In Letland waait de crisis niet over

Thijs Papôt

In grote delen van Europa klinken steeds optimistischere geluiden over mogelijk economisch herstel. Zo niet in Letland. Sterke economische krimp dwingt de Letse regering tot harde overheidsbezuinigingen. 'De mensen bereiden zich voor op de winter alsof het oorlog wordt.'

De smeervlekken op zijn blauwe overall herinneren aan de tijd dat Maris Kepitis (26) nog automonteur was. Die baan verloor hij een jaar geleden, evenals een kortstondige baantje in een metaalfabriek 'Zonder ooit loon te hebben ontvangen.' De omstandigheden dwongen hem en zijn vriendin Kristine om terug te keren naar zijn geboortedorp Enise, ongeveer 100 kilometer ten oosten van Riga. 'Hier is het leven goedkoper want hier hoef ik geen huur of verwarmingskosten te betalen.' Daar draait zijn familie nu voor op.

Maris mag nog van geluk spreken, want de porseleinfabrikant in Enise kon nog wel een man als Maris gebruiken. Een beetje onwennig kijkt hij naar het pottenbakkersinstrumentarium in de werkplaats. Wat doet een automonteur in een porseleinfabriek? Janis, de eigenaar van werkplaats, instrueert hem hoe de klei met water aan te lengen alvorens in de mal te gieten.

Zijn best verkochte product is momenteel de 'crisismok', vertelt Janis. Een kopje zo groot als twee vingerhoedjes. Letse crisishumor. Janis denkt de crisis wel uit te zingen. In tegenstelling tot de meeste Letse ondernemingen financierde hij zijn bedrijf uitsluitend uit eigen kapitaal. 'Wat ik verdien, kan ik tenminste in eigen zak steken.'

De uitgestalde porseleinen vazen in de werkplaats staan nog te wachten op een verfje. 'Misschien kan ik er een autowiel op schilderen,' zegt Maris, schuchter lachend. Het pottenbakken heeft zijn hart vooralsnog niet gestolen: 'Ik zou het liefst toch weer als automonteur aan de slag gaan.' Misschien via een collega in Duitsland of Groot-Brittannië, denkt Maris. 'Ik ben bereid om vandaag nog te vertrekken.'

Met een werkloosheid van meer dan 18 procent en een economische krimp van bijna 20 procent in het vorige kwartaal, zucht Letland (en buurland Litouwen) meer dan enig ander land in Europa onder de mondiale crisis. Gevraagd naar een verklaring spreekt de Letse econoom Vjatsjeslav Dombrovski van 'een perfecte storm', een soort springvloed bij zuidwesterstorm. 'Een zuchtje wind was al genoeg geweest, want de Baltische landen zijn vanwege hun kleine, open economieën extra gevoelig voor een mondiale crisis. Maar het economisch fundament deugde niet. Er werd te veel en te lang op de pof geleefd.'

De ongebreidelde leningen die door vooral buitenlandse banken werden verstrekt, leidden tot een ware 'kredietorgie' en een enorme vastgoedbubble. 'Salarissen stegen met 30 procent per jaar. Mensen begonnen te denken dat we het prijspeil hier in tien jaar gelijk zouden trekken met West-Europa,' aldus Dombrovski.

Dat die perceptie ontstond, is niet onbegrijpelijk. Want 'Baltische tijger' Letland realiseerde de afgelopen jaren ook de hoogste economische groei binnen de EU, met 'Chinese cijfers' van zelfs 10 procent. Het kan verkeren. Sinds de crisis uitbrak daalden de huizenprijzen in een jaar tijd met 50 procent. Parex, de op een na grootste bank van het land, werd genationaliseerd en Letland ligt aan het infuus bij de EU en het IMF.

In de kelder van het gemeentehuis van Enise liggen voedselpakketten opgestapeld. 'Gratis hulp van de Europese Commissie' staat er in blauw met gele sterren op vermeld. Een kilo pasta, een pak havermout, 4granen pannenkoekenmeel en een pak melkpoeder vormen samen een hart onder de riem van inwoners met een maandinkomen beneden de 90 lat (ongeveer 130 euro). En dat zijn er steeds meer, zegt maatschappelijk werkster Biruta Engere. 'We bereiden ons voor op de winter alsof het oorlog wordt. We hamsteren, we pakken ieder werk aan, of we vertrekken naar het buitenland.'

De voedselpakketten zijn een symbolische geste vergeleken met de ongeveer 7,5 miljard euro aan overbruggingskredieten die Letland het afgelopen jaar van Brussel en het IMF mocht ontvangen. Aan die leningen werd wel de harde voorwaarde gesteld dat Letland diep in eigen vlees snijdt.

'Het staat vast dat er nog meer bezuinigingen moeten komen,' aldus premier Valdis Dombrovskis (38) vanuit zijn werkkamer in Riga. 'De vraag is: waar kan dat nog? We zoeken het nu vooral in verdere belastingverhogingen.' Een maatregel waar zijn voorgangers niet aan wilden, met een torenhoog begrotingstekort als gevolg. 'En daar zitten we nu mee opgescheept. Het streven is om het tekort dit jaar tot 10 procent terug te schroeven, en volgend jaar nog iets verder.'

Dombrovskis werd begin dit jaar als crisismanager aangesteld, maar hij strijdt tot nog toe met de handen op de rug gebonden. Van coalitiegenoten krijgt hij weinig ruimte om impopulaire bezuinigingen door te voeren vanwege de parlementsverkiezingen van volgend jaar. Tegelijkertijd had hij de ondankbare taak om scholen en ziekenhuizen te sluiten en pensioenen en inkomens in de publieke sector te halveren.

Het alternatief, devaluatie van de lat, om zo de ingezakte export weer op gang te helpen, hoopt Letland hiermee te omzeilen. Daarmee zou immers ook het streven naar toetreding tot de eurozone uit zicht verdwijnen. De lat is nu al aan de euro gekoppeld.

Een mogelijke electorale afstraffing is nu niet zijn grootste punt van zorg, zegt Dombrovskis. 'Het gaat erom een balans te vinden tussen bezuinigen en het verzekeren van sociale stabiliteit.' Want die is wankel, zo bleek begin dit jaar, toen het Letse parlement met stenen werd bekogeld tijdens een protestdemonstratie. Vakbonden voorspellen een hete herfst, want de onvrede over de aanpak van de crisis is er niet minder op geworden.

Ieva kan hierover meepraten. Als lerares op een middelbare school in Riga en gescheiden moeder van twee kinderen werd zij deze zomer geconfronteerd met de halvering van haar toch al bescheiden salaris. 'Een interessant experiment', zegt ze cynisch. 'Politici lijken geen idee te hebben hoe dokters en leraren overleven. 'Strijdvaardig is ze wel, maar een demonstratie zal weinig uithalen, verwacht ze. 'Deze regering naar huis sturen zal de situatie niet verbeteren. Letland is toch afhankelijk van economisch herstel in de rest van de wereld.'

In het weekend bivakkeert Ieva bij haar moeder op het platteland om de zelfverbouwde groente in te maken. In de voorraadkelder naast de boerderij stapelen de wekpotten met bonen, bloemkool en ingemaakte augurken zich op. 'Genoeg om de winter mee door te komen. Als je ziet wat dit ons in de supermarkt kost, dan loont het zeer de moeite om je eigen groente te verbouwen.'

De Letten hebben wel voor hetere vuren gestaan, vindt Ieva. De Russische roebelcrisis uit 1998 en de sovjettijd hebben de bevolking veerkrachtig gemaakt. 'Dat is de enige positieve kant aan deze crisis: we ontdekken weer waar we toe in staat zijn.'