Televisie met de snelheid van de Donau

László Marácz

Aan de linkeroever van de Donau in Boedapest staan de studio's van de Hongaarse satelliet-zender Duna televizió, Donau-tv. Duna televizió, of kortweg Duna, mag zich in de ruim tien jaar dat het station bestaat in een grote populariteit verheugen onder Hongaarse en Hongaars-talige televisiekijkers.

De zender laat zich het best karakteriseren als een zender voor Hongaarse en Centraal-Europese cultuur. In de programmering is ruim aandacht voor de Hongaarse taal en literatuur, klassieke muziek, opera en operette, drama en theatervoorstellingen en schilderkunst. Binnenkort zullen veel programma's voorzien worden van Engelstalige ondertiteling en zodoende toegankelijk zijn voor kijkers die het Hongaars niet machtig zijn.

Het idee van een Hongaarse satellietzender kwam van de Hongaarse schrijver Sándor Csoóri die satelliettelevisie zag als hét medium om de Hongaren buiten Hongarije - in acht verschillende landen in Centraal-Europa leven hongaarse minderheden - van Hongaarse cultuur te voorzien. De nieuwe zender werd vernoemd naar de Donau: de Centraal-Europese rivier als metafoor voor communicatie en contact.

In allerijl werd er een jong team van omroepers en omroepsters geselecteerd en opgeleid. Voor een deel waren deze afkomstig uit kringen van de Hongaarse minderheden in Hongarije's buurlanden.

De bedoeling was om zoveel mogelijk regiovarianten van het Hongaars op televisie te laten horen. Met financiële steun van de eerste democratisch gekozen regering-Antall kon Donau-tv op 24 december 1992 met haar eerste uitzendingen beginnen.

Hoewel bij Donau-tv controversiële onderwerpen uit de Centraal-Europese geschiedenis en actualiteit niet worden geschuwd, heeft de open en genuanceerde behandeling ervan ook de instemming van Hongarije's buurlanden. Regelmatig verschijnen voor de camera's van Donau-tv ook Roemeense en Slowaakse historici en commentatoren, die hun visie geven op gebeurtenissen uit de Tweede Wereldoorlog of de positie van etnische minderheden in Centraal-Europa.

Het zendbereik van Donau-tv bleef niet beperkt tot Centraal-Europa. Stap voor stap werd deze uitgebreid. Via de satelliet Hotbird, die ook door andere Oost-Europese satelliet-zenders wordt gebruikt om programma's wereldwijd de ether in te knallen, kan Donau-tv inmiddels op alle vijf continenten bekeken worden.

Behalve de Hongaren in Centraal-Europa, ongeveer twee miljoen zielen, kijken ook veel etnische Roemenen en Slowaken naar Donau-tv, al was het alleen maar om hun Hongaars op te halen. Donau-tv heeft bovendien een trouwe schare kijkers in Israël: de 300.000 Hongaarse joden die in de loop der jaren naar Israël zijn geëmigreerd. Speciaal voor deze kijkers is er de wekelijkse rubriek Hoor je ons, Israël? waarin ook Hongaars-joodse religieuze items een plek krijgen.

De programmering van Donau-tv is enigszins te vergelijken met die van zenders die je in West-Europa aantreft in de periferie van het aanbod op de kabel, zoals Discovery Channel en National Geographic. Een serie van 27 afleveringen over historische steden in Hongarije, portretten van historische en culturele persoonlijkheden, documentaires over de geschiedenis van de twintigste eeuw, sfeerprogramma's over het Centraal-Europese landschap en culturele erfgoed en een serie populaire-wetenschappelijke lezingen over de jongste ontdekkingen in de wetenschap zijn typische programma's van Donau-tv.

Niet alleen wat de programmering betreft is de zender een buitenbeentje in het Hongaarse medialand, waar twee publieke zenders concurreren met een flink aantal binnen- en buitenlandse commerciële zenders, ook qua vorm en stijl heeft Donau-tv een eigen profiel.

Het lijkt wel of Donau-tv zich heeft aangepast aan de rivier waarnaar ze is vernoemd. Bij Boedapest begint de Donau namelijk breder te worden en trager te stromen. De beelden van Donau-tv bewegen zich in een langzaam tempo over het scherm. Het trage tempo wordt bovendien niet verstoord door reclame-uitzendingen.

Het weren van reclame is een principiële keuze. Oud-directeur en filmmaker Sándor Sára vond dat hoogwaardige culturele programma's zich moeilijk laten rijmen met reclame. Deze keuze om zonder reclame en dus zonder de inkomsten ervan televisie te maken werd vergemakkelijkt doordat Donau-tv sinds 1995 bij wet een publieke zender is die betaald wordt uit de omroepbijdragen.

Het is blijkbaar de combinatie van inhoudelijk interessante programma's met de trage, haast melancholieke beelden die televisiekijkers aan Donau-tv bindt. Er kwam ook internationale erkenning voor deze formule. In 1999 kreeg Donau-tv de prijs voor de beste culturele televisiezender ter wereld van de Camera Society onder auspiciën van de Unesco.

De eigen producties van Donau-tv spelen vaak in op de Hongaarse nationale discussies. Recentelijk is een serie reportages van start gegaan over een Hongaarse expeditie langs de Centraal-Aziatische Zijderoute. Dit onderwerp leeft in Hongarije omdat veel Hongaren denken dat hun voorvaderen uit Centraal-Azië stammen.

De expeditie onder leiding van de sinoloog László Bárdi van de Universiteit van Pécs volgt het Voetspoor van Aurél Stein. Deze Hongaarse ontdekkingsreiziger ondernam in het begin van de twintigste eeuw in dienst van de Britten een aantal expedities naar oostelijk Turkestan, waar hij een onbekende stedelijke civilisatie in de woestijn blootlegde. National Geographic heeft al belangstelling getoond voor deze serie.

De opvolger van Sára, de landbouwingenieur István Pekar, heeft zich nieuwe doelen gesteld. Donau-tv zendt volgens hem te weinig actualiteiten en nieuwsbulletins uit.

'Het is wel erg vroeg opstaan voor kijkers die over de Hongaarse actualiteit bijgepraat willen worden.' Om 5.45 uur begint het ontbijtprogramma De dag begint waar studiogasten live worden ontvangen. Dit praatprogramma is om 8.20 uur afgelopen, waarna de kijkers het wat actualiteiten betreft de rest van de dag moeten doen met een beperkt aantal nieuwsuitzendingen.

Pekar zou meer actualiteiten en nieuws over Centraal-Europa willen brengen. 'Mij staat een Centraal-Europees CNN voor ogen.' Om dit doel te bereiken heeft de Donau TV naast de studio in Boedapest inmiddels zes regionale studio's ingericht in de buurlanden van Hongarije, in Bratislava (Slowakije), Cluj-Napoca, Tirgu Mures en Odoreiu Secuiesc (Roemenië), Subotica (Servië) en Oezjgorod (Oekraïne). Het is echter de vraag of Pekar met een versnelling op het terrein van actualiteiten en nieuws de succesformule van Donau-tv niet al te veel zal ondergraven.

Pekar wil verder dat binnenkort zoveel mogelijk programma's Engelse ondertiteling krijgen. 'Dit speciaal voor de tweede- en derde generatie Hongaren in de diaspora die geen Hongaars kennen en natuurlijk voor de buitenwereld die dan kan genieten van een rijk aanbod van Hongaarse cultuur.'

Donau-tv is te ontvangen via de satelliet Hot Bird 3, 13 deg E op frequentie 12,149 GHz of via Hot Bird 4, 13 deg E op frequentie 10,815 GHz.