Polen

Jan van Steenbergen

Op 7 juni trekt Polen naar de stembus om te beslissen wie de komende vijf jaar de vijftig Poolse zetels in het Europees Parlement zullen bekleden. In een land waar een aanzienlijk deel van de radio- en televisiezendtijd gewijd is aan de politiek van alledag is dit feit natuurlijk niet ongemerkt voorbij gegaan. Half mei zijn de campagnes dan ook in volle gang en zijn de partijen niet zuinig met modder.

Europa is erg geliefd in Polen. Maar liefst 85 procent van de Polen is van mening dat het een goede zaak is dat Polen lid is van de EU, terwijl slechts 9 procent van het tegendeel overtuigd is. Het is vooral een kwestie van gevoel: of de rest van Europa er blij mee is of niet, de EU is een culturele eenheid waar Polen historisch gezien nu eenmaal onvervreemdbaar deel van uitmaakt. Men gelooft heilig dat de aanwezigheid van Polen het niveau van de Unie ten goede komt en dat een Europa zonder Polen ondenkbaar zou zijn.

Ook leeft bij velen de neiging Europa te zien als een onuitputtelijke geldbron, die de belofte in zich bergt dat het Polen economisch altijd voor de wind zal blijven gaan. 'Europa' en 'Schengen' zijn bovendien symbolen voor de vrijheid om overal te gaan en staan waar men wil. Meer dan een miljoen Polen hebben hier dankbaar gebruik van gemaakt door in het buitenland te gaan werken.

Dat Europa met zich meebrengt dat een banaan slechts op de markt mag worden gebracht als hij krom genoeg is, nemen de Polen graag op de koop toe.

Het voornaamste ingrediënt hiervan is al jaren de aanhoudende rivaliteit tussen de twee grootste partijen: het rechts-liberale Burgerplatform (PO) van premier Donald Tusk enerzijds en de conservatief-nationalistische partij Recht en Rechtvaardigheid (PiS) van oud-premier Jaroslaw Kaczynski anderzijds. Deze rivaliteit wordt op het allerhoogste niveau weer vertaald in een gespannen verhouding tussen de premier en de president. Laatstgenoemde is tevens de tweelingbroer van Jaroslaw Kaczynski en staat erom bekend het met de onpartijdigheid, die ook in Polen van een staatshoofd wordt verlangd, niet erg nauw te nemen. Beide heren vliegen elkaar regelmatig in de haren in een mate waar de beruchte Franse 'cohabitation' van de jaren tachtig en negentig niets bij is.

Dat deze twee partijen elkaar maar wat graag een hak zetten, mag wel blijken uit een recent nieuwtje. Op 21 mei diende PiS bij de PO een nogal ongebruikelijk verzoek in: of de PiS op eigen kosten de reclamespot mocht uitzenden waarmee de PO twee jaar geleden de parlementsverkiezingen won. De leus van deze spot was: 'Polen verdient iets beters', wat volgens de spot alleen kon worden bereikt als de PO de verkiezingen zou winnen. 'Dit is geen grap,' zei Michal Kaminski van de PiS. 'Wij willen dat de Polen nog eens goed naar de spot van de PO uit de verkiezingscampagne van 2007 kijken. Ik hoop maar dat de PO zich er niet voor schaamt,' voegde hij er gniffelend aan toe.

Of deze actie effect zal hebben, valt te bezien, want de PO blijft de grote favoriet in deze verkiezingen. Volgens de peilingen kan de partij van Tusk rekenen op zo'n 48 tot 50 procent van de stemmen, terwijl de PiS rond de 22 tot 25 procent blijft schommelen.

In de verkiezingen dingen, naast de twee genoemde partijen, nog tien andere naar de gunst van de Poolse kiezer. De voornaamste hiervan is de linkse coalitie SLD-UP, die op 8 tot 13 procent van de stemmen kan rekenen. De boerenpartij PSL, die samen met de PO het land regeert, schommelt rond de 5 procent. Andere partijen, zoals de nieuwe partij Libertas, de centrumlinkse coalitie Centrumlinks, de door schandalen geplaagde protestpartij Samoobrona en de extreem conservatieve UPR zullen vermoedelijk nog een stuk lager uitkomen.

Libertas is een interessant geval. Deze partij werd in februari 2009 opgericht als Poolse sectie van een pan-Europese beweging onder dezelfde naam. Deze wordt geleid door de Ierse miljonair Declan Ganley, die een belangrijke rol speelde in de uiteindelijke Ierse weigering het Verdrag van Lissabon te ondertekenen.

Het is dan ook een door eurosceptici gedomineerde groepering, die beschouwd mag worden als de directe voortzetting van de extreem-rechtse partij Liga van Poolse Gezinnen (LPR), die tot 2007 samen met de PiS regeerde, maar sindsdien in de versukkeling is geraakt. Curieus is het feit dat Libertas officieel de voortzetting heet te zijn van een andere partij, genaamd Links en Democraten (LiD). Dit is precies de naam waaronder de linkse SLD-UP tot voor kort samenwerkte met de partijen van centrumlinks. Enkele LPR-leden hadden, zo bleek onlangs, de naam LiD al in 2007 geregistreerd.

Zoals ook bij de vorige Europese verkiezingen prijken er veel bekende namen op de lijsten. Deels om stemmen te trekken, deels ook om in Brussel een sterke vuist te kunnen maken, hebben de partijen allerhande politieke zwaargewichten uit de kast gehaald. Zo wordt de lijst van de PO aangevoerd door onder anderen oud-premier Jerzy Buzek, EU-commissaris Danuta Hübner en de voormalige voorzitter van Solidarnosc, Marian Krzaklewski. De PiS heeft coryfeeën aangetrokken als voormalig minister van Justitie Zbigniew Ziobro en de bekende parlementariër Jacek Kurski, door velen beschouwd als de strateeg van de PiS. SLD-chef Wojciech Olejniczak is kandidaat namens de SLD-UP, en Centrum-Links heeft onder anderen voormalig parlementsvoorzitter en vice-premier Marek Borowski, voormalig minister van buitenlandse zaken Dariusz Rosati en diverse andere oud-bewindslieden, op de lijst staan.

Anders dan in Nederland is Europarlementariër in Polen een gerespecteerde functie, ook al worden zij er zo nu en dan van beticht slechts voor het geld en de luxe in Brussel te zitten. Verwacht mag worden dat de Poolse delegatie inderdaad voor een deel uit zeer vooraanstaande politici zal bestaan, die hun functie zowel in Polen als in Europa met veel gezag zullen kunnen uitoefenen.