Burgemeester Loezjkov getemd

door René Does

De modernisering van Moskou is nauw verbonden met de naam van Joeri Loezjkov, de huidige burgemeester van de Russische hoofdstad. Toch is het rond 'Joeri de Bouwer' de laatste tijd erg stil geworden.

Onder Loezjkov heeft Moskou een metamorfose tot moderne wereldstad ondergaan. Het stadscentrum werd gerenoveerd en in een nieuw verfje gezet. Moderne kantoorgebouwen, winkelcentra en wooncomplexen verrezen in snel tempo. Moskou kreeg een uitgebreid en modern aanbod van horecagelegenheden. 's Zomers kan men er nu een terrasje pakken.

Voor de luisterrijke viering van het 850-jarig bestaan van Moskou in september 1997 werd de Kerk van Christus Heiland, in 1931 op bevel van Stalin opgeblazen, weer opgebouwd. Alleen het wanstaltige standbeeld van Peter de Grote aan de oever van de Moskva kan de meeste Moskovieten niet bekoren. Verder heeft Moskou dankzij voetbalfan Loezjkov nu een voetbalstadion dat geschikt is voor het spelen van Europese voetbalfinales: het gerenoveerde Loezjniki-stadion, dat overigens niet naar de burgemeester is genoemd maar naar de plassen en moerassen die daar vroeger lagen.

Loezjkov deed nog meer. Hij stimuleerde het midden- en kleinbedrijf, wist de meeste buitenlandse investeringen in Rusland naar Moskou te halen en zorgde voor een economische opbloei van zijn stad, terwijl de rest van Rusland in een diepe economische crisis bleef verkeren. Hij verwierf faam als chozjajstvennik, een daadkrachtig economisch bestuurder.

Loezjkov werkte goed aan zijn persoonlijke public relations. Als er iets nieuws werd geopend in Moskou, van een gerenoveerd historisch gebouw tot een nieuwe supermarkt, verscheen Joeri met zijn leren pet. Hij vergrootte zijn populariteit bovendien door de renovatie van het Moskou wegennet, zoals de vernieuwing van de voorheen levensgevaarlijke Moskouse Autoring (MKAD). Loezjkov besefte dat effen asfalt een eerste levensbehoefte van de moderne mens is.

Joeri Michajlovitsj Loezjkov (65) is chemicus, maakte carrière in de Moskouse chemische industrie en werd in 1987 door de Moskouse partijleider Boris Jeltsin naar het stadsbestuur gehaald. In juni 1992 benoemde president Jeltsin hem per decreet tot burgemeester van Moskou, omdat de zittende burgemeester, de econoom Gavriil Popov, het burgemeestersambt psychisch en lichamelijk niet meer aankon.

In juni 1996 werd Loezjkov door 88 procent van de Moskovieten tot burgemeester herkozen. Hij heeft zijn grote populariteit onder de hoofdstedelingen gedurende de hele Jeltsin-periode zonder moeite vastgehouden.

Loezjkovs economische successen zijn te verklaren uit het feit dat hij de hoofdstedelijke economie onder het beheer van het stadsbestuur kreeg. Tijdens de privatisering in 1993 wist hij bij president Jeltsin voor Moskou een uitzonderingspositie te bedingen. Terwijl in de rest van het land aandelen van bedrijven via de 'voucherprivatisering' voor een habbekrats werden gegeven aan de bevolking en de werknemers van staatsbedrijven, en later aan de oligarchen, bracht hij Moskous overheidsbezit in de openbare verkoop en verkocht het aan de hoogstbiedende, waardoor de stad Moskou vele miljarden dollars binnen haalde en anderhalf keer zo veel verdiende aan de privatisering dan de rest van heel Rusland.

De paradepaarden van de Moskouse economie werden ondergebracht in het stedelijke concern Sistema, dat beheerd werd door het Moskouse stadsbestuur. Sistema omvat de lucratiefste onroerend goedobjecten, benzinestations, verzekeringsmaatschappijen, toeristische bedrijven, telecommunicatiebedrijven en grote warenhuizen als de GoeM op het Rode Plein en de Detski mir (Kinderwereld), niet ver daar vandaan.

Loezjkov kreeg presidentiële aspiraties. Hij richtte de landelijke partij Otetsjestvo (Vaderland) op en probeerde zijn Moskouse imago van chozjajstvennik in de rest van het land te verspreiden. Op het einde van de jaren negentig wendde hij zich af van de impopulaire Familie rond Jeltsin. Maar Loezjkov was kansloos tegen Vladimir Poetin.

Sinds de verkiezing van president Poetin zit Loezjkov in de problemen. Poetin wil de presidentiële controle over oligarchen en machtige regionale leiders (Loezjkov is beide) herstellen.

Door het nieuwe belastingstelsel dat op 1 januari 2001 werd ingevoerd, mogen de regionale overheden nog maar 30 procent van de regionale belastinginkomsten voor de eigen begroting houden, tegen ongeveer de helft onder Jeltsin. Dit betekent voor de Moskouse begroting een inkomstenderving van 47 miljard roebel (vier miljard gulden) over 2001.

Verder keerde het Ministerie van Financiën zich tegen de Moskouse belastingprivileges voor buitenlandse bedrijven en startte justitie dertig corruptiezaken tegen Moskouse stadsbestuurders. Kortom, Loezjkov ligt onder vuur van het Kremlin.

De stadsbegroting voor 2001 heeft een overschot van 27,8 miljard roebel (179,4 miljard roebel aan uitgaven tegen 207,2 miljard roebel aan inkomsten). Maar met inachtneming van de nieuwe belastingregels, enkele broodnodige investeringen in de stedelijke infrastructuur en de buitenlandse schuld van Moskou, ziet de economische toekomst van de stad er toch tamelijk somber uit.

Zo heeft Moskou een buitenlandse schuld van 3,25 miljard dollar, waarvan de jaarlijkse afbetaling, ruim één miljard dollar, iets meer bedraagt dan de begrotingsuitgaven voor onderwijs, gezondheidszorg en sociale uitkeringen bij elkaar opgeteld. Het enige alternatief voor Loezjkov is verhoging van de stedelijke belastingen.

Algemeen wordt nu gesteld dat de overwinning van Poetin het begin van de neergang van Loezjkov inluidde. Loezjkov zelf verklaarde onlangs in een interview: 'Poetin heeft zijn tijd effectief gebruikt voor het herstel van de verticale staatsmacht.'