Bulgaren vechten voor 'hun' kerncentrale

Hellen Kooijman

Op 31 december 2006 ging de knop om van de derde en vierde reactor van de Bulgaarse kerncentrale in Kozlodoej. De sluiting was een voorwaarde voor toetreding tot de Europese Unie. Maar de Bulgaren hebben het er erg moeilijk mee. Door de jaren heen is herhaaldelijk geprobeerd de sluiting uit te stellen. Zelfs nu, na de toetreding, praat de Bulgaarse regering weer over heropening van de reactoren. Kroniek van een verbeten strijd.

'De sluiting is een tragedie.' Vladimir Oegoertsjev schudt het hoofd. De hoofdingenieur is verantwoordelijk voor de technische gang van zaken in blok een tot en met vier van kerncentrale Kozlodoej. Al meer dan 26 jaar werkt Oegoertsjev hier. Hij blijft er nog even, totdat de blokken definitief ontmanteld zijn. 'Want dat doe je niet een, twee, drie.'

Op 31 december werden het derde en vierde blok van het energienet gehaald. Zeer tegen de wens van het overgrote deel van de Bulgaren. Ook Oegoertsjev is boos. 'Deze blokken zijn veilig. Maar de prioriteiten van de regering die destijds besloot tot sluiting, lagen ergens anders. Bulgarije moest Europa in, tot elke prijs.'

De centrale staat zeven kilometer ten oosten van Kozlodoej, een klein stadje aan de Donau, en heeft zes reactoren. De eerste werd in 1974 in gebruik genomen, de zesde in 1993. De eerste vier blokken zijn warm waterreactoren van het type VVER-440/230. Ze genereren elk 440 megawatt. De laatste twee zijn van het type VVER 1000/320. In totaal heeft de centrale een vermogen van 3760 megawatt. De centrale is Bulgarije's nationale trots. Het was de eerste kerncentrale op de Balkan.

In 1991 namen experts van het Internationaal Atoom Energie Agentschap (IAEA) Kozlodoej onder de loep. De uitkomst was zorgwekkend. De reactoren waren dan niet van hetzelfde type als die in Tsjernobyl (grafietreactoren van het type RBMK), maar ze waren minstens zo riskant. Vooral de eerste vier reactoren waren levensgevaarlijk, concludeerde het IAEA. Die moesten zo snel mogelijk dicht.

Het rapport kwam hard aan. Kozlodoej verzorgde 40 procent van de elektriciteit in het land. Er zou een 'discoregime' komen, zo kopten de kranten: een paar uur met, een paar uur zonder elektriciteit. De Bulgaarse politici hieven hun handen ten hemel. Sluiting, hoe moesten ze dat aan het volk verkopen.

Bovendien viel het allemaal wel mee met die onveilige blokken, meende de socialistische regering, waar veel voormalige communisten aan deel namen. Pure bangmakerij van het Westen.

Na de allernoodzakelijkste veranderingen gingen de blokken 2, 3 en 4 weer aan het energienet. Blok 1 daarentegen, zo concludeerde een groep Franse experts, was ook na renovatie nog een tikkende tijdbom. Onzin, vond de Bulgaarse regering. Bulgarije had zelf atoomexperts op het blok losgelaten en die concludeerden dat het veilig was. Tegen de afspraken in ging blok 1 in oktober 1995 weer in gebruik.

De Europese gemeenschap en het IAEA reageerden heftig. Parijs riep zijn nucleaire experts uit Bulgarije terug.

Afgesproken werd dat Bulgarije een noodhulpprogramma kreeg van de Europese gemeenschap om de blokken op te knappen. Als tegenprestatie beloofden de Bulgaren de oudste vier units te sluiten wanneer dat financieel mogelijk zou zijn.

In 1999 opende de toenmalige liberale regering van premier Ivan Kostov de onderhandelingen met de Europese Unie over toetreding in 2007. Als voorwaarde eiste de Unie een datum voor sluiting van de vier blokken. De Bulgaren gingen tandenknarsend akkoord. Blok 1 en 2 zouden in 2002 dicht gaan. Voor blok 3 en 4 zou de knop op 31 december 2006 om gaan. In de tussentijd zou Bulgarije investeren in de veiligheid van die blokken.

In juni 2002 nam het IAEA de reactoren 3 en 4 nogmaals onder de loep. De conclusie van het onafhankelijke agentschap was verbazingwekkend. Na een renovatie van 200 miljoen euro door westerse bedrijven waren de twee blokken 'net zo veilig als alle andere reactoren van dezelfde leeftijd in West-Europa.' Toch hield de Europese Commissie voet bij stuk. Afspraak was afspraak.

'De Europese Unie maakt een grote fout,' meent Mitko Jankov. De Bulgaar is directeur Veiligheid en Kwaliteit van de kerncentrale. Hij legt het ene na het andere rapport op zijn bureau. 'Kijk, volgens de Japanners zijn de blokken ook veilig.'

Jankov kan er vreselijk kwaad om worden. Want niet alleen Bulgarije zal onder de sluiting lijden. De elektriciteit die het derde en vierde blok genereren, wordt verkocht aan Griekenland, Macedonië, Albanië, Servië en Kosovo. Die landen krijgen nu goedkope elektriciteit. Door sluiting worden ze enorm op kosten gejaagd. 'Dan gaat daar het licht uit.'

Zijn mening wordt gedeeld door de Bulgaarse regering. Die probeert met man en macht de sluiting van de reactoren te rekken. Begin november 2006 schreef de Bulgaarse minister van Economie en Energie Roemen Ovtsjarov een brief aan de Europese Commissaris voor energie Andris Pielbags, waarin hij met klem vroeg de sluiting op 31 december te heroverwegen.

De minister kreeg steun van een groep Europarlementariërs. Eind november vroeg de Europees rapporteur voor Bulgarije, Geoffrey van Orden, het Europarlement te stemmen voor uitstel van sluiting van de blokken met acht maanden. Hierdoor konden de meest ernstige energieproblemen in de regio over de barre winter heen getild worden. Het voorstel kreeg zes stemmen te weinig om het te halen.

Niet dat de sluiting werkelijk zou worden uitgesteld als het parlement wel voor had gestemd. Een verandering in het toetredingsverdrag vereiste de unanieme instemming van alle 25 lidstaten. De kans dat alle landen in zouden stemmen was gelijk aan nul.

Van Orden wist dit natuurlijk. Zijn agenda was een andere, menen critici: Van Orden maakt deel uit van een lobbygroep voor kernenergie binnen het Europese parlement.

Zelfs na toetreding gaat de strijd door. Minister Ovtsjarov presenteerde op 25 januari een actieplan om de reactoren te heropenen. En begin februari deed ook president Georgi Parvanov een duit in het zakje. De Bulgaarse president, een voormalig lid van de Bulgaarse Socialistische Partij, vindt dat de blokken zo snel mogelijk weer aan het net moeten. 'De sluiting veroorzaakt een veiligheidsprobleem in de regio.'

Hoe zit dat nu? Zijn die reactoren nu permanent gesloten en maakt de centrale zich op voor ontmanteling? Directeur veiligheid Jankov aarzelt even. 'Tja, de knop omdraaien is geen probleem. Maar aanzetten is van een andere orde.' Maar het kan dus wel? Jankov: 'Het probleem van heropening is eerder een financieel en politiek probleem dan een technisch. Laten we het zo zeggen.'

De argumenten die de Bulgaarse regering geeft snijden geen hout, meent Jan Haverkamp. De Nederlander voorziet Greenpeace van informatie over kerncentrales in Oost-Europa. 'Bulgarije heeft genoeg energie van niet-nucleaire krachtcentrales. Zelfs de vijfde en zesde reactor, die blijven draaien, zouden niet nodig zijn als Bulgarije efficiënter met energie zou omgaan. Het energieverbruik in Bulgarije is naar verhouding tien keer hoger dan in Duitsland. Zelfs in Roemenië is het lager.'

Over de dreiging van energietekorten in de regio kan hij kort zijn. 'Ze wisten daar al acht jaar geleden dat de blokken dicht zouden gaan. Dat ze er niet op geanticipeerd hebben is niet de schuld van de Europese Unie.'

De Bulgaren denken daar heel anders over. Begin februari schreef premier Sergej Stanisjev met zijn Albanese collega een brandbrief aan de Europese Commissie. Albanië zou met grote stroomtekorten kampen.

Het is echter niet overtuigend bewezen dat dit door de sluiting van de Bulgaarse reactoren komt. Albanië heeft dit jaar last van grote droogte, waardoor de waterkrachtcentrales niet naar behoren kunnen functioneren. Verder komen er geen noemenswaardige klachten uit de regio.

Waarom maken de Bulgaren zo'n kabaal? Vast staat dat ze extra compensatie willen voor de kosten van de sluiting en ontmanteling van de blokken. De Europese Unie beloofde een bedrag van 550 miljoen euro voor de periode tot 2009. Veel te weinig, zo liet de Bulgaarse minister van Buitenlandse Zaken Ivajlo Kalfin herhaaldelijk weten. 'Er is minstens één miljard euro nodig om alle verliezen te compenseren, los van de verliezen die Bulgarije lijdt door het wegvallen van de export.'

Toch gaat het volgens Jan Haverkamp om veel meer. 'De strijd om Kozlodoej is allang gestreden. Al deze ijver is een pr-stunt voor een tweede kerncentrale.' Deze centrale is gepland op zo'n 160 kilometer afstand van Kozlodoej, op het eiland Belene, ook aan de Donau. Met de bouw ervan begon Bulgarije al in 1984, maar door gebrek aan geld en protesten vanuit de milieubeweging moest de voltooiing gestaakt worden.

In november 2006 werd duidelijk dat een consortium onder leiding van het Russische bedrijf Atomstrojeksport de centrale mag afbouwen. Er komen twee blokken van 1000 megawatt van een nieuw type dat door de Russen al is neergezet in China en India. Over zeseneenhalf jaar moet het eerste blok aan het energienet.

Bulgarije kan de bouw van Belene niet betalen, meent Haverkamp. 'Er is vier tot vijf miljard euro voor nodig. De Bulgaren hebben circa twee miljard. Door te schreeuwen dat Bulgarije niet zonder een kerncentrale kan, wil de regering geld loskrijgen van Euratom, de Europese organisatie voor de bevordering van vreedzame toepassingen van kernenergie.'

Ondanks alle commotie geeft de Europese Commissie geen kik. Europees Commissaris voor Energie Pielbalgs zegt niet te willen discussiëren over heropening. Blok 3 en 4 gingen op 31 december 2006 dicht en als het aan de Europese Commissie ligt blijven ze dicht. Voorgoed.