey, sporten waarin de Letten al lang meetellen. Met basketbal waren zij ooit de besten van Europa. De nationale ijshockeyploeg is sinds jaren een vaste deelnemer aan het wereldkampioenschap.
Lees het hele artikel

Omhoog

Het Letse voetbal

Onno Bus

De geschiedenis van het Letse voetbal gaat terug tot de jaren kort voor de Eerste Wereldoorlog. In de loop van de negentiende eeuw waren in de hoofdstad Riga en elders in Letland allerlei sportverenigingen ontstaan. Er bestond toen nog geen onafhankelijk Letland, maar er waren wel Letten die aan sport deden. Andere nationaliteiten droegen eveneens bij aan de opkomst van sport in de Letse gebieden.

De Engelsman Harold Hall richtte in 1907 de eerste voetbalvereniging van Letland op. In Riga begon hij toen met de British Football Club, later omgedoopt tot Britannia FC. Al snel volgden Duitse inwoners van Riga het voorbeeld met SV Kaiserwald en RV Union. In 1909 werd de belangrijkste Letse voetbalclub buiten Riga opgericht: Olimpija Liepaja. Riga kende tot de Eerste Wereldoorlog een stedelijk kampioenschap.
Lees het hele artikel

Omhoog

Europa als Babel? Van veeltaligheid naar meertaligheid

Joep Leerssen

Met de uitbreiding van de Europese Unie verschuift haar zwaartepunt naar het oosten. Dat is maar goed ook, want de laatste vijftig jaar waren al te eenzijdig westwaarts gericht, veel Atlantische Oceaan en te weinig Donau. Wat is de Europese cultuur zonder Chopin en Liszt, zonder Hašek en Prešeren, zonder de Baltische daina's?

Met de toetreding van de nieuwe lidstaten neemt ook de culturele diversiteit van de Unie toe. Ook dat is een goed ding: het verbreedt onze keuzes. Op muzikaal en culinair gebied, om maar eens twee culturele aspecten te noemen, valt er veel onbekends te ontdekken, veel nieuws te genieten. De steden van Centraal-Europa worden toegankelijker, met al hun historische en architectonische belang.
Lees het hele artikel

Omhoog

Het nut van kleine talen

László Marácz en Greetje van der Werf

Wordt het Engels de lingua franca in de internationale communicatie binnen de Europese Unie? Heeft het voor studenten nog wel nut een kleine Europese taal te leren? Ablak verzamelde met deze vragen in het achterhoofd vijf studenten rond de tafel die aan de Universiteit van Amsterdam kleine Oost-Europese talen studeren.

Welke talen spreek je en hoe ben je erbij gekomen om een kleine Europese taal te gaan studeren.
Olwin Schrauwen (25): Nederlands, Engels en Duits spreek ik goed. Roemeens spreek ik redelijk, Frans een beetje. Ik heb in Maastricht cultuur- en wetenschapstudies gedaan. Via de studentenvereniging daar ben ik meegeweest op een reis naar Oost-Europa, en zo ben ik min of meer toevallig in Roemenië terechtgekomen. Toen ik in Amsterdam Oost-Europese Studies ging doen, koos ik voor het Roemeens.
Natalie Schumacher (21): Ik spreek Nederlands, Engels en Frans. Mijn Duits is weggezakt. Ik studeer Europese Studies met de variant Pools. Mijn moeder is Poolse. Ik wilde graag mijn kennis van het Pools uitbreiden en de achtergrond van mijn familie leren kennen.
Iris Pander (23): Ik studeer geschiedenis, een taalonderdeel is dan verplicht, net als bij rechten trouwens. Ik heb voor het Hongaars gekozen omdat deze taal helemaal nieuw voor mij is. En ik heb een Hongaars vriendje. Ik spreek Engels, Frans en een beetje Duits.
Judith Schweitzer (22): Ik doe Europese Studies met de variant Tsjechisch. Tsjechisch is dus mijn hoofdrichting, mijn keuzevak is Hongaars. Verder spreek ik Nederlands, Engels, Duits en een beetje Frans. Toen ik zeven jaar oud was, viel de Berlijnse Muur. Dat was in 1989. Twee maanden na de val van de Muur gingen mijn ouders naar Oost-Berlijn. Een andere oorsprong van mijn belangstelling voor Oost-Europa is dat er op mijn middelbare school bij het vak geschiedenis erg veel aandacht was voor Oost-Europa. Ik koos Tsjechisch als hoofdtaal vanwege mijn belangstelling voor Centraal-Europa, Tsjechië heeft zowel 'Oost' als 'West' in zich.
Mirjam Driessen (18): Ik ben dit jaar contractstudent Europese Studies. Hiervoor ben ik een halfjaar in Hongarije geweest voor een opleiding in de muziek en het leren van een niet-westerse taal. Dat werd het Hongaars dus. Daarnaast spreek ik Nederlands en Engels.
Lees het hele interview

Omhoog

Run op vreemde talen: Hongarije

László Marácz

De afgelopen jaren heeft in Hongarije een intensivering van het vreemdetalenonderwijs plaatsgevonden. De overheid vindt dat de Hongaarse burger zijn talen moet kennen om succesvol te zijn in het nieuwe Europa.

In 1997 is er in Hongarije een nationaal onderwijscurriculum (NAT) ingesteld waarin de doelstelling van het vreemdetalenonderwijs als volgt wordt geformuleerd: 'Het vreemdetalenonderwijs aan Hongaarse scholieren moet ervoor zorgen dat deze scholieren in Hongarije, Europa en in de grote wereld beschaafde, mobiele en veeltalige burgers worden die beschikken over bruikbare en verder te ontwikkelen kennis van vreemde talen. Deze kennis zal hun persoonlijkheid gunstig beïnvloeden.'
Lees het hele artikel

Omhoog

Run op vreemde talen: Roemenië

Vlad Nicolae

De Roemeense bevolking en de regering zijn zich bewust van de noodzaak van het leren van vreemde talen. Een toenemend aantal Roemenen vindt het steeds belangrijker dat hun kinderen minstens één vreemde taal leren. Zo wordt het inhuren van privé-leraren en het sturen van kinderen naar peuterscholen waar een vreemde taal gesproken wordt steeds gewoner, althans voor de middenklasse.

Een eeuw geleden was het voor de Roemeense bourgeoisie vanzelfsprekend om het Frans te beheersen. Sommigen gebruikten het Frans zelfs als voertaal. Het in de jaren vijftig en zestig op school verplichte Russisch zou nooit populair worden. Liever werd er Frans of Duits gekozen. Ondanks de toenemende populariteit van het Engels werden deze talen in de jaren tachtig het meest gedoceerd.
Lees het hele artikel

Omhoog

Run op vreemde talen: Servië

Morries Leeraert

In 1998 besloten de landen van de EU in Bologna de afzonderlijke systemen van hoger onderwijs op elkaar af te stemmen. Diploma's worden zo vergelijkbaar, en dus bruikbaar in andere landen. Servië volgt de aanbevelingen van dit zogeheten Bologna-proces. Wijlen premier Zoran Djindjic zette in 2000 een grootscheepse onderwijshervorming in gang, waarbij het leren van een tweede en derde taal een vooraanstaande rol kreeg toebedeeld.

In het voormalige Joegoslavië was het vreemdetalenonderwijs vooral georiënteerd op het Slavische taalgebied. Het schoolsysteem was gevormd naar het Duitse model van basisschool (Realschule), gespecialiseerde school (Hochschule) en Gymnasium. Op de basisschool leerden kinderen vanaf hun tiende jaar een vreemde taal: Russisch met name, gevolgd door Frans, Duits en Engels.
Lees het hele artikel

Omhoog

Opstand van Warschau tot mislukken gedoemd

Malgorzata Bos-Karczewska

Op 6 juni zullen de geallieerden uit de Tweede Wereldoorlog voor de zestigste maal de landing in Normandië (D-day) herdenken. In Polen echter zijn de voorbereidingen in volle gang om op 1 augustus de Opstand van Warschau te herdenken. Dit jaar is het zestig jaar geleden dat de bevolking van Warschau tegen de nazi's in opstand kwam.

In 1944 vocht de Armia Krajowa, met 40.000 tot 50.000 man alleen al in Warschau het grootse ondergrondse verzetleger in Europa, 63 dagen lang in de straten van Warschau tegen de Duitsers. De inzet van de strijd was de controle over de stad voordat de Sovjets haar in zouden nemen.
Lees de hele boekbespreking

Omhoog

Inhoudsopgave nr.4 (juli) 2004

REDACTIONEEL

ACTUALITEIT

Lage opkomst, winst oppositie: Polen, Hongarije, Tsjechië en Slowakije, Litouwen

HONGARIJE

Holocaustmuseum opent de verwerking

ACTUALITEIT

Oost Europa en Irak

SPORT

Litouwen verzot op basketbal

TOERISME

Rond het Balatonmeer heeft een jaar zes weken

ACHTERGROND

Etnische verzoening nog ver weg in Vukovar

ROEMENIË

Bouw kathedraal ter discussie

POLSKA

Buitenlanders

REPORTAGE

Intens verlangen om Europees te zijn

ECONOMIE

Goedkoop vliegen naar Oost-Europa

BOEKBESPREKINGEN

In Europa. Reizen door de twintigste eeuw

Joegoslavië achter de schermen. Afscheid van een land

Cristi. Cristian Chivu van Resita tot Amsterdam

Oases van zand

AGENDA

Lage opkomst, winst oppositie

In de nieuwe EU-lidstaten vertoonde de uitslag van de verkiezingen voor het Europarlement dezelfde tendens als in de vijftien oude leden van de Europese Unie: een afstraffing van de regerende partijen en een lage kiezersopkomst. Het enige verschil was dat dit patroon zich in Oost-Europa nog wat radicaler aftekende dan in de oude lidstaten.

Polen

Malgorzata Bos-Karczewska

Op 13 juni deden de Polen als kersverse EU-burgers voor het eerst mee aan de verkiezingen voor het Europese Parlement. Helaas was Europa in de verkiezingscampagne ver te zoeken. De diepe politieke crisis die het land sinds maart teistert, wierp haar schaduw over het gebeuren. Politici beschouwden de verkiezingen van 54 Poolse europarlementariërs als de ouverture tot vervroegde nationale verkiezingen.

Net als elders in Europa wist ook in Polen de oppositie de meeste stemmen te trekken. 'Rechts heeft gewonnen', kopte de zakenkrant Rzeczpospolita. Het conservatief liberale Burgerplatform van Jan Maria Rokita won met 24% van de stemmen. De eurosceptische Samo-obrona (Zelfverdediging) van Andrzej Lepper bleef duidelijk achter. De populist Lepper eindigde de race naar Straatsburg op een teleurstellende vierde plaats met 11%.
Lees het hele artikel

Hongarije

László Marácz

De Hongaarse verkiezingen voor het Europees Parlement leverden geen verrassingen op. De grootste regeringspartij, de socialistische MSZP, werd de duidelijke verliezer van deze verkiezingen, terwijl de grootste oppositiepartij, het conservatieve FIDESZ, de duidelijke winnaar werd. De kleinere regeringspartner van MSZP, het links-liberale SZDSZ (Het Verbond van Vrije Democraten), en de kleinere centrumrechtse oppositiepartij MDF (Het Hongaars Democratisch Forum) haalden de kiesdrempel van 5 procent en zijn dus ook in het Europees Parlement vertegenwoordigd.

De 24 zetels die Hongarije in het Europees Parlement heeft, zullen na deze verkiezingen als volgt verdeeld worden: FIDESZ 12 zetels; MSZP 9; SZDSZ 2 en het MDF 1 zetel. Het opkomstpercentage was met 38,47% ronduit teleurstellend.
Lees het hele artikel

Tsjechië en Slowakije

Edwin Bakker

Het algemene beeld van de verkiezingen voor het Europese Parlement in de nieuwe lidstaten was een lage opkomst en winst voor oppositiepartijen en protestpartijen. Tsjechië vormde geen uitzondering op dit beeld.

De opkomst was met 28 procent bijzonder laag. Wat betreft het tweede algemene kenmerk gold dit voor Tsjechië meer dan waar dan ook in de EU: de regeringspartijen kregen klop en niet zo'n beetje ook. De regerende sociaal-democraten (CSSD) kregen minder dan negen procent van de stemmen. De partij eindigde daarmee als vijfde, ver achter de rechtse Democratische Burgerpartij (ODS, 30 procent) en de communisten (KSCM, 20 procent). De koppenmakers van de dagbladen hadden het makkelijk: 'Triumf ODS, debakl CSSD'.
Lees het hele artikel

Omhoog

Litouwen verzot op basketbal

Onno Bus

Dat Letland zich plaatste voor het EK Voetbal was een grote verrassing. Dat Litouwen zich plaatste voor het olympische basketbaltoernooi is daarentegen heel normaal. In het basketbal hoort Litouwen tot de wereldtop.

De basketballers uit Litouwen zullen dit jaar opnieuw aan de Olympische Spelen deelnemen. Eén dag na de opening op 13 augustus start het basketbaltoernooi voor vrouwen. De mannen beginnen een dag later. Beide toernooien tellen twaalf deelnemers afkomstig uit alle werelddelen.
Lees het hele artikel

Omhoog

Etnische verzoening nog ver weg in Vukovar

Erik Nijsten

Net als de meeste dorpen en steden in Oost-Slavonië was Vukovar voor het uiteenvallen van Joegoslavië een multi-etnische stad waar Kroaten, Serviërs, Hongaren, Slowaken en andere bevolkingsgroepen zonder grote problemen naast en met elkaar woonden. In 1991 kwam hieraan een bloedig en desastreus einde toen de stad grotendeels met de grond gelijk werd gemaakt door Servische paramilitaire groeperingen en het Joegoslavische Volksleger. De wederopbouw van de stad is tegenwoordig in volle gang. Maar of ook de niet-materiële schade snel hersteld kan worden?

Vukovar is de meest oostelijke stad van Kroatië en ligt op de hoge rechteroever van de Donau, die hier de grens vormt met de republiek Servië en Montenegro. Aan de andere kant van de rivier domineren de vloedbossen het landschap. Hier en daar staat een visserhut. De aanval op de strategisch gelegen stad kwam in 1991 echter vanuit Kroatië zelf, uit de richting van een aantal Servische dorpen.
Lees het hele artikel

Omhoog

Bouw kathedraal ter discussie

Vlad Nicolae

Op de zaterdagavond voor Pasen komen voor alle kerken in Roemenië duizenden mensen, onder wie opvallend veel jongeren, bij elkaar om 'het licht te ontvangen'. De priester komt om middernacht naar buiten met een brandende kaars waaraan de gelovigen uit de eerste rijen hun eigen kaars aansteken om de vlam vervolgens door te geven aan de mensen daarachter. 'Christus is opgestaan!', klinkt het uit vele kelen. Een half uur later gaan de meeste mensen alweer naar huis voor het feestmaal. De vastentijd is weer voorbij!

Het geloof is springlevend in Roemenië. In een land waar weinig mensen vertrouwen hebben in democratische instellingen geniet de Roemeens-orthodoxe Kerk nog steeds het vertrouwen van ruim 80 procent van de bevolking. Opmerkelijk, zelfs in een land waar bijna de helft van de bevolking op het platteland leeft.
Lees het hele artikel

Omhoog

Goedkoop vliegen naar Oost-Europa

Tijana Prokic

Easyjet, Ryanair, Virgin Express: iedereen kent deze namen uit de reclames en van het internet. Dankzij deze goedkope luchtvaartmaatschappijen kunnen Europeanen tegenwoordig voor luttele euro's naar het andere eind van Europa vliegen. En er komen sinds de oprichting van SkyEurope steeds meer goedkope bestemmingen in Oost-Europa bij.

Het goedkope vliegverkeer leek zich tot voor kort te beperken tot West-Europese steden en populaire vakantieplaatsen, want budgetschappijen vliegen naar luchthavens die de minste luchthavenbelasting heffen en naar de plekken waar de toeristen het liefst naar toe willen.
Lees het hele artikel

Omhoog

Inhoudsopgave nr.5 (november) 2004

REDACTIONEEL

OPINIE

De strategie voor kosovo: onafhankelijkheid

MUZIEK

De muziek van Milosevic en de maffia

DONAU-SPECIAL

Naam Donau misschien Fins-Oegrisch

Bruggen langs de Donau

Grens van het Romeinse rijk

Komárno-Komárom: gedeelde stad

Historische bruggen te Boedapest

Protesten tegen Oekraïns graafwerk

Bruggen langs de Donau

De Donau: ieder zingt zijn eigen lied

ONDERWIJS

Over de malta en de balpen

BOEKBESPREKINGEN

Verbeterde editie en Harmonia Caelestis

De laatste raamgiraf

Ga, heb lief

De muziek van Milosevic en de maffia

Erik Nijsten

Muziek uit het voormalige Joegoslavië kennen wij niet anders dan als opzwepende zigeunermuziek en traditionele folkmuziek. Turbofolk, de razend populaire muziekstroming binnen vooral Servië, kennen we nauwelijks.

Onlangs liep ik 's nachts met een andere Nederlander en een Kroaat in de Bosnische hoofdstad Sarajevo. We passeerden vier flats die mede dankzij de steun van de gemeente Amsterdam zijn opgeknapt. Onze aandacht werd getrokken door een hevige bassdrum die uit een bar in een van de gebouwen kwam. Toen we vervolgens over deze bassdrum een deuntje hoorden dat verdacht veel leek op een traditioneel lied, wisten we genoeg: turbofolk!
Lees het hele artikel

Omhoog

Naam Donau misschien Fins-Oegrisch

László Marácz

De herkomst van de naam Donau is door de taalwetenschap nog steeds niet bevredigend verklaard, net zo min als de etymologieën van de meeste Europese topografische namen. Er zijn twee theorieën in omloop. Gewoonlijk wordt de stam van het woord Donau afgeleid uit een Indo-Europese taal die door de Kelten of Thraciërs werd gesproken. De theorie dat de naam afkomstig is uit het Fins-Oegrisch, dat de voorvaderen van de Finnen en de Esten gesproken zouden hebben, wint echter terrein.

De systematische documentatie van de Europese topografie begint in de Grieks-Romeinse tijd. Op de kaart van Pomponius Mela van 43 na Chr. is goed te zien dat de Donau in de oudheid Ister werd genoemd. De topografische namen van Europa werden destijds vastgelegd in het Grieks en het Latijn, de talen van de Europese beschaving, maar deze bieden geen verklaring voor de herkomst van die namen.
Lees het hele artikel

Omhoog

Grens van het Romeinse rijk

Fik Meijer

In het begin van de eerste eeuw van onze jaartelling waren de Romeinen heersers over een enorm rijk met goed verdedigbare grenzen. In het zuiden vormde de Sahara een buffer tegen binnenvallende nomadische stammen, in het westen was de Atlantische Oceaan een onoverkomelijke barrière, in het oosten was de Eufraat de scheiding met de buitenwereld en in het noorden hielden de Rijn en de Donau Germaanse invallers buiten het rijk.

De eerste keizer Augustus (27 voor Chr-14 na Chr.) had een niet geringe bijdrage aan de totstandkoming van die grenzen geleverd. In de traditie van zijn voorouders had hij in centraal Europa grote gebieden ten zuiden van de Donau onder Romeins bestuur gebracht. Vlak voor zijn dood verkondigde hij dat het rijk definitief was voltooid en adviseerde hij zijn opvolger Tiberius niet meer naar gebiedsuitbreiding aan de overzijde van de Rijn en de Donau te streven, maar het te laten bij de bestaande natuurlijke grenzen.
Lees het hele artikel

Omhoog

Historische bruggen te Boedapest

László Marácz

De stadsdelen Boeda en Pest worden door zes bruggen over de Donau verbonden. Stroomafwaarts gerekend zijn dat: Árpád híd (de Árpád-brug), Margít híd (de Margratenbrug), Széchenyi Lánchíd (de Széchenyi Kettingbrug), Erzsébet híd (de Elisabeth-brug), Szabadság híd (de Vrijheidsbrug) en Petöfi híd (de Petöfi-brug). De Árpád-brug en de Petöfi-brug zijn in de tweede helft van de twintigste eeuw gebouwd. De andere vier bruggen stammen uit de negentiende eeuw.

De Széchenyi Kettingbrug
De oudste brug over de Donau in Hongarije, de Kettingbrug, is vernoemd naar graaf István Széchenyi, de liberale aristocraat die in de eerste helft van de negentiende eeuw plannen ontwikkelde om Hongarije te moderniseren. Een van zijn vele projecten was de bouw van de eerste Hongaarse brug over de Donau.
Lees het hele artikel

Omhoog

Protesten tegen Oekraïens graafwerk

Vlad Nicolae

Felle protesten vanuit buurland Roemenië, de Europese Unie en de Oekraïense milieubeweging mochten niet baten. Op 26 augustus nam Oekraïne het eerste stuk van het Bastroe-kanaal met veel feestgedruis in gebruik. Het kanaal gaat dwars door het Oekraïense deel van de Donau-delta en zal volgens critici de flora en fauna van dit unieke gebied enorm beschadigen.

Ongeveer een jaar geleden tekenden de Roemeense president Ion Iliescu en de Oekraïense president Leonid Koetsjma een verdrag dat bepaalde dat elke activiteit op gemeenschappelijke wateren alleen kon plaatsvinden na bekendmaking aan het andere land en na het verkrijgen van goedkeuring. Nu echter heeft Oekraïne op eigen houtje besloten om het 160 kilometer lange Bastroe-kanaal voor de grote scheepvaart bevaarbaar te maken. Hiervoor is een totale investering van 30 tot 40 miljoen euro vereist en jaarlijks zullen ongeveer 300.000 euro onderhoudskosten gemaakt worden. Dit kanaal zal een verbinding leggen tussen de Chilia - de noordelijkste van de drie armen van de Donau-delta en tevens de grens tussen Roemenië en Oekraïne - en de Zwarte Zee.
Lees het hele artikel

Omhoog

De Donau: ieder zingt zijn eigen lied

Hans Renner

Wie denkt dat de tweede langste rivier in Europa, de Donau, een belangrijke inspiratiebron is geweest voor vermaarde componisten van klassieke en andere muziek, vergist zich. De Donau wordt in een dergelijke muzikale competitie ruimschoots voorbijgestreefd door andere rivieren.

De Duitser Richard Wagner (1813-1883) heeft de Rijn een monumentale muzikale gestalte gegeven in zijn operacyclus Der Ring des Niebelungen, waarvan het eerste deel Das Rheingold heet. Robert Schumann (1810-1856) gaf zijn derde symfonie Es-dur als ondertitel de Rheinische. De Tsjechische componist Bedrich Smetana (1824-1884) vereeuwigde de rivier de Vltava (Moldau) in zijn cyclus symfonische gedichten Ma Vlast (Mijn vaderland).
Lees het hele artikel

Omhoog

Aristocraat wordt verklikker

René Does

Wie het boek Verbeterde editie van de Hongaarse schrijver Péter Esterházy leest, dat onlangs in het Nederlands is vertaald, ontkomt er niet aan ook zijn voorganger, de roman Harmonia caelestis, ter hand te nemen. Dit is een vuistdik boek van 787 bladzijden. Maar het lezen van beide boeken is de moeite meer dan waard.

Péter Esterházy stamt uit niet zomaar een Hongaarse familie. De Esterházy's zijn een beroemd Hongaars aristocratisch geslacht, dat een vooraanstaande rol gespeeld heeft in het politieke, maatschappelijke en kunstzinnige leven van Hongarije vóór de naoorlogse communistische omwenteling, die leidde tot de onteigening van de bezittingen van de Esterházy's en de deportatie van de familie naar het Hongaarse platteland. In een recent interview met Laura Starink van NRC Handelsblad vertelde Esterházy dat zijn familie zonder de communisten nog 'een kwart van Hongarije zou bezitten'.
Lees het hele artikel

Omhoog

Inhoudsopgave nr.6 (december) 2004

REDACTIONEEL

ONDERWIJSSAMENWERKING

Overwegingen bij de jaarwisseling

BALTICUM

Baltisch plankje

Populist ingekapseld

Tips voor Tallin

Klaipeda: een internationale twistappel

Op naar Riga en Hiiumaa

Vooral goed in individuele sporten

Het dynamische oosten van de EU

In victorie is geluk nog heel gewoon

Perfectie zoeken in de stilte

BOEKBESPREKINGEN

• Ester en Ruzya. Het fascinerende leven van twee vrouwen tijdens Hitlers oorlog en Stalins vrede
• Het naakte pioniertje
• Rusland na de Sovjet-Unie. Een normaal land?
• Sneeuwwit en Russisch rood
• Het naakte jaar
• Staatsraad

AGENDA

Populist ingekapseld

René Does en Ben van der Ploeg

De schrik zat er goed in na de eerste ronde van de Litouwse parlementsverkiezingen. Op 10 oktober won de Arbeidspartij van de populistische politicus Viktor Uspaskich, van oorsprong een Rus, maar liefst 35 procent van de stemmen in de proportionele partijverkiezingen, tegen 21 procent voor de regerende coalitie van sociaal-democraten en sociaal-liberalen.

Voor de invulling van de 141 zetels van de Seimas geldt een gemengd kiesstelsel. De helft van de afgevaardigden (70) wordt gekozen via proportionele partijverkiezingen en de andere 71 via districtsverkiezingen. De Arbeidspartij deed het goed in de partijverkiezingen, maar was nog te jong en onervaren om een vuist te maken in de districtsverkiezingen. Na de tweede ronde voor de districtsverkiezingen verzamelde de Arbeidspartij uiteindelijk 39 zetels. De zittende coalitie won slechts 32 zetels.
Lees het hele artikel

Omhoog

Klaipeda: een internationale twistappel

Harm Ramkema

De huidige Litouwse havenstad Klaipeda (Duits: Memel), gelegen aan de Oostzee, heeft tijdens het interbellum een roerige tijd doorgemaakt. Het Duitse Rijk moest als een van de verliezers van de Eerste Wereldoorlog (1914-1918) in het oosten een aantal gebieden aan de nieuwe staat Polen afstaan. In het uiterste noordoosten van de toenmalige provincie Oost-Pruisen lag Memel. Hoe heeft het eveneens na die oorlog onafhankelijk geworden Litouwen deze stad en de strook land tussen de gelijknamige rivier (Litouws: Nemunas) en de oude Duitse rijksgrens van 1914 in handen gekregen?

Na de wapenstilstand van 11 november 1918 werd het door Duitsers zo genoemde Memelland (Litouws: Klaipedos krastas) door Franse en Britse troepen bezet. Het Verdrag van Versailles, dat op 28 juni 1919 door Duitsland werd ondertekend, bepaalde onder meer dat in het zuidelijke deel van Oost-Pruisen (Ermland en Mazurië) en in Opper-Silezië volksraadplegingen moesten worden gehouden, waarbij de plaatselijke bevolking zou kunnen kiezen tussen verblijf onder Duitse soevereiniteit of aansluiting bij het nieuwe Polen.
Lees het hele artikel

Omhoog

Vooral goed in individuele sporten

Onno Bus

Internationale sportsuccessen zijn voor landen een belangrijk middel om bekendheid, prestige en aanzien te krijgen in de wereld en het zelfbewustzijn van de eigen bevolking op te poetsen. Wat heeft Estland, dat evenals Letland en Litouwen hard heeft moeten strijden voor zijn nationale onafhankelijkheid, op grote internationale sporttoernooien klaargespeeld en wat kunnen we van Estse sporters verwachten?

'Võitle Eesti Võitle!' (Hup Estland Hup!), klonk het rond middernacht nog in de straten van Tallinn. De volgende dag, zaterdag 2 juni 2001, zou het Estse elftal tegen Nederland voetballen en dat was nog nooit gebeurd. Met zo'n tegenstander konden de spelers van Estland iedere aanmoediging goed gebruiken. De fans keken uit naar deze wedstrijd. Sommigen hoopten in stilte op een gelijkspel.
Lees het hele artikel

Omhoog

Het dynamische oosten van de EU

Jan Limbeek

De drie Baltische landen waren het meest welvarende en vooruitstrevende deel van de voormalige Sovjet-Unie. Hier manifesteerde het onafhankelijkheidsstreven zich het eerst. In 1990 verklaarden ze zich onafhankelijk, tot chagrijn van Gorbatsjov. Door middel van economische pressie en militaire raids probeerde Moskou de Baltische landen vast te houden. Na de mislukte coup in augustus 1991 liet de sovjetleiding ze definitief gaan. Zonder enig voorbehoud richtten ze zich op het Westen en voerden ze zeer radicale markthervormingen door.

De politieke stabiliteit in het Balticum was niet groot. Zo kende Estland sinds de onafhankelijkheid negen verschillende regeringen en Letland zelfs elf. Van de drie landen was Litouwen het minst en Estland het meest radicaal in zijn economische hervormingen. Maar over het economische hervormingsbeleid op zich bestond geen wezenlijk verschil van inzicht.
Lees het hele artikel

Omhoog

Perfectie zoeken in stilte

Krisztina Lajosi

De geopolitieke situatie van Estland leidde ook in zijn muzikale traditie tot Duitse en Russische beïnvloeding. Maar daarnaast ontwikkelden Estse componisten vanaf de negentiende eeuw hun eigen nationale muzikale taal, die zijn hoogtepunt bereikte met het wereldwijde succes van de op ons muziekpodium opgevoerde composities van Arvo Pärt. Een korte klassieke muziekgeschiedenis van Estland.

De traditie van de muziekkunst in Estland is voornamelijk een twintigste-eeuws fenomeen. Het zaad van dit erfgoed is aan het eind van de negentiende eeuw gezaaid. Naast het belangrijke nationale epische gedicht Kalevipoeg (een literaire collectie van folklore en mythen, vergelijkbaar met de Finse Kalevala) en de enorme zangfestivals, die nu nog plaatsvinden, was de negentiende eeuw de tijd dat de eerste generatie professionele Estlandse componisten opstond. De meesten van hen hadden een opleiding aan het Conservatorium van Sint Peterburg genoten; sommigen hadden zelfs met de beroemde Russische componist Nikolaj Rimski-Korsakov gestudeerd.
Lees het hele artikel

Omhoog