Op zoek naar schoonheid in Skopje

Erik Nijsten

Door de eeuwen heen is de Macedonische hoofdstad Skopje geregeld getroffen door aardbevingen en militaire belegeringen. Het gevolg van al deze historische rampspoed is het vrijwel ontbreken van mooie oude gebouwen. Toch is er wel degelijk schoonheid te ontdekken in Skopje.

Het nieuwe centrum rondom de rivier de Vardar werd ontworpen door de Japanse architect Kenzo Tange. Er zullen mensen zijn die het betreuren dat zijn ontwerp nooit geheel is gerealiseerd. Anderen, waaronder ikzelf, staan versteld van de architectonische wansmaak van het project, dat voornamelijk bestaat uit grote betonnen gebouwen.

Ook de rest van Skopje bestaat voornamelijk uit betonnen flats in communistische stijl die vrijwel identiek zijn. Het hart van dit gedeelte van de stad is het centrale plein aan de rechteroever van de Vardar. Op dit plein worden culturele manifestaties gehouden en belangrijke voetbalwedstrijden van het nationale Macedonische team op een groot scherm door vele duizenden mensen bekeken. Velen spreken hier af om vervolgens in de buurt iets te gaan eten of drinken. Kortom, het is de ideale ontmoetingsplaats.

De rivier de Vardar deelt Skopje niet alleen letterlijk in tweeën. De deling is ook op een andere manier zichtbaar. Aan de rechteroever staat het merendeel van de bovengenoemde flats. Het mooiste en interessantste gedeelte van Skopje ligt op de linkeroever.

Deze is te bereiken via een dertien zuilen tellende oude stenen brug, de Kameni Most (Stenen Brug). De uit de zesde eeuw stammende brug is al een bezienswaardigheid op zich. Wandelaars slenteren er overheen, verkopers proberen hun namaakhorloges aan de man te brengen en menigeen laat zich verleiden tot het spelen van balletje-balletje. Vol verwondering liep ik dagenlang langs een man die, in de brandende zon, de mogelijkheid bood om je te wegen op een ouderwetse weegschaal. Uiteraard werd deze dienst tegen betaling aangeboden.

De Stenen Brug leidt je vanzelf naar de oude Bazar, ook wel Caršija genoemd. Deze bestaat uit een wirwar van kleine steegjes. Over de oude stenen straatjes is het heerlijk slenteren tussen de kleine kebabtentjes, de juweliers, de kledingwinkeltjes en verschillende restaurants en koffiehuizen. Slurpend aan een sterk bakje Turkse koffie vergeet je in dit gedeelte al snel de betonnen overkant van de stad.

In en rondom de oude Bazar liggen ook nog enkele prachtige overblijfselen uit oude tijden. De belangrijkste zijn de Mustafa Pasha-moskee en de kleine ondergrondse Verlosserskerk. De moskee werd in 1492 door de Ottomaanse vizier Mustafa Pasha gebouwd. Hoewel de moskee beschadigingen opliep tijdens de laatste aardbeving, is ze nog altijd in bijna perfecte en originele staat te bezichtigen.

Op een steenworp afstand van deze moskee ligt de orthodoxe Verlosserkerk. Vanwege de Ottomaanse regel dat christelijke kerken niet boven huizen mochten uitsteken, werd de kerk ondergronds gebouwd. In tegenstelling tot de meeste orthodoxe kerken, ontbreken hier de vele kleurrijke iconen. Er is wel een prachtig houten interieur dat deze ondergrondse kerk toch bijzonder maakt. Het meest in het oog springende is het meer dan zes meter lange houtsnijwerk met bijbelse taferelen uit het begin van de negentiende eeuw. Buiten deze twee religieuze gebouwen zijn er in dit gedeelte van Skopje nog een aantal oude Ottomaanse badhuizen en een oud Ottomaans gastenhuis.

Op loopafstand van dit pittoreske stadsdeel ligt het oude fort, genaamd Kale Fort. Tijdens de Ottomaanse overheersing huisde hier het Ottomaanse leger en ook het Joegoslavische leger had hier lange tijd zijn kampement. De strategische ligging van het fort wordt bij een bezoek aan het fort al snel duidelijk. Het uitzicht op de stad en haar omgeving is indrukwekkend.

Zoals gezegd, de rivier de Vardar deelt de stad op meerdere manieren in tweeën. Zo woont het merendeel van de twee grootste bevolkingsgroepen elk op een oever. De Slavische Macedoniërs, rond 67 procent de grootste bevolkingsgroep, woont voor het overgrote deel op de rechteroever. De Albanezen, met ongeveer 21 procent de tweede bevolkingsgroep, wonen voornamelijk op de linkeroever.

Hoewel men uiteraard vrij is om van het ene gedeelte naar het andere gedeelte te gaan, is de spanning tussen beide bevolkingsgroepen, die in 2001 tot gewelddadigheden in andere delen van het land leidden, nog altijd voelbaar.

Een inwoonster van Skopje vertelde mij dat zij als Slavische Macedonische vroeger vaak ging stappen met haar vrienden in het Albanese gedeelte. Tegenwoordig waagt zij zich 's avonds hier niet meer. Volgens haar is zij als Slavische Macedonische er niet meer welkom. De meeste Slavische Macedoniërs gaan 's avonds liever in 'hun' gedeelte van de stad uit. Over gebrek aan uitgaansgelegenheden hoeven zij dan niet te klagen. De vele cafés en restaurants geven daar meer dan genoeg mogelijkheid toe en na sluitingstijd gaat het feest in de warme zomermaanden door in de nachtclubs of gewoon buiten in een park.

Een zeer bijzondere wijk in Skopje, die zeker vermelding verdient, is de wijk genaamd Shutka of Sutka, waar vooral Roma, de derde bevolkingsgroep, ongeveer 5 procent, wonen. Met tussen de 25.000 en 40.000 inwoners is het een ongelooflijke combinatie van vervallen huizen, kitscherige villa's, marktjes, paard en wagen en rammelende auto's.

Hoewel zowel positief als negatief bekritiseerd, geeft de film The Shutka Book of Records van de in Shutka geboren regisseur Aleksandar Manic een interessante en vaak hilarische inkijk in de wijk en haar inwoners. De film nodigt in ieder geval uit om er een kijkje te nemen.

Een eenvoudige manier om de zeer verschillende wijken van Skopje te bekijken, is door buslijn 19 te nemen. Deze rijdt door alle bovengenoemde wijken.

Een van de meest in het oogspringende monumenten, die dag en nacht in heel Skopje en haar wijde omgeving opvalt, is het meer dan 60 meter hoge millenniumkruis dat op de nabijgelegen heuvel Vodno staat. Hoewel veel Slavische Macedoniërs mij vertelden dat het kruis uitsluitend ter viering van het millennium en de 2000ste geboortedag van Jezus Christus is opgericht, laat een andere gedachte mij niet los. Vanuit heel Skopje word je er immers aan herinnerd dat de Slavische Macedoniërs overwegend christelijk orthodox zijn. Ik kan mij niet voorstellen dat dit in zo'n verdeelde stad als Skopje voor de Albanezen, die overwegend moslim zijn, geen doorn in het oog is.