De kastdeur op een kier

Erik Nijsten

'Ik raad je aan om priester te worden.' Dit advies kreeg een Kroatische vriend van mij te horen toen hij voor het eerst iemand vertelde dat hij homoseksueel is. Ondanks jarenlang bidden tot God in de hoop dat hij op meisjes zou vallen, bleef hij zich aangetrokken voelen tot mannen. Bang om in de hel te komen ging hij biechten bij de pastoor. Deze gaf hem bovengenoemde raad. De tweede persoon aan wie hij vertelde dat hij homoseksueel is, was een psychiater. Zijn advies luidde: 'Als je eenmaal een meisje hebt gehad, weet je wel beter.'' Over homoseksualiteit in Kroatië.

Bovenstaande ervaringen zijn geen fictie. Hoewel homoseksualiteit sinds 1977 niet meer strafbaar is, is het nog altijd een taboe in het overwegend katholieke Kroatië. De meeste homoseksuelen en lesbiennes blijven dan ook vrijwel onzichtbaar in Kroatië.

Vooral tijdens het voormalige regime van de autocratische leider Franjo Tudjman en zijn politieke partij de Kroatische Democratische Unie (HDZ) was het niet verstandig om als homo of lesbienne te boek te staan. Nauw verbonden met de katholieke kerk promootte de HDZ alleen de traditionele seksuele relaties tussen mannen en vrouwen. Een echte Kroaat was in de ogen van de politieke machtshebber dan ook niet alleen katholiek, maar ook heteroseksueel.

Tegenwoordig huldigen veel leden van de HDZ dit standpunt nog steeds. Zo stelde een parlementslid van de HDZ onlangs: 'Kroaten zijn katholiek en daarom tegen homoseksuele stellen.'

Voormalig president Tudjman stond te boek als een homofoob. Zo konden geruchten over je seksuele geaardheid het einde betekenen van je loopbaan binnen de HDZ. Beschuldigingen van homofilie werden vaak gebruikt binnen politieke machtspelletjes.

Zo werd de huidige minister-president, Ivo Sanader van de HDZ, door mede-HDZ-leden ervan beschuldigd homoseksueel te zijn. Hoewel hier nooit enig bewijs voor is geleverd, werd Sanader tijdens het bewind van Tudjman uit de positie van premier gezet. Pas na de dood van Tudjman in 1999 wist Sanader zijn positie binnen de HDZ te herwinnen.

Na de dood van Tudjman en de machtsovername van een aantal linkse partijen in 2000 begon het klimaat voor homoseksuelen langzaam te veranderen. In oktober 2000 werd in de havenstand Rijeka de eerste lesbische organisatie opgericht, Lesbische Organisatie van Rijeka (LORI). In hetzelfde jaar werd in de hoofdstad Zagreb de lesbische organisatie Kontra officieel geregistreerd. Twee jaar later volgde de lesbische en homo-organisatie Iskorak (Uitkomen).

LORI voerde in 2001 onder het motto 'liefde is liefde' een eerste publieke campagne voor gelijke rechten. Deze campagne had nog geen resultaat. Het zwart-wit campagnefilmpje werd door de Kroatische televisie geweerd.

Een jaar later werd de homo- en lesbische beweging voor het eerst echt zichtbaar. Onder het motto 'Iskorak kontra predrasuda' (Sta op tegen vooroordelen) werd op 29 juni 2002 de eerste Gay Pride gehouden.

Beschermd door een grote politiemacht liepen ongeveer driehonderd deelnemers mee in de parade. De politie moest voorkomen dat het tot ongeregeldheden zou komen tussen de deelnemers en de tegenstanders van de parade. Met antihomoseksuele slagzinnen als 'Pedere u logore' (Flikkers in concentratiekampen) probeerden de demonstranten hun afkeer duidelijk te maken.

Er waren echter niet alleen antihomoseksuele leuzen te horen. Een groep skinheads scandeerde ook racistische leuzen als 'Heil Hitler' en 'Sieg Heil'. Hoewel de politie voorkwam dat deelnemers en tegenstanders tijdens de parade met elkaar op de vuist gingen, braken na afloop toch diverse vechtpartijen uit in het centrum van Zagreb. Hierbij raakten een twintigtal mensen, deelnemers en willekeurige passanten, gewond.

Ondanks deze schermutselingen werd er in 2003 een tweede Gay Pride georganiseerd. Beschermd door een nog grotere politiemacht liepen rond de 250 deelnemers onder het motto 'Gay je Ok' (Gay is okay) wederom door Zagreb. Deze en de daaropvolgende Gay Prides verliepen nagenoeg zonder incidenten. De Gay Pride van 2005 kreeg weinig tot geen aandacht.

Dit jaar werd de eerste International Gay Pride georganiseerde in Zagreb. Tijdens deze Pride lag de nadruk op het promoten van de rechten van homoseksuelen, lesbiennes, biseksuelen en travestieten in heel Oost-Europa. Deelnemers kwamen uit dertien verschillende landen waaronder, Slovenië, Kroatië, Macedonië, Bosnië-Herzegovina en Albanië.

Buiten het organiseren van de Gay Pride bundelden Iskorak en Kontra vlak na de oprichting hun krachten om de rechtspositie van homoseksuelen in Kroatië te verbeteren. Toen de Kroatische regering aankondigde het familierecht te gaan aanpassen, grepen beide organisaties dan ook hun kans. Ze stelden wetsamendementen op en boden deze aan diverse ministeries aan. Vrij onverwacht steunde het ministerie van Arbeid en Sociale Zaken hun eisen.

Een van de mogelijke redenen hiervoor is dat de Socialistische Democratische Partij (SDP) toen regeringsmacht bezat. Binnen deze linkse partij zijn enkele politici opgekomen voor de rechten van homoseksuelen.

In 2003 werd wettelijk bepaald dat homoseksuele koppels dezelfde rechten krijgen als ongehuwde heterokoppels. Hierdoor hebben homos en lesbiennes onder andere recht op een gezamenlijke gezondheidsverzekering en het recht op een sociale uitkering. Een addertje onder het gras is dat homostellen, in tegenstelling tot heterostellen, wel minimaal drie jaar moeten samenwonen.

Met deze bescheiden stap in de goede richting moeten de homoseksuelen in Kroatië het voorlopig doen. Een wetsvoorstel voor geregistreerd partnerschap dat de rechten van homoseksuelen verder zou verbeteren, strandde afgelopen jaar in het parlement. Dit wetsvoorstel werd door de grootste oppositiepartij de SDP ingediend, maar kreeg niet de benodigde steun.

Vooral de conservatieve rechtse partijen, zoals de HDZ, waren fel tegenstander van het wetsvoorstel. Tijdens het debat over het wetsvoorstel stak Lucija Cikes, een van de parlementsleden van de HDZ, haar mening niet onder stoelen of banken. 'Het hele universum is heteroseksueel, van een atoom tot een vlieg en een olifant. Als het tegendeel waar zou zijn, dan zou de maan niet meer rond de aarde draaien, maar in de zon vallen en verbranden'.

Een lid van de ultraconservatieve Kroatische Christelijke Democratische Partij (HKDU) deed er nog een schepje bovenop door voor te stellen dat er op het eiland Goli Otok een gezondheidscentrum gebouwd dient te worden om de 'ongelukkige mensen' beter te maken.

Het is ook niet zo dat álle leden van de SDP opkomen voor de rechten van homoseksuelen. Zo heeft de bekende bokser en SDP-parlementlid Mirko Filipovic in een interview gezegd dat homoseksualiteit onnatuurlijk is en dat homoseksuelen mentaal gestoord zijn.

In het katholieke Kroatië zal het dan ook nog wel even duren voordat de houding van de meeste Kroaten tegenover homos en lesbiennes zal veranderen. Hoewel de deur op een klein kiertje staat, blijven veel Kroatische homoseksuelen door de negatieve houding noodgedwongen in de kast zitten.

Gelukkig accepteren vrienden en vriendinnen van de in het begin van dit artikel aangehaalde vriend zijn geaardheid inmiddels wel. Nu alleen zijn familie nog…