Vooral goed in individuele sporten
Onno Bus
Internationale sportsuccessen zijn voor landen een belangrijk middel om bekendheid, prestige en aanzien te krijgen in de wereld en het zelfbewustzijn van de eigen bevolking op te poetsen. Wat heeft Estland, dat evenals Letland en Litouwen hard heeft moeten strijden voor zijn nationale onafhankelijkheid, op grote internationale sporttoernooien klaargespeeld en wat kunnen we van Estse sporters verwachten?
'Võitle Eesti Võitle!' (Hup Estland Hup!), klonk het rond middernacht nog in de straten van Tallinn. De volgende dag, zaterdag 2 juni 2001, zou het Estse elftal tegen Nederland voetballen en dat was nog nooit gebeurd. Met zo'n tegenstander konden de spelers van Estland iedere aanmoediging goed gebruiken. De fans keken uit naar deze wedstrijd. Sommigen hoopten in stilte op een gelijkspel.
Het duel tegen Nederland ging om plaatsing voor het WK in 2002. Het was de eerste wedstrijd in het nieuwe stadion van Lilleküla, genoemd naar de gelijknamige wijk in Tallinn. Dat was nog lang niet af, maar er werd wel gespeeld. Estland, onder leiding van de Nederlandse bondscoach Arno Pijpers, deed er alles aan om Nederland van de benodigde overwinning af te houden. Estland kwam zelfs twee maal op voorsprong. Tegen alle verwachtingen in had de ploeg reden tot juichen. De meeste toeschouwers, natuurlijk niet gekomen om Nederland met zoveel nul te zien winnen, juichten mee. Uiteindelijk moesten de Esten zich met 2-4 gewonnen geven.
Na afloop was de Estse aanhang tevreden met het geboden weerwerk. De Nederlandse aanhang was vooral opgelucht. In Nederland zou nog lang over de moeizame zege gepraat worden. Estland plaatste zich nog nooit voor Europese of wereldkampioenschappen. Met voetbal heeft het slechts de Baltische beker gewonnen, tegen Letland en Litouwen.
Vooral individueel - en veel minder met ploegen - heeft Estland een aantal grote sportlieden voortgebracht. De bekendste sporter uit Estland van de afgelopen jaren is ongetwijfeld Jaan Kirsipuu. Deze wielrenner behaalde veel overwinningen, in eigen land, maar vooral in Frankrijk en België.
Met Franse ploegen reed hij al elf keer de Tour de France. Tot nu toe boekte hij vier ritzeges. Kirsipuu is beroemd geworden door als eerste Est in de geschiedenis de gele trui te veroveren: in 1999 werd hij in Saint-Nazaire na de tweede rit als klassementsleider gehuldigd. Alle aandacht richtte zich toen ineens op Estland en op Kirsipuu die vijf etappes lang de leiding behield. Het lukte hem niet nog eens de gele trui te pakken. Wel won hij meerdere etappes, waaronder in 2004 meteen de eerste, die naar Charleroi. Kirsipuu reed overigens nog nooit een Ronde van Frankrijk uit. Hij komt niet over hellingen van betekenis. Bij andere grote evenementen, zoals wereldkampioenschappen en Olympische Spelen, had Kirsipuu weinig succes. Dit in tegenstelling tot verschillende van zijn landgenoten.
Tijdens de Olympische Spelen van dit jaar in Athene gold roeier Jüri Jaanson op het onderdeel skiff als groot kanshebber voor een medaille voor Estland. De veteraan had al in 1990 als 25-jarige de wereldtitel gewonnen. Daarna waren grote prijzen buiten zijn bereik gebleven, maar in 2004 behaalde hij weer uitstekende resultaten. In Athene bereikte Jaanson moeiteloos de finale.
Wie vroeg genoeg was opgestaan heeft rechtstreeks kunnen zien hoe spannend de eindstrijd tussen de zes roeiers verliep. Jaanson nam na 1500 meter de leiding, maar zijn voorsprong bleef klein. Jaanson kon zijn versnelling niet volhouden. Op de laatste 250 meter haalde de veel jongere Noor Olaf Tufte hem toch nog in. Achteraf zou blijken dat Jaanson in de halve finales de beste tijd van het toernooi had geroeid. In de finale kwam hij na 2000 meter twee seconden tekort. Hij moest genoegen nemen met het zilver. Estland won ook twee bronzen medailles, één met judo en één met discuswerpen.
Jüri Jaanson kon zich dus net niet bij de grootsten van de sport voegen. Dat was zowel voor hemzelf als voor de Esten een teleurstelling. Hij miste zijn grootste kans op olympisch goud. Estland bereikte een iets minder goed resultaat dan in 2000 in Sydney, toen tienkamper Erki Nool beslag kon leggen op de olympische titel.
Nool was beslist niet de eerste olympische medaillewinnaar uit Estland. Estland heeft zijn eerste gouden medaille al mogen begroeten in 1920 in Antwerpen, bij de allereerste keer dat een ploeg namens Estland kon meedoen. Gewichtheffer Alfred Neuland veroverde de titel in zijn klasse.
Een week eerder had een hardloper al de eerste medaille voor Estland gewonnen: Jüri Lossmann kwam destijds op de marathon terug van grote achterstand om als tweede aan te komen. Op het eind keek hij de winnaar op de rug. Lossmann had de pech dat de man die voor hem liep een grote meneer uit Finland was: tegen Hannes Kolehmainen kon hij echt niet op.
Met worstelen behaalde Estland in de jaren tot de Tweede Wereldoorlog nog eens vijf gouden medailles. In 1936 leverde zwaargewicht Kristjan Palusalu een ongeëvenaarde prestatie. In Berlijn won hij goud op de twee onderdelen, het Grieks-Romeins en het worstelen vrije stijl. In Estland waren al sterke worstelaars te vinden toen in 1901 de sportvereniging Kalev werd opgericht. Met andere krachtsporten, gewichtheffen en boksen, wonnen Esten ook enkele olympische medailles. Andere olympische successen waren er met atletiek en zeilen. Buiten de Spelen bouwden de Esten een naam op als ijszeilers.
Na 1940 was het voor lange tijd afgelopen met de zelfstandige sportploeg van Estland. Tot 1991 kwamen Estse sporters uit voor de ploeg van de Sovjet-Unie. Kampioenen die Estland in die tijd leverde waren bijvoorbeeld de worstelaar Johannes Kotkas, de schaatser Ants Antson en baanwielrenster Erika Salumäe. Zij was in 1988 de laatste olympische kampioen uit Estland die voor de Sovjet-Unie uitkwam.
De denksporten mogen niet worden overgeslagen. In 1938 won de Est Paul Keres het in Nederland gehouden wereldschaaktoernooi van de AVRO. Na deze zege gold de toen 22-jarige Keres als kandidaat voor de wereldtitel. Die zou hij nooit zou winnen. Wel speelde Keres nog vaak in Nederland. In 1964 won hij het Hoogoventoernooi, samen met landgenoot Iivo Nei.
De internationale opmars van Keres begon in 1935 tijdens de schaakolympiade in Warschau. In 1939 won hij brons met de ploeg van Estland. Rond nieuwjaar 1940 speelde Keres in Nederland een tweekamp om de eer met Max Euwe. Beide grootmeesters bleven hun verdere leven goede vrienden. Vanaf de herfst van 1940 speelde Paul Keres mee in de Sovjet-Unie. Met die ploeg werd hij zeven maal olympisch kampioen. Individueel werd hij drie maal kampioen van de USSR.
Keres bleef behoren tot de beste schakers van de wereld tot hij in 1975 plotseling overleed. Er ging een schok door de schaakwereld, tot ver buiten Estland. Toen Estland na het herstel van de onafhankelijkheid een eigen munt invoerde, vond men de verdiensten van Keres zo belangrijk dat zijn portret op het biljet van vijf kroon kwam te staan. Veel schakers willen dat biljet graag hebben.
Tijdens de winterspelen van 1992 in Albertville keerden de Baltische landen terug in de internationale sportarena. Estland liet zich later dat jaar weer gelden als sportland. In Barcelona sloeg Salumäe opnieuw toe op haar favoriete onderdeel, de sprint. De Spelen van Atlanta waren een olympisch dieptepunt. Estland won er geen enkele medaille.
In Sydney en dit jaar in Athene ging het weer stukken beter. Tussendoor lukte het zelfs om bij de winterspelen goud te winnen. In Salt Lake City werd skiloper Andrus Veerpalu kampioen.
Vanuit Nederland gezien zou het in dit verband leuk zijn als er weer schaatsers uit Estland meedoen. In de jaren twintig van de vorige eeuw waren er enkele en in 1964 won Antson de olympische 1500 meter. Het is echter waarschijnlijk dat de schaatsende Esten voor ijshockey blijven kiezen en andere wintersporters voor skilopen.
Een sport in opkomst is zwemmen, maar internationale successen zijn er nog niet. Daarvoor moet Estland het nog altijd hebben van sporten als atletiek, judo, roeien en natuurlijk wielrennen. Met voetbal kan het nationale elftal van Estland misschien een keer bereiken wat Letland is gelukt: plaatsing voor een groot landentoernooi.