Omhelsd door Litouwen

Anna Nowak en Jan van Steenbergen

Wanneer de gemiddelde Nederlander zijn licht laat schijnen over mogelijke vakantiebestemmingen, is Litouwen niet het eerste land waar hij aan denkt. Niet lang geleden was het nog een schimmige sovjetrepubliek. Met de bekendheid is het nu beter gesteld. Litouwen staat inmiddels zestien jaar op eigen benen en maakt sinds 2004 deel uit van de Europese Unie. Anna Nowak en Jan van Steenbergen gingen er voor Ablak een kijkje nemen.

Een van de eerste dingen die opvallen na het passeren van de Pools-Litouwse grens is puur gevoelsmatig: dit land is anders. Dat blijkt niet alleen uit de opschriften, waar zonder woordenboek geen touw aan vast te knopen valt, maar ook uit de wegen, die veel rustiger en van aanmerkelijk betere kwaliteit zijn dan in Polen. Voor wie gewend is aan het eeuwig drukke Nederland is een rit door Litouwen beslist een verademing.

Voordat wij naar Litouwen afreisden, hadden wij nauwelijks een idee van wat wij zouden aantreffen. Met de geschiedenis in het achterhoofd hadden wij ons ingesteld op iets wat qua grijsheid het midden hield tussen Polen en Rusland.

Onze verbazing was dan ook groot, toen wij een land aantroffen dat in veel opzichten moderner en beter onderhouden was dan Polen. De hoofdstad Vilnius heeft alle kenmerken van een metropool, maar van Litouwen als geheel kan worden gezegd dat het een opvallend vriendelijk, levendig en tamelijk kleinschalig land is, dat de reiziger als het ware omhelst en in geen enkel opzicht de sfeer ademt van de voormalige Sovjet-Unie. Bovendien is Litouwen voor Nederlandse begrippen opmerkelijk goedkoop.

Al met al een onverwacht genoegen en beslist een aanrader voor wie eens iets anders wil zien. Om de vakantieganger alvast een eindje in de goede richting te helpen, hebben wij een lijst samengesteld van tien locaties in Litouwen, die naar onze mening de moeite van het bekijken waard zijn.

Wie Litouwen bezoekt komt er niet onder uit de vroegere hoofdstad van het land, Trakai, ten westen van Vilnius, te bezichtigen. De stad is klein (circa 8000 inwoners), maar heeft een uitzonderlijk rijke geschiedenis en staat dankzij haar rijkdom aan bezienswaardigheden te boek als de 'Parel in de Kroon van Litouwen'.

Deze bijzondere plek is gelegen op een schiereiland tussen drie meren. Het heeft twee middeleeuwse kastelen waarvan het zogenoemde 'landkasteel' in werkelijkheid een ruïnecomplex is, gelegen aan de hoofdstraat van het stadje.

Als belangrijke attractie geldt echter het gotische kasteel op een eiland in het Galvemeer - ooit de residentie van de Litouwse grootvorsten - aan het begin van de vijftiende eeuw gebouwd door grootvorst Vytautas (1392-1430). Vanaf 1905 is het herhaaldelijk gerenoveerd, zodat het thans in uitstekende staat verkeert.

Afgezien daarvan zijn in Trakai de moeite waard: de orthodoxe kerk, het achttiende-eeuwse Karaïemse gebedshuis, de kenessa (de Karaïmen bewonen het gebied sinds de tijd van Vytautas), de Bernardijner kerk en de parochiekerk, alsmede het paleiscomplex in Užutrakis. Sinds 1991 maken Trakai en het omringende land deel uit van het Historisch-Nationale Park Trakai.

Liefhebbers van de vroege geschiedenis moeten beslist het 'Litouwse Troje' bezoeken - veruit de belangrijkste archeologische vindplaats van het land - in Kernave. Deze oeroude hoofdstad van Litouwen leeft tot op heden voort in de vorm van vijf omheinde nederzettingen (de Kasteelberg, de Altaarberg, de Lizdejkaberg, het oppidum Kriveikiški en de Troon van Mindaugas).

Volgens de legende werd de stad rond het jaar 1040 gesticht door Kiernus, kleinzoon van Palemon (de Romeinse oervader van de Litouwers). Sinds 1989 heeft Kernave een gespecialiseerd museum, dat ongeveer 200 hectare reservaat omvat en een permanente expositie van meer dan tienduizend voorwerpen.

Zo'n 12 kilometer ten noorden van Šiauliai bevindt zich de Kruizenheuvel. Deze onopvallende heuvel, nauwelijks tien meter hoog, ontleent zijn faam aan de duizenden kruizen, die er door Litouwse en buitenlandse pelgrims zijn geplaatst.

Hoewel deze traditie teruggaat tot de negentiende eeuw, heeft de heuvel een veel langere geschiedenis. In 1430 stond er een kapel ter nagedachtenis aan de doop van de Samogitiërs; middeleeuwse bronnen vermelden voorts een kleine houten burcht.

Ondanks vele pogingen van de sovjetautoriteiten om de plek de vernietigen, werden er steeds opnieuw kruizen bijgeplaatst. Hun huidige aantal wordt geschat rond 50.000.

Rumšiškes aan het Kaunasmeer is een klein stadje, maar tegelijkertijd een groot openluchtmuseum van traditionele plattelandsarchitectuur, dat een oppervlakte van 180 hectare bestrijkt. De ruim honderd huizen, kerkjes, molens en kapellen dateren uit de achttiende tot de twintigste eeuw.

Het terrein bestaat uit vier onderdelen, die overeenkomen met de vier traditionele provincies van Litouwen. Naast de architectuur kan men er ook traditionele ambachtslieden aan het werk zien.

Wie graag relicten uit het communistische verleden bekijkt, zal beslist aan zijn trekken komen in Grutas Park, ook wel bekend als Stalin World. Dit merkwaardige openluchtmuseum werd enkele jaren geleden geopend door Vilumas Malinauskas, die de plaatselijke moerassen liet droogleggen met de belofte er een van Litouwens grootste toeristische attracties van te maken.

Tot de bekendste objecten behoren: het standbeeld van Moeder Rusland, wagons waarin naar Siberië verbannen mensen werden gedeporteerd, alsmede honderden standbeelden en borstbeelden van Marx, Lenin, Stalin en bolsjewistische soldaten met automatische geweren. In een houten gebouwtje, dat doet denken aan de plaatsen waar partijbijeenkomsten werden gehouden, vindt men naast ontelbare afbeeldingen van de vaders van het communisme een enorme collectie medailles en vlaggen uit de sovjettijd.

De Koerse Schoorwal is een nauwe, zanderige landtong, waarvan de noordelijke helft bij Litouwen hoort. Er is een natuurreservaat, dat vanwege zijn geringe omvang gemakkelijk te voet of op de fiets kan worden bezichtigd.

De moeite van het bezichtigen waard zijn voorts het Klokkenmuseum in Klaipeda, het Zeemuseum in de vroegere Pruisische vesting Kopgalis, de Heksenheuvel (vol beelden van figuren uit Litouwse legendes) de Reigersberg, broedplaats van reigers en aalscholvers, Nida, het hart van het schiereiland dat bekend staat als het Mekka van kunstenaars, en de Dode Duinen in Pervalki. De voornaamste attractie van deze plek blijft vanzelfsprekend de natuur: prachtige bossen, kristalhelder water, zuivere lucht en een rijke flora en fauna.

Een verplicht onderdeel op de lijst van bezienswaardigheden is de oude binnenstad van Vilnius (in 1994 toegevoegd aan de Werelderfgoedlijst van UNESCO). Op een oppervlakte van zo'n 360 hectare bevinden zich ruim 1500 monumenten, hoofdzakelijk kerken en kapellen (onder meer de St. Annakerk, de St. Catharinakerk, de Franciskaner Kerk, de Petrus en Pauluskerk), maar ook musea (Nationaal Museum, Mickiewiczmuseum, Archeologisch Museum) en standbeelden.

Andere belangrijke trekpleisters in Vilnius zijn het in renaissancestijl gebouwde Lage Kasteel, de universiteit (na die van Kraków de oudste in Oost-Europa), het stadhuis, de orthodoxe kathedraal, de Heuvel van de Drie Kruizen, de door Bauhaus geïnspireerde wijk Antokol en de beroemde winkelstraat Gedimino-prospektas.

Aandacht verdient ook het centrum van Kaunas, in het bijzonder de voortreffelijk onderhouden straat Vilniaus Gatve, met de aartskathedraal van de Heilige Petrus en Paulus en de prachtige, oude bebouwing.

Daarnaast zijn de moeite van het bezichtigen waard: het kleine maar schilderachtige Kasteel van Kaunas, het Huis van Perkun, de Kerk van de Opname in de Hemel van de Allerheiligste Maagd Maria, het Raadhuisplein, de synagoge en het Godlewskipaleis, maar ook de Vrijheidslaan (Laisves aleja), waar naast het standbeeld van de Litouwse grootvorst Vytautas de Grote ook het naar hem vernoemde museum, het Muziektheater, de neo-Byzantijnse Kerk van de Heilige Aartsengel Michaël en vele interessante beeldhouwwerken te bewonderen zijn.

De Poort van de Zonsopgang (Aušros Vartai) in Vilnius is de enige overgebleven van negen stadspoorten, die nissen hadden waarin naar plaatselijk gebruik afbeeldingen van heiligen werden geplaatst. De massieve, vierkante toren met laatgotische poort dankt zijn Poolse naam Ostra Brama ('scherpe poort') aan de naam van een deel van de zuidelijke voorstad, destijds bekend als Ostry Koniec ('scherp einde').

Dankzij het schitterende beeld van de Heilige Maagd Maria, dat zich in een speciaal daarvoor aangelegde kapel bevindt, gaan veel Litouwse en Poolse katholieken er op bedevaart. De Poolse dichter Adam Mickiewicz dankte naar eigen zeggen zijn leven aan de bijzondere kracht van de afbeelding.

Een restant van het gotische Hoge Kasteel in Vilnius staat bekend onder de misleidende naam Gediminas-toren (Gedymino Bokštas). In werkelijkheid werd de toren gebouwd in 1409 en dankt hij zijn bestaan aan grootvorst Vytautas. Dit gebouw kwam echter in de plaats van een oude houten vesting uit de tijd van Gediminas, de legendarische stichter van de stad.

De bewogen geschiedenis (onder meer de verovering van het kasteel door de Moskoviërs in 1655) en de genadeloze tand des tijds spaarden slechts de toren. In de jaren 1948-1950 werd deze grondig gerestaureerd en tien jaar later werd er een museum geopend, het Museum van het Hogere Kasteel, waar onder meer voorwerpen uit de tijd van de Kruisvaarders, militaria en maquettes van beide kastelen te zien zijn.