Populist ingekapseld

René Does en Ben van der Ploeg

De schrik zat er goed in na de eerste ronde van de Litouwse parlementsverkiezingen. Op 10 oktober won de Arbeidspartij van de populistische politicus Viktor Uspaskich, van oorsprong een Rus, maar liefst 35 procent van de stemmen in de proportionele partijverkiezingen, tegen 21 procent voor de regerende coalitie van sociaal-democraten en sociaal-liberalen.

Voor de invulling van de 141 zetels van de Seimas geldt een gemengd kiesstelsel. De helft van de afgevaardigden (70) wordt gekozen via proportionele partijverkiezingen en de andere 71 via districtsverkiezingen. De Arbeidspartij deed het goed in de partijverkiezingen, maar was nog te jong en onervaren om een vuist te maken in de districtsverkiezingen. Na de tweede ronde voor de districtsverkiezingen verzamelde de Arbeidspartij uiteindelijk 39 zetels. De zittende coalitie won slechts 32 zetels.

De opkomst tijdens de parlementsverkiezingen was erg laag: respectievelijk 45 en 40 procent tijdens de eerste en de tweede ronde. De Litouwers zijn ontevreden over de sociaal-economische tweedeling in het land en na de afzetting afgelopen voorjaar van president Rolandas Paksas wegens banden met Russische maffiosi hebben een afkeer van het politieke establishment gekregen. De Arbeidspartij maakte gebruik van die ontevredenheid en beloofde een revolutie in het Litouwse politieke bestel.

In één klap leek de hervormingskoers van de Litouwse regering in gevaar, alsmede de integratie in de Europese Unie, en dreigde er sterke invloed van Rusland op het politieke leven in Litouwen. Conservatieven, liberalen en sociaal-democraten trachtten een regenboogcoalitie tegen de Arbeidspartij op te zetten.

Die poging mislukte. Het verbond Sociaal-Democraten/Sociaal-Liberalen zag bij nader inzien meer in de Arbeidspartij, die door de tegenvallende tweede ronde tot flinke concessies bereid was. Vergeten werd daarom de verkiezingsspot waarin de Arbeidspartij werd vergeleken met een aftandse Russische vrachtwagen die in de modder zakt. Vergeten werd ook dat Brazauskas op de avond voor de tweede verkiezingsronde samenwerking met de Arbeidspartij had uitgesloten.

Uspaskich voegde zich bij de zittende coalitie van de sociaal-democraat Algirdas Brazauskas (72) en de sociaal-liberaal Arturas Paulauskas, twee politieke veteranen die opnieuw de sleutelposities van premier en kamervoorzitter innemen. Aangevuld door de Boerenunie is er nu een centrumlinkse meerderheidscoalitie met een ingekapselde Arbeidspartij, die de ministeries van Economie en Financiën kreeg. Van de geplande bestuurlijke omslag van de Arbeidspartij is alleen de gekozen burgemeester overgebleven.

Een deel van de sociaal-democraten is desondanks woest over de coalitie. Kamerleden en een deel van het partijkader beschuldigen Brazauskas van kiezersbedrog en houden hem verantwoordelijk voor het 'morele failliet' van de partij. Er dreigt een scheuring tussen de rekkelijken van gearriveerde oud-communisten, onder wie Brazauskas, en de preciezen, de sociaal-democraten die na de onafhankelijkheid van 1991 politiek actief werden.

Premier Brazauskas ontkende de draai niet, maar ziet evenwel geen tegenstrijdigheid. 'Tijdens verkiezingen is er veel gaande. Als je achteraf gaat optellen wie precies wat zei, kom je nooit tot een coalitie. Er is nu een lijn uitgestippeld en die gaan we gedisciplineerd volgen. Sceptici verzoek ik de partij te verlaten.'

In 2000 werd hij onder Paulauskas lid van de sociaal-liberale fractie in de Seimas, waar hij vier keer werd gewaarschuwd voor gevallen van belangenverstrengeling. Het ging steeds om regelingen en wetsvoorstellen die toevallig ook gunstig waren voor een van zijn ondernemingen. In oktober 2003 verliet hij het parlement om de Arbeidspartij op te richten. Nu, ruim een jaar later keert Uspaskich terug naar zijn politieke vader Paulauskas. De bom onder het politieke bestel lijkt een sisser.