Struikelblok Gotovina overwonnen

Erik Nijsten

Sinds de onafhankelijkheid in 1991, streven de opeenvolgende Kroatische regeringen het lidmaatschap van de Europese Unie (EU) na. In oktober 2005 besloten de Europese leiders dat de onderhandelingen die hiertoe moeten leiden eindelijk van start konden gaan. Al moeten er nog verschillende hindernissen genomen worden voordat Kroatië een volwaardig lid zal zijn, de verwachting is dat Kroatië snel na 2010 kan toetreden tot de EU.

De eerste acht jaar na de onafhankelijkheid in 1991, kwam het lidmaatschap geen stap dichterbij. Aflatende samenwerking met het International Criminal Tribunal for the former Yugoslavia (ICTY), gebrekkige democratische ontwikkeling, corruptie, gebrek aan persvrijheid, schending van mensen- en minderhedenrechten waren tot 2000 kenmerkend voor Kroatië.

Sinds de dood van de autocratische president Franjo Tudjman eind 1999 en de komst van een linkse regering onder leiding van de oud communist Ivica Racan, kruipt Kroatië langzaam maar zeker uit zijn internationale isolement. Er is een proces van democratisering gaande, de mensen- en minderhedenrechten worden beter beschermd en ook de persvrijheid neemt toe. In februari 2003 diende Racan officieel het verzoek in om de onderhandelingen te starten.

Nadat de hervormde Kroatische Democratisch Unie (HDZ) onder leiding van Ivo Sanader in november 2004 wederom aan de macht kwam, zijn de bovengenoemde positieve ontwikkelingen voortgezet, al is één kwestie als een heet hangijzer boven alles blijven hangen. Dit was de onvolledige samenwerking met het ICTY.

Hoewel Kroatië in 2005 aan 625 van de 626 verzoeken van het ICTY heeft voldaan, is het enige verzoek waaraan nog niet is voldaan van doorslaggevend belang. Dit is zaak rondom de arrestatie en uitlevering van oud generaal Ante Gotovina.

Hij wordt ervan verdacht verantwoordelijk te zijn voor de dood van ten minste 150 Servische burgers tijdens militaire acties van het Kroatische leger in 1995. Tevens wordt hij verantwoordelijk gehouden voor de het verdrijven van tweehonderdduizend Servische burgers in dezelfde periode.

Hoofdaanklaagster van het ICTY, Carla Del Ponte, beschuldigde de Kroatische regering er jarenlang van dat zij niet alles deed om de voortvluchtige generaal op te sporen en te arresteren. Mede hierom velde zij een negatief oordeel over de samenwerking van Kroatië met het ICTY.

Hoewel dit oordeel nooit bindend is geweest, besloot de EU op 16 maart 2005 de onderhandelingen die voor de dag erna gepland stonden, voor onbepaalde tijd uit te stellen.

Vlak voor de Europese top van oktober 2005, liet Carla Del Ponte nog weten teleurgesteld te zijn met betrekking tot de zaak Gotovina. Tot ieders verbazing verklaarde zij drie dagen later echter dat Kroatië al het mogelijk doet om de Kroatische generaal in Den Haag te krijgen.

Hoewel Gotovina op dat moment dus nog op vrije voeten was, besloot de EU de onderhandelingen met Kroatië te starten. De vraag is of druk vanuit de EU tot de ommekeer van Del Ponte's oordeel heeft geleid.

Tijdens dezelfde Europese top bakkeleiden de Europese landen ook over de toetreding van Turkije. Sommige landen binnen de EU zijn groot voorstander van de start van de onderhandelingen met Turkije. Lidstaat Oostenrijk dat wel een grote voorstander was van de toetreding van Kroatië tot de EU, verzette zich aanvankelijk, maar nadat op de top besloten was om de onderhandelingen met Kroatië te starten, gaf Oostenrijk op zijn beurt het groene licht voor de start van de onderhandelingen met Turkije. Het verrassende positieve oordeel van Del Ponte over de zaak Gotovina maakte dit allemaal mogelijk.

Nog waarschijnlijker is dat Del Ponte wist van een op handen zijnde arrestatie van Gotovina. Anderhalve maand na de Europese top werd Gotovina namelijk in een restaurant op het Spaanse eiland Tenerife gearresteerd. De regering-Sanader kon opgelucht ademhalen: de generaal werd immers niet in Kroatië, maar in een ander land gearresteerd, waardoor ze kon volharden in haar stelling dat de generaal zich niet in Kroatië bevond en daarom in het verleden ook niet gearresteerd kon worden.

Het belangrijkste struikelblok om tot de EU toe te treden heeft Kroatië nu dus overwonnen. Er zijn echter nog een aantal belangrijke problemen die Kroatië moet oplossen voordat het volwaardig lid kan worden.

Een van de belangrijkste is de terugkeer van Servische vluchtelingen. Op dit punt voldoet Kroatië nog niet aan de verwachtingen. De belofte van de regering-Sanader om voor het einde van 2004 alle Servische eigendommen terug te geven, is niet nagekomen. Het komt nog altijd voor dat Kroatische vluchtelingen - uit onder andere Bosnië-Herzegovina - in de Servische huizen in Kroatië wonen. Zolang er voor de Kroatische vluchtelingen geen nieuw onderdak is gevonden, wordt de terugkomst van de Servische vluchtelingen bemoeilijkt.

Het rapport van de Organisatie voor Vrede en Samenwerking in Europa dat afgelopen november verscheen is echter hoopvol. Hierin wordt gesteld dat het ingewikkelde vluchtelingenprobleem in de komende twee jaar voor een groot gedeelte kan worden opgelost.

Een ander probleem is het langlopende grensconflict met de kersverse Europese lidstaat Slovenië. Beide landen ruziën al jarenlang over de loop van de grens in de Adriatische Zee in de Piran-baai.

De kern van het conflict is het gebruik van de viswateren. De Kroatische regering is bang dat zolang Kroatië dit conflict niet ten gunste van Slovenië beslecht, deze de toetreding van Kroatië tot de EU zal blokkeren.

Ondanks een akkoord tussen de voormalige minister-presidenten van beide landen dat het conflict moet oplossen, is het Kroatische parlement nog niet overgegaan tot het ratificeren van het akkoord. Veel parlementariërs zijn boos over het feit dat Kroatisch grondgebied zomaar aan Slovenië wordt gegeven.

Op het gebied van de corruptiebestrijding heeft Kroatië nog de nodige maatregelen te nemen. De Europese Bank voor Reconstructie en Ontwikkeling concludeerde in haar jaarlijkse rapport dat de corruptie in vergelijking met 2002 zelfs weer is toegenomen. Het overhandigen van een enveloppe met geld blijft nog vaak een middel om een boete van de politie ongedaan te maken of om te slagen voor een examen aan de universiteit.

Een positievere ontwikkeling is te zien op het gebied van de rechtsspraak. In het verleden gingen de rechtbanken vaak discriminerend te werk, vooral met betrekking tot vermeende oorlogsmisdadigers, waarbij Serviërs schuldig en Kroaten onschuldig werden bevonden. Deze praktijken behoren inmiddels tot het verleden. Het ICTY verplaatst zaken tegen Kroatische verdachten nu zelfs naar Kroatische rechtbanken.

Voor de Kroatische bevolking zullen vooral de beslissingen die op economisch en financieel gebied genomen dienen te worden, grote gevolgen hebben. Dit geldt met name voor noodzakelijke maatregelen op het gebied van landbouw, spoorwegen en scheepsbouw.

Deze sectoren konden de afgelopen jaren overleven dankzij overheidssteun. Als Kroatië lid wil worden zal aan deze overheidssteun een einde moeten komen. Met een landelijke werkloosheid van gemiddeld 17 procent, en in sommige gebieden tot meer dan 30 procent, zullen deze maatregelen de regering niet in dank worden afgenomen.