Kroatië
Erik Nijsten
Vier jaar geleden heerste er tevredenheid in Europa over het feit dat de oppositie in Kroatië voor het eerst de macht van de nationalistische Kroatische Democratische Unie (HDZ) had weten te doorbreken. Na de parlementsverkiezingen van afgelopen november bestaat er echter opnieuw terughoudendheid in Europa over Kroatië, want de HDZ heeft de macht weer stevig in handen.
De uitslag van de Kroatische parlementsverkiezingen van afgelopen november was duidelijk. Met maar liefst veertig procent van de uitgebrachte stemmen had de HDZ de verkiezingen gewonnen. De drie linkse regeringspartijen wisten samen nog geen kwart van de stemmen te veroveren.
Opmerkelijk is het verlies van de regeringspartijen niet te noemen. De beloofde economische vooruitgang bleef uit; de werkloosheid en de corruptie werden niet opgelost. Ook lukte het de linkse regering, onder leiding van de Sociaal-Democratische Partij (SPD) niet de zo gewilde aansluiting bij de Europese Unie veilig te stellen.
De belangrijkste redenen hiervoor waren de moeizame samenwerking met het Joegoslavië Tribunaal in Den Haag en de moeizame terugkeer van de Servische vluchtelingen. De samenwerking met het Joegoslavië Tribunaal was de afgelopen jaren ook hét thema op het binnenlandse politieke strijdtoneel.
De binnenlandse politieke strijd concentreerde zich vooral rondom de mogelijke uitlevering van twee oud-generaals: Ante Gotovina en Janko Bobetko. Eerstgenoemde is na Radovan Karadic en Ratko Mladic nummer drie op de lijst van meest gezochte verdachten van het Joegoslavie Tribunaal. Hij wordt ervan verdacht verantwoordelijk te zijn voor de dood van ten minste 150 Servische burgers tijdens militaire acties van het Kroatische leger in 1995. De mogelijke uitlevering van Bobetko, die ervan verdacht werd verantwoordelijk te zijn voor de dood van tientallen Servische burgers tijdens militaire acties van het Kroatische leger in 1993, was het hoofdthema van de binnenlandse politieke strijd en de reden van de terugkeer van de HDZ.
De linkse regering vreesde dat de uitlevering van Bobetko, die door veel Kroaten wordt gezien als held van de Kroatische onafhankelijkheidsstrijd, tot hevig verzet zou leiden. De linkse regering kondigde daarom aan de aanklacht tegen Bobetko op juridische gronden aan te vechten. Door het overlijden van de 83-jarige Bobetko hoefde de regering geen beslissing te nemen over de daadwerkelijke uitlevering. Maar de SPD had de binnenlandse strijd al verloren.
De HDZ leidde samen met diverse oorlogsveteranenorganisaties de protesten tegen een mogelijke uitlevering van Bobetko. De demonstraties werden door de HDZ gebruikt als uitlaatklep van hun onvrede tegen de linkse regering en veranderden al snel in anti-regeringsprotesten.
Tegelijkertijd presenteerde de HDZ zich in het buitenland als een Europese en hervormingsgezinde partij, vrij van radicalisme en corruptie. Uiteindelijk lukte het de HDZ zich te revancheren en kwam ze als grote winnaar uit de verkiezingen.
Ivo Sanader, de leider van de HDZ, beloofde direct na de verkiezingsuitslag dat de nieuwe regering alles in het werk zal stellen om toetreding tot de NAVO in 2006 en de Europese Unie in 2007 mogelijk te maken. Hiermee doelde hij feitelijk op dezelfde twee thema's die aansluiting tot de Europese Unie nog altijd blokkeren: de samenwerking met het Joegoslavië Tribunaal in Den Haag en de terugkeer van de Servische vluchtelingen.
Na de verkiezingen verzekerde Sanader de gevluchte Serviërs dat zij bij hun terugkomst hun oude huizen terugkrijgen. Tevens bood hij de Servische Partij een ministeriële post aan. De Servische Partij legde dit aanbod echter naast zich neer.
Om zijn oprechtheid tegenover de Serviërs te bewijzen verscheen Sanader 7 januari op de kerstreceptie van de Servische Nationale Raad. Vervolgens verbaasde Sanader de Kroaten door zijn Servische gastheren op de traditionele Servische wijze een gelukkig kerstfeest te wensen.
Het bezoeken van een kerstreceptie is echter niet het bewijs dat de HDZ daadwerkelijk hervormd is. Dit zal moeten blijken uit de maatregelen die de HDZ gaat nemen om haar verkiezingsbeloften waar te maken.
Enkele verkiezingsbeloften waren een belastingverlaging en een inkrimping van het staatsapparaat om de bestuursefficiëntie te vergroten. Tijdens de vorming van de nieuwe regering bleek dat de verkleining van het staatsapparaat al een onhaalbare kaart was. Hoewel het aantal ministeries van 20 naar 14 is verkleind, is de functie van staatssecretaris gecreëerd. Maar liefst 20 staatssecretarissen zijn benoemd waardoor de bureaucratie juist weer wordt vergroot. Ook is de aangekondigde belastingverlaging voor minstens een jaar uitgesteld.
Voor de beloofde samenwerking met het Joegoslavië Tribunaal ziet het er ook niet rooskleurig uit. Sanader heeft alle mogelijke gesprekken met het Joegoslavië Tribunaal overgedragen aan het ministerie van Justitie. Door deze maatregel lijkt Sanader de relatie met het Joegoslavië Tribunaal op een laag pitje te willen zetten.
Tevens is dit is de enige ministerpost die wordt bekleed door de andere regeringspartij, het Democratisch Centrum (DC). Hierdoor lijkt de overdracht ook een maatregel te zijn om Sanaders positie binnen de HDZ veilig te stellen en om de binnenlandse steun voor de HDZ te behouden. Binnen de top van de HDZ is er nog altijd een groot aantal fervente tegenstanders van het Joegoslavië Tribunaal, onder wie de vice-president van de HDZ, Andrija Hebrang. Hij was de drijvende kracht achter de campagne tegen de mogelijke uitlevering van oud-generaal Bobetko.
Ook onder veel aanhangers van de HDZ is samenwerking met het Joegoslavië Tribunaal uit den boze. Hierdoor geven steeds meer nationalistische kiezers hun voorkeur aan de extreem-nationalistische Kroatische Partij van Recht (HSP) boven de HDZ.
De HSP verwerpt elke vorm van samenwerking met het Joegoslavië Tribunaal. In het voormalige oorlogsgebied Osijek-Baranja wist de HSP tijdens de parlementsverkiezingen 9 procent van de stemmen te vergaren. Tijdens de lokale verkiezingen van afgelopen januari groeide de steun voor de HSP hier tot bijna 15 procent.
Na zijn bezoek aan Brussel en Straatsburg afgelopen januari vertelde Sanader zijn kabinet dat Kroatië geen kandidaatsstatus van de EU zal verkrijgen zolang Groot-Brittannië en Nederland de noodzakelijke ratificeringovereenkomst niet ondertekenen. Beide landen hebben verklaard de overeenkomst alleen te willen ondertekenen als de nog altijd voortvluchtige oud-generaal Gotovina aan Den Haag is uitgeleverd.
Feitelijk heeft de HDZ zichzelf voor een dilemma gesteld. Dankzij de steun van veel tegenstanders van het Joegoslavië Tribunaal heeft de HDZ zich - ten koste van de linkse regering - weten te revancheren. Tegelijkertijd presenteerde de HDZ zich als een partij die Kroatië zonder problemen de Europese Unie binnen zal loodsen.
Echter, een van de voorwaarden hiervoor is dat van oorlogsmisdaden verdachte personen zonder problemen aan Den Haag worden uitgeleverd. Komende maanden zal dan ook blijken in hoeverre de HDZ daadwerkelijk hervormd is.