Halve lichting van Koersk

door René Does

De Russische president Vladimir Poetin heeft zijn belofte waargemaakt: de op 12 augustus 2000 gezonken onderzeeër Koersk is gelicht. De boot ligt nu in een dok in het havenplaatsje Rosljakovo in de provincie Moermansk. Tenminste, het grootste deel van de Koersk is geborgen. De ontplofte neus werd afgezaagd en ligt nog op de bodem van de Barentszzee.

De lichting is een groot succes voor het Nederlandse consortium van Mammoet en Smit-Tak. Bijna niemand had verwacht dat het nog vóór de komende winter zou slagen. De bergingswerkers hadden wel geluk: het weer bleef goed, de zee bleef kalm en de Koersk lag veel losser op de bodem dan verwacht.

Dit is wat er op die noodlottige 12 augustus in de koude Barentszzee gebeurde: 'Na de eerste ontploffing (van een mengsel van zuurstof en kerosine) volgde na 135 seconden de tweede en meest vernietigende explosie. De onderzeeër voer toen op een diepte van 30 tot 50 meter met een snelheid van bijna vier knopen (ongeveer 7,4 kilometer per uur). Deze explosie werd zelfs gevoeld door een monsterschip als de Peter de Grote met zware nucleaire raketten aan boord. Na de explosie begon de Koersk te zinken en zich met water te vullen, waarbij fragmenten van de vernietigde neus afvielen. Op het moment dat de Koersk op de zeebodem terechtkwam, volgde er een derde ontploffing. Mogelijk explodeerden toen nog meer torpedo's' (Moskovski Komsomolets, 15 november 2001).

Dat de Koersk ten onder ging door een reeks explosies binnen het schip, staat voor bijna 100 procent vast. De vraag is echter nog steeds: waardoor werden de explosies veroorzaakt?

De koele reactie op de gruwelijke dood van de 118 bemanningsleden plus de leugens en geheimhouding in de eerste dagen na het gebeurde, waren de eerste grote fouten die Poetin maakte als president. Als antwoord op de harde kritiek beloofde Poetin dat de Koersk zou worden gelicht en de oorzaak van de ramp onderzocht en geopenbaard zou worden. Er was ook een ecologische reden om de Koersk te lichten: de onderzeeër was een nucleaire duikboot met een kernreactor aan boord.

Voor de nabestaanden van de slachtoffers in de Koersk had het lichten niet per se gehoeven: zeelieden kunnen instemmen met een zeemansgraf. Poetins belofte was gericht aan het geschokte Russische volk. Hij wilde na alle kritiek aantonen dat de Russische overheid een verantwoordelijke belofte ook kon inlossen. 'De onderzeeër is vooral gelicht omdat Poetin dat publiekelijk had beloofd', aldus het weekblad Novoje Vremja (Nieuwe Tijd). Van de 118 slachtoffers werden 74 lichamen uit het wrak geborgen.

De Russische militairen waren tegen het lichten van de Koersk, want dan zouden de werkelijke oorzaak van de ramp en de militaire geheimen van de duikboot in de openbaarheid kunnen komen. Waarschijnlijk zijn er tijdens de marineoefening waaraan de Koers deelnam zowel door verantwoordelijken in de duikboot als door de marineleiding grote fouten gemaakt.

Het is mogelijk dat de marineleiding de oorzaak van de ramp al precies kent. Bovendien had de Koersk naar verluidt niet alleen oefenraketten aan boord, maar ook twee raketten met atoomkoppen, hetgeen grote internationale protesten zou oproepen.

Om de oorzaak van de ondergang van de Koersk goed te kunnen vaststellen, is onderzoek van de ontplofte neus noodzakelijk, zo wordt aan de buitenwereld verteld. Maar die neus ligt nog zeker tot de volgende zomer op de zeebodem. Het afzagen van de neus zou nodig zijn geweest om de lichting succesvol te laten verlopen.

Door het afsnijden van de neus kwam Poetin in een win-win-situatie: hij heeft zijn belofte jegens de bevolking ingelost en tegelijkertijd de legerleiding niet tegen zich in het harnas gejaagd. Het is afwachten wat de officiële waarheid over de ramp met de Koersk wordt. Militaire journalisten denken dat de echte waarheid pas over tien of twintig jaar naar buiten komt. Voorlopig is de lichting van de Koersk een halve lichting.