Petersburg weer hoofdstad?

door René Does

In 2003 zal Sint Petersburg zijn 300-jarig bestaan vieren. Behalve dat er momenteel grote feest- en renovatieprogramma's worden uitgewerkt, is er weer een bijzondere discussie naar de oppervlakte gekomen, namelijk de vraag of Sint Petersburg Moskou opnieuw moet vervangen als de politieke hoofdstad van Rusland.

President Poetin en veel van zijn naaste medewerkers zijn afkomstig uit Sint Petersburg. Na de 'Jekaterinboerg-clan' van Boris Jeltsin heeft nu de 'Petersburgse clan' de leiding in Rusland. Regionalisme is een belangrijke factor in het Russische politieke krachtenveld.

Drie eeuwen geleden beval tsaar-hervormer Peter de Grote de bouw van de nieuwe stad Sint Petersburg als 'venster op het Westen'. Het lijkt alsof in de presidentiële administratie een vergelijkbare stemming begint te heersen. Een verhuizing zal ongetwijfeld leiden tot een andere - dus meer westerse - oriëntatie in de Russische binnenlandse en buitenlandse politiek.

Nadat de sovjetleiders in 1918 Moskou weer tot hoofdstad hadden uitgeroepen, degradeerde Sint Petersburg (Leningrad) tot een provinciale stad met de verkrottende façades van een oude imperiale hoofdstad. In de postcommunistische tijd heeft Petersburg niet de economische boom van Moskou doorgemaakt. Maar de laatste twee jaar gaat het economisch beter met Sint Petersburg. In 2000 was er een industriële groei van 27 procent, voornamelijk te danken aan het enorme succes van de bierfabriek Baltika. Verder is de Petersburgse haven opgebloeid.

Sint Petersburg is wel altijd de toeristische en culturele hoofdstad van Rusland gebleven. Rusland is dus een land met 'twee hoofdsteden'. Op de wereldranglijst van de Verenigde Naties van 'meest aantrekkelijke steden' staat Sint Petersburg op de achtste plaats.

De idee achter de hoofdstedelijke verhuizing naar Sint Petersburg is om in navolging van landen als Turkije en de Verenigde Staten een scheiding aan te brengen tussen de economische hoofdstad (Moskou) en de politieke hoofdstad (Petersburg). Sint Petersburg bezit genoeg oude paleizen en overheidsgebouwen om de staatsinstellingen en diplomatieke vertegenwoordigingen te huisvesten.

De mogelijke hoofdstedelijke verhuizing wordt zelfs al ingevuld met concrete voorstellen. Als eerste zou het landelijke parlement, de Federale Vergadering, naar Sint Petersburg kunnen verhuizen. Er bestaat het opmerkelijke voornemen om het parlement te vestigen in de beruchte gevangenis De Kruisen aan de oever van de Neva, die een nieuw onderkomen buiten de stad moet krijgen. Zo'n verhuizing van het parlement zal de Russen tot sarcastisch commentaar aanzetten.

Voor de president zijn twee residenties voorzien: de modernistische villa 'K-4' op het Stenen Eiland als woonresidentie en het Konstantinov-paleis aan de zuidoever van de Finse Golf (halverwege Petersburg en Peterhof) als werk- en ontvangstpaleis. Deze werkresidentie, in de wandelgangen ook wel het Waterpaleis genoemd vanwege het mooie uitzicht over de Finse Golf, moet echter nog een jaren durende renovatie ondergaan. Hermitage-directeur Michaïl Piotrovski heeft de kunstzinnige leiding over deze renovatie. Piotrovski zegt: 'Sinds de tijd van Peter de Grote is het onmogelijk Rusland voor te stellen zonder Moskou en Petersburg. Voor Rusland is de combinatie van het Aziatische van Moskou en het elegante en af en toe saaie van Petersburg waardevol.'

Er is echter één adder onder het gras bij alle plannenmakerij rond een mogelijke hoofdstedelijke verhuizing: ze kost vele miljarden guldens. De eventuele opwaardering van Sint Petersburg tot de politieke hoofdstad van Rusland kan alleen als het economisch herstel in Rusland flink doorzet.