Geen discussie over Europa in Bulgarije

Joeri Buhrer Tavanier

De eerste uitbreidingsgolf van de Europese Unie zit er nog niet op of de volgende staat al weer voor de deur. De nieuwe uitbreiding zal minder omvangrijk en spectaculair zijn, maar in Bulgarije lijken de politici klaar voor het afsteken van groots vuurwerk. Als alles volgens verwachting verloopt, is Bulgarije samen met buurland Roemenië op 1 januari 2007 volwaardig lid van de Europese familie. De Bulgaarse bevolking heeft echter nog nauwelijks gediscussieerd over Europa.

Minder dan twee jaar voor de beoogde toetreding is er nog steeds geen echt maatschappelijk debat over Europa. Een paar jaar geleden las ik in een krant dat er in Bulgarije geen mechanisme bestaat om bepaalde maatregelen te bediscussiëren. Er was toen al geen balans opgemaakt van de voor- en nadelen van toetreding voor een land als Bulgarije. En als er al rapporten worden geschreven, dan zijn die vaak voor de eigen parochie bedoeld.

Volgens de laatste cijfers vindt ongeveer 45 procent van de bevolking dat het niet goed genoeg geïnformeerd is over de voordelen van toetreding tot de Europese Unie en de helft van de ondervraagden zegt dit over mogelijke nadelen. Wanneer het om de meer technische kant van de onderhandelingen gaat, worden de cijfers nog hoger. Meer dan de helft van de ondervraagden, tot 54 procent, heeft geen idee wat 'open' en 'gesloten' onderhandelingshoofdstukken zijn. Ook denken veel Bulgaren dat de euro zeer binnenkort de nationale munt, de lev, gaat vervangen.

De bevolking van Bulgarije is slecht op de hoogte van wat toetreding tot Europa nu precies inhoudt. Van een oude boer op het platteland die bang is dat zijn schapen zullen worden afgepakt tot een advocaat in Sofia die me vertelde verheugd te zijn dat hij vanaf 1 januari 2007 eindelijk vrij kan reizen.

Beiden hebben het bij het verkeerde eind. Ja, er zullen eisen worden gesteld aan de hygiëne en de omvang van boerderijen, maar de schapen zullen niet worden afgepakt. En, natuurlijk, een Bulgaar kan vanaf 2007 vrij gemakkelijk naar de andere EU-landen reizen, zoals nu ook al het geval is, maar dat wil niet zeggen dat Bulgarije in de eerste jaren na de toetreding ook direct lid wordt van de Schengen-landen, waar sprake is van 'echte' bewegingsvrijheid.

Vorig jaar werden de laatste hoofdstukken uit het onderhandelingsproces met de Europese Commissie voorlopig afgesloten, zes maanden eerder dan verwacht. Dit werd, uiteraard, uitgebreid gevierd door Bulgaarse politici, die even leken te zijn vergeten dat een 'voorlopig gesloten hoofdstuk' niet betekent dat alles voltooid is, maar dat de onderhandelaars het eens zijn over wat wanneer gedaan moet worden. In de praktijk betekent het vooral dat een duidelijke tijdslijn is afgesproken en dat beide kanten dezelfde visie hebben op de terreinen waar verder hervormd dient te worden.

De druk van Europa bereikt Bulgarije vooral middels de jaarlijkse Regular Reports van de Europese Commissie, waarin de 'vooruitgang' wordt gemeten en waarin aanwijzingen worden gegeven voor mogelijke verdere hervormingen. Vooral de achtergebleven hervormingen bij justitie en binnenlandse zaken en de hoognodige anti-corruptiemaatregelen krijgen daarin uitgebreide aandacht.

Een gesloten hoofdstuk wil dan ook geenszins zeggen dat de Europese Commissie vindt dat op het betreffende beleidsterrein alles in orde is en dat Brussel tevreden is over de stand van zaken in de onderzochte sector. De Bulgaarse overheid is hierover niet erg duidelijk en helaas zijn de media ook te weinig kritisch. Veel kranten nemen klakkeloos de uitspraken van politici dat Bulgarije goed is voorbereid op de toetreding over.

In het Bulgaarse parlement is wel enige ruimte voor discussie tussen de verschillende fracties. Het zal niet verbazen dat de regeringspartij gewoonlijk laat zien hoeveel bereikt is ('We hebben het hoofdstuk afgesloten.') terwijl de oppositie de nadruk legt op alles wat nog gedaan moet worden.

Ook is in het verleden kritiek geweest op de regering voor het te gemakkelijk sluiten van onderhandelingshoofdstukken. Het ging toen onder andere over het energie hoofdstuk, waarin Bulgarije instemde om twee van de vier reactoren van de kerncentrale in Kozlodoej te sluiten.

Volgens de oppositie was dit in strijd met het nationale belang omdat Bulgarije niet langer, zoals nu, elektriciteit zou exporteren, maar dure elektriciteit zou moeten importeren om aan de vraag te kunnen blijven voldoen. Het was een van de weinige keren dat er een discussie plaatsvond die ook het publiek beroerde en de samenleving verdeelde. Europa kwam opeens heel dichtbij en was niet meer alleen een theoretisch vraagstuk.

Een ander punt waarover nog onlangs werd gediscussieerd was de verkoop van grond aan buitenlanders. De socialisten waren daar aanvankelijk tegen ('Bulgaarse grond voor Bulgaren'), maar een van de regels van het acquis communautaire is dat alle EU-burgers hierin gelijke rechten hebben. Er is nu gekozen voor een overgangsregeling waarbij de eerste zeven jaar na toetreding nog geen landbouwgrond mag worden gekocht.

In de praktijk stelt dit echter weinig voor. Iedere buitenlander die een firma in Bulgarije registreert kan namelijk nu al grond kopen, omdat die firma dan 'Bulgaars' is. Het lijkt er dan ook meer op dat de protesten van de socialisten vooral verkiezingsretoriek zijn in de eerste voorbereidingen op de parlementsverkiezingen van juni dit jaar.

Ondanks het energievraagstuk en de verkoop van land zijn alle grote partijen in Bulgarije het erover eens dat moet worden gestreefd naar toetreding tot de Europese Unie in 2007. Zowel bij de rechtse partijen (die in 2000 in een andere samenstelling onder premier Ivan Kostov de onderhandelingen waren begonnen) als bij de regerende centrumrechtse partij van Simeon Saksekoboergotski, maar ook bij de Bulgaarse Socialistische Partij (BSP) is dit een belangrijk onderdeel van het programma.

Iedereen is dezelfde weg ingeslagen, gedebatteerd wordt alleen over hoe men de bestemming het beste kan bereiken. De socialisten brengen vooral de boodschap dat zij na de parlementsverkiezingen de juiste zijn om de klus te klaren. De BSP met de nieuwe leider Sergej Stanisjev richt zich de laatste tijd vooral op jongere kiezers. Met de socialisten aan het roer zal Bulgarije niet anders of op een ander tijdstip Europa ingaan als onder een rechtse coalitie. Zoals een bekende socioloog onlangs in een van de weekbladen zei: 'Niemand hier durft zich te legitimeren met iets anti-Europees'.

De onderhandelingen hebben een grote impact gehad op het werk van het parlement en op de tot nu toe aangenomen wetten, maar laten zich moeilijker terugvinden in het dagelijks leven. De zogenoemde roadmaps die voor elk kandidaat-lid zijn opgesteld, geven een duidelijk raamwerk waarbinnen ook Bulgarije zich dient te bewegen.

Politici hadden er goed aan gedaan het bredere publiek uit te leggen wat de uitbreiding exact inhoudt. Nu worden al te vaak impopulaire maatregelen uitgelegd als opgelegd door 'Brussel'. Dat wil echter niet zeggen dat de verantwoordelijkheid voor de hervormingen niet in het binnenland ligt.

Omdat alle partijen het eens zijn over de ingeslagen weg doet het er in feite weinig toe wie er in de regering zitten en wie de verkiezingen in juni zullen winnen. Zowel onder rechts als onder links leiderschap zal de Bulgaarse Europa-politiek zich concentreren op de magische datum 1 januari 2007.