Gedwongen migratie

Edwin Bakker

In de afgelopen eeuw zijn meer dan veertig miljoenen mensen in Midden-Europa, de Balkan en de voormalige Sovjet-Unie op de vlucht geslagen voor geweld, revoluties of economische crises, waardoor de etnische kaart van de regio een aantal keer radicaal werd gewijzigd. Hieronder een overzicht voor de verschillende regio's van de drie belangrijkste gedwongen binnenlandse en internationale migratiestromen, gerangschikt naar de vier grootste gebeurtenissen die deze stromen op gang brachten: de Eerste Wereldoorlog, de Tweede Wereldoorlog, de Koude Oorlog en de revoluties en conflicten na de val van de Muur in 1989.

Midden-Europa en de Balkan

Eerste Wereldoorlog

1. Na de herrijzenis van Polen en als gevolg van Russische Revolutie vluchten een miljoen Polen uit Rusland naar Polen (1918-1922).
2. Turkije verliest de zoveelste oorlog. Meer dan een half miljoen Turken uit Joegoslavië, Griekenland, Bulgarije en Roemenië worden gedwongen naar Turkije te emigreren (1918-1920).
3. Het trekken van nieuwe grenzen betekent dat veel Duitsers aan de 'verkeerde' kant van de grens komen te wonen. Iets minder dan een half miljoen van hen verlaat het nieuwe Polen, de vrijstad Danzig en Litouwen (1918-1922).

Tweede Wereldoorlog
1. De grootste volksverhuizing in Europa: zo'n 14 miljoen Duitsers worden verdreven uit Polen, Tsjechoslowakije, Hongarije, Roemenië en Joegoslavië (1944-1953).
2. Bijna vijf miljoen Polen, onder wie veel vluchtelingen en ontheemden uit het door de Sovjet-Unie geannexeerde deel van Polen, vinden een nieuw thuis in voormalige Duitse gebieden en centraal Polen (1945-1950).
3. Bijna twee miljoen Tsjechen, Slowaken en Roma nemen de plaats in van de uit Tsjechoslowakije verdreven Sudeten- en Karpaten-Duitsers (1945-1950).

Koude Oorlog
1. Onder Nicolae Ceausescu mogen 350.000 Duitsers na betaling door West-Duitsland Roemenië verlaten.
2. Na de afkondiging van draconische anti-Turkse maatregelen (1989) vertrekken in een paar maanden tijd 300.000 Bulgaarse Turken naar Turkije.
3. Zo'n 300.000 personen ontvluchten Tsjechoslowakije na het ingrijpen van het Warschaupact als reactie op de Praagse Lente (1968-1970).

Val van de Muur
1. Bijna vijf miljoen inwoners van voormalig Joegoslavië worden in de jaren negentig van huis en haard verdreven. De meesten vluchten naar veilige plekken in de 'eigen' deelrepubliek of naar hun nieuwe 'moederland'.
2. Meer dan een miljoen Polen trokken sinds 1989 naar West-Europa voor werk of een beter bestaan; vooral naar Duitsland en Groot-Brittannië (1989-2006).
3. Zo'n 700.000 inwoners van voormalig Joegoslavië vluchten voor de burgeroorlogen in Kroatië, Bosnië, Kosovo en Macedonië naar West-Europa.

Eerste Wereldoorlog
1. Bijna 700.000 Russen vluchten voor de Russische revolutie en strijken in West-Europa en Noord-Amerika neer. In de jaren daarna vluchten nog eens enkele honderdduizenden voor de rode terreur.
2. Een miljoen Polen verhuizen vanuit het onrustige Rusland naar het nieuwe Polen.
3. Zo'n 200.000 Esten, Letten en Litouwers verkiezen het inwonerschap van de drie nieuwe Baltische staten boven een bestaan in de Sovjet-Unie.

Tweede Wereldoorlog
1. Zo'n 2,5 miljoen Russen, Oekraïners en Wit-Russen worden door Moskou in de voormalige Baltische staten en de voormalig Poolse en Duitse gebieden geplant.
2. Bijna twee miljoen Oekraïners en Wit-Russen vestigen zich tussen 1939 en 1941 in het door het Rode Leger bezette deel van Polen, ongeveer evenzoveel Polen worden naar het westen afgevoerd.
3. Tijdens en na de oorlog worden in totaal 2,5 miljoen mensen uit 'onbetrouwbare' bevolkingsgroepen (Duitsers, Oekraïners, Krim-Tataren, Kalmukken en Kaukasiërs) naar Siberië en Centraal-Azië gedeporteerd.

Koude Oorlog
1. In de jaren vijftig en zestig wordt enorm geïnvesteerd in de landbouw en industrie in Kazachstan. Meer dan drie miljoen Russen, Oekraïners en Wit-Russen vestigen zich in de unierepubliek, vooral in het noorden.
2. In de jaren tachtig keert een deel van de tijdens en direct na de Tweede Wereldoorlog gedeporteerde bevolkingsgroepen terug naar hun oorspronkelijke woongebieden op de Krim en in de Kaukasus-regio. In totaal gaat het om enkele honderdduizenden, onder wie veel Tsjetsjenen.
3. In de jaren zeventig grijpen 150.000 joden hun kans om de Sovjet-Unie te verruilen voor Israël.

Val van de Muur
1. Vanaf begin jaren negentig keren Oekraïners, Wit-Russen en vooral Russen terug naar hun moederland. Deze 'remigratie' van enkele miljoenen personen werd onlangs actief gepropageerd door president Poetin in een poging de bevolkingsdaling van Rusland te keren.
2. Een onbekend aantal Russen, Oekraïners en Wit-Russen migreerde in de afgelopen vijftien jaar naar het Westen. Velen van hen belandden in Amerika en West-Europa, in het bijzonder in Duitsland, dat begin jaren negentig paspoorten uitreikte aan meer dan 1,5 miljoen personen die een Duitse afkomst konden aantonen.
3. Joden maken vanaf 1989 gebruik van de mogelijkheid om de Sovjet-Unie te verlaten en naar Israël, Amerika en Duitsland te emigreren. De grote emigratiegolf van begin jaren negentig telde ruim een half miljoen personen.