Kroatië zet in op 2009

Ivana Petricevic

'Ik denk dat het ons zal lukken om in 2009 tot de EU toe te treden', aldus de Kroatische president Stjepan Mesic. Niet alleen de Kroaten spreken hoopvol over de toekomst met een vastgesteld jaartal in het vizier. Ook de voormalige Nederlandse minister van Buitenlandse Zaken, Ben Bot, deelt deze mening. Als het om verdere uitbreiding van de Europese Unie gaat, dan zou Kroatië volgens Bot als enige nog rond 2009 toe kunnen treden. Verder vindt de EU-commissaris voor Uitbreiding, Olli Rehn, 2009 een redelijke termijn 'indien alles naar behoren verloopt'. Wishful thinking of een reëel vooruitzicht?

Het is in ieder geval zeker dat lidmaatschap in 2009 de mogelijkheid zou bieden om deel te nemen aan de verkiezingen voor het Europees Parlement, die in de zomer van 2009 plaats zullen vinden. 2009 zou in dat opzicht zeker praktisch zijn, maar veel hangt af van de vooruitgang die Kroatië boekt in het toetredingsproces.

De eerste stappen in de richting van de toetreding werden indirect reeds begin jaren negentig gezet. Vanaf de allereerste dag van de Kroatische afscheiding van Joegoslavië in 1991 was alle hoop gevestigd op het Westen. Duitsland erkende als eerste land van de Europese Gemeenschap de onafhankelijkheid van de nieuwe staat. De nieuwe regering van onafhankelijk Kroatië onderstreepte de plaats van het land in Europa.

Wat daarna volgde was een verwoestende oorlog tegen Servië. Franjo Tudman, de eerste president van Kroatië, die ooit nog in de troepen van Tito's partizanen vocht, keerde zich tegen het Joegoslavische en communistische ideaal van eenheid en broederschap in ruil voor de ideologie van één staat - één natie. Kroatië moest een land worden van en voor de Kroatische natie, die haar plaats zou opeisen binnen het moderne Europa. Tudman creëerde een politieke sfeer waarin religie, cultuur en nationale tradities weer volop aan bod kwamen.

In 1995 werd de laatste hand gelegd aan de onafhankelijkheidsstrijd tijdens de twee militaire bevrijdingsoperaties Donder en Storm. Hierop volgde het einde van de oorlog met het Verdrag van Dayton. De grenzen van de natie waren gewaarborgd. Territoriale integriteit betekende voor Kroatië vaste voet aan de grond in de wereld van de natiestaten. De Europese droom leek voor het eerst reëel haalbaar.

Toen eenmaal binnenlands de zaken enigszins op orde waren gebracht, kon de toenadering tot de EU beginnen. In 1995 werd de regerende Kroatische Democratische Unie (HDZ) meteen lid van de Europese Volkspartij, de fractie van de christen-democraten in het Europees Parlement.

De toenadering ging gepaard met interne hervormingen gericht op democratie. Zo werd de grondwet meerdere malen aangepast, onder andere om de rechten van de minderheden te waarborgen en in de volksvertegenwoordiging een tweekamerstelsel te installeren.

In 1996 werd Kroatië lid van de Raad van Europa, waarmee het direct de principes van de rechten van de mens, de parlementaire democratie en de rechtsstaat onderschreef. Bovendien, geen enkel land is ooit tot de Unie toegetreden zonder eerst lid te zijn geworden van de Raad.

De democratisering en de bescherming van mensenrechten werden voortgezet door het oprichten van organisaties die opkomen voor de belangen van verschillende bevolkingsgroepen, zoals vrouwen, arbeiders en ambtenaren. Het jaar 1997 bracht een nieuwe overwinning voor de HDZ, die nog steeds onder leiding stond van Tudman. Twee jaar na deze verkiezingen stierf de Kroatische leider. De eeuwwisseling bracht een verkiezingsnederlaag voor de HDZ.

De nieuwe linkse regering zette de koers richting de EU voort door in hetzelfde jaar te beginnen aan het Associatie- en Stabilisatieproces, waarvan het verdrag in 2001 werd ondertekend. Twee jaar later diende Kroatië zijn aanvraag voor het EU-lidmaatschap in. Uiteindelijk erkende de Europese Raad het land in 2005 als officiële kandidaat voor de Unie.

Het begin van de onderhandelingen verliep stroef. De gesprekken moesten vrij snel uitgesteld worden vanwege het gebrek aan medewerking aan het Joegoslavië Tribunaal. Het duurde iets langer dan een half jaar voordat het proces kon worden hervat.

Vandaag de dag, met de HDZ sinds 2003 terug in de coalitie, zijn de onderhandelingen in volle gang. Kroatië is nu volop bezig tegemoet te komen aan de zogenoemde Kopenhagen-criteria, de voorwaarden voor toetreding betreffende politiek, economie en het acquis communautaire.

Aan het begin van het overleg zijn de hoofdstukken aangaande wetenschap en onderzoek als eerste geopend en een jaar later afgesloten. Momenteel heeft Kroatië twee van de 35 hoofdstukken voor toetreding compleet afgesloten en twaalf openstaan, dat wil zeggen dat eraan wordt gewerkt. Aan de overige 21 hoofdstukken moet nog worden begonnen. Deze hoofdstukken variëren van vrij verkeer van goederen tot milieu en buitenlandse betrekkingen.

Over het algemeen heeft Kroatië sinds het toetredingsproces op 3 oktober 2005 begon veel bereikt in het overeenstemmen van de nationale wetgeving met die van de EU. Het grootste struikelblok tot nu toe, de samenwerking met het Joegoslavië Tribunaal, is verwijderd. Generaal Ante Gotovina, in de ogen van de internationale gemeenschap de grootste Kroatische misdadiger in de oorlog tussen Kroatië en Servië, werd vorig jaar eindelijk opgepakt.

Aan de andere kant worden er naast de vele vorderingen nog vooral vraagtekens gezet bij zaken als de mensenrechten, in het bijzonder de rechten van de minderheden, en het veiligheids- en defensiebeleid.

Tijdens de gezamenlijke vergadering van de leden van het Kroatische en het Europese Parlement, die begin oktober in Brussel gehouden werd, was er sprake van ontevredenheid over corruptie, de leefomstandigheden van de Roma, de terugkeer van Servische vluchtelingen en de voortdurende onenigheid over de grenzen met Slovenië.

In het laatste geval gaat het om de grenzen in de Adriatische Zee en het feit dat Kroatië het niet eens kan worden met Slovenië en Italië over het visserijbeleid. Slovenië beloofde echter zijn beste beentje voor te zetten tijdens zijn voorzitterschap van de Raad in de eerste helft van 2008 om deze grensgeschillen op te lossen.

Ondanks tegenslagen is de stemming aan beide kanten nog altijd positief. Sinds de Europese Raad in 2003 in Thessaloniki de landen van de westelijke Balkan een vaste plek in de EU voorspelde, blijft de Europese lijn richting Kroatië onveranderd, zeker ook vanwege de voorbeeldfunctie die het land in de regio vervult.

Tegelijkertijd doen de Kroaten zelf ook erg hun best om de republiek klaar te stomen voor de EU. Beide partijen hebben hetzelfde doel. Het standpunt van de EU is duidelijk weerspiegeld in de toetredingsvoorwaarden en het streven van Kroatië moet door daden aan kracht winnen.

Tijdens Europe 2020, een recente tentoonstelling over de toekomst van de EU, spraken zowel de Kroatische minister van Europese Integratie, Kolinda Grabar-Kitarovic, als Commissaris Rehn zich duidelijk uit over het definitieve verbond tussen de EU en Kroatië, zeker in 2020.

En wat gebeurt er in 2009? Volgens Grabar-Kitarovic is dit jaar het jaar van de onderhandelingen, 2008 het jaar van de afrondingen en 2009 het jaar waarin Kroatië klaar zal zijn voor de toetreding. Dan is de rest aan de EU.

Wat vooraf gaat aan het lidmaatschap is de goedkeuring van het toetredingsverdrag door de Europese Commissie, het Europees Parlement en alle lidstaten afzonderlijk. Dit kan tot twee jaar duren, zoals in het geval van Roemenië en Bulgarije.

Kroatië zal hoogstwaarschijnlijk in 2009 klaar zijn voor de toetreding, maar pas in 2011 daadwerkelijk lid worden van de EU. In 2011 vieren we dan hopelijk de komst van de 28ste lidstaat, die de Balkan leegte omringd door de EU flink opvult.