Ruslands stem van de 20ste eeuw

door Nina Brugman

De zanger, dichter en acteur Vladimir Vysotski (1938-1980) is in Rusland een fenomeen over wie tot de dag van vandaag gediscussieerd en geschreven wordt en wiens liederen nog steeds populair zijn. Een portret van de man wiens naam twintig jaar na zijn dood in het volksgeheugen bewaard is gebleven.

Eind vorig jaar publiceerde de Russische krant Moskovski Komsomolets een lijst van 'afgoden van de 20ste eeuw' die was samengesteld op basis van de reacties van 1500 lezers. Op de eerste plaats stond de naam van de eerste ruimtevaarder, Joeri Gagarin (13 procent van de stemmen). De tweede Rus van de 20ste eeuw (12,5 procent) was Vladimir Vysotski.

Vysotski was acteur van beroep, maar de Olympus die hij in het muziekgenre bereikte, heeft hij op het toneel niet bedwongen. Hoewel hij hoofdrollen speelde in toneelstukken van Brecht, Tsjechov en Shakespeare. Hoewel de Hamlet met Vysotski in de hoofdrol vanaf zijn première in 1971 een legendarisch toneelstuk werd. Hoewel kaartjes voor het Moskouse Theater-aan-de-Taganka, waar Vysotski werkte, vooral voor de toneelstukken waarin Vysotski speelde bijna niet te krijgen waren. Toch is hij niet om zijn theaterwerken zo beroemd geworden, maar om zijn liederen.

Vysotski schreef de teksten en componeerde de muziek voor de liederen die hij onder eigen gitaarbegeleiding zelf zong. Misschien was zijn gitaarspel technisch niet zo virtuoos als dat van bijvoorbeeld Santana, maar zijn uitvoering van de liederen was absoluut onnavolgbaar, origineel en - ik durf hier dit woord te gebruiken - geniaal.

Vysotski was een onofficiële dichter en zanger, dat wil zeggen dat hij geen lid was van de Schrijvers- of de Componistenbond met alle toebehorende privileges. Van de autoriteiten mocht hij alleen als acteur optreden. Al zijn concerten werden onder de noemer 'ontmoeting van acteur Vysotski met publiek' gehouden. Officieel was hij een zingende acteur en niets meer.

Gedurende zijn hele leven werd maar één van zijn bijna 800 teksten gepubliceerd. De censuur deed haar taak perfect. Het communistische bewind had zulke dichters niet nodig.

Hierin lagen de wortels van de diepe persoonlijke tragedie van Vysotski. Hij was een zoon van Rusland, dat officieel echter niets van zijn muzikale gave wilde horen. Hij was vrij van binnen en tragisch onvrij van buiten. Toch had hij de moed om onder zulke omstandigheden door te gaan. De beloning die hij kreeg was ongekende roem en volksliefde.

Zijn eerste liedjes schreef hij in het begin van de jaren '60. Ze waren voornamelijk bestemd voor de nauwe vriendenkring die bestond uit zijn huis- en studiegenoten. Hij zong straatliedjes van onbekende auteurs en liedjes uit het repertoire van de in de jaren 1930-1950 populaire zanger Leonid Oetjosov. En natuurlijk zijn eigen liedjes.

Over die tijd vertelde Vysotski later: 'Ik was samen met mijn meest dierbare vrienden. Van de verschillende reizen die ik maakte, bracht ik mijn impressies voor ze mee. Het waren impressies op rijm en gevat in een ritmisch stramien. Ik pakte mijn gitaar, begon een beetje te tokkelen en dan ontstond er zoiets als een lied. Eigenlijk waren het geen liederen. Zoals ik het zie waren het meer gedichten die je moet voordragen met instrumentale begeleiding. Kortom: ritmische poëzie.'

Het succes van Vysotski als bard groeide wegens zijn scherpzinnige en niet altijd loyale liedjes en dankzij de verschijning van de eerste bandrecorders, waardoor zijn liedjes ontelbaar werden gekopieerd en onder vrienden en fans verspreid.

In de tweede helft van de jaren '60 werd zijn repertoire sterk uitgebreid: oorlog, sport en sprookjes werden vaste thema's van zijn liederen. Vaak gaan ze over extreme levenssituaties: zeemannen in een gezonken onderzeeër, de wolvenjacht, een ontsnapping uit een dwangarbeiderskamp, de laatste vlucht van een neerstortend jachtvliegtuig. Hij schreef en zong over algemene menselijke problemen: leven en dood, liefde en haat, het lot, oneerlijkheid, heldhaftigheid, lijden, hoop, vrijheid en vriendschap.

Omdat de balladen vaak in de vorm van een monoloog werden geschreven en emotioneel en feitelijk zo precies waren, leek het alsof het de eigen levenservaringen van de auteur waren. De overtuigingskracht van Vysotski's teksten was zo sterk dat piloten dachten dat Vysotski zelf tijdens de oorlog een jachtvlieger was geweest. Ex-gedetineerden waren ervan overtuigd dat hij jarenlang in een kamp vastgezeten had. Zeelui geloofden dat hij veel had gevaren.

Zijn privé-leven was ook verre van stereotype. Na twee ongelukkige huwelijken maakt hij in 1967 tijdens het Moskouse Filmfestival kennis met de vrouw van zijn dromen, de populaire Franse actrice van Russische afkomst Marina Vladi.

Een meer van elkaar verschillend paar is moeilijk voor te stellen. Vladi was een bekende en rijke 29-jarige schoonheid met een vrij lange filmcarrière en twee verbroken huwelijken met bekende Franse acteurs, Roger Vadim en Robert Hossein. Hij was een 29-jarige sovjetacteur zonder vaste woning, onopvallend qua lengte en uiterlijk. Zijn maandsalaris was net genoeg om één paar winterlaarzen voor haar te kopen. Bovendien had hij een drankprobleem. Hij woonde achter het IJzeren Gordijn, zij was burgeres van een democratisch land.

Hun werelden waren verschillend en zelfs antagonistisch. Maar er ontstond tussen hen een Liefde die alles overwon. Een jaar later trouwden ze. Het werd een turbulent huwelijk. Vladi was de eerste toehoorder van zijn gedichten en liederen. Aan haar zijn vele van zijn creaties gewijd. Hij was een Dichter en zij werd zijn Muze.

Vysotski wist als geen ander de stem van zijn tijd uit te drukken. Michaïl Sjemjakin, geëmigreerde kunstenaar en een goede vriend van Vysotski, zei over hem: 'De rol die hij speelde was zeer politiek, want in zijn liederen trad hij op tegen het vileine systeem waarin hij geboren was'.

Toch was Vysotski geen dissident. Wel deel van zijn volk - heel natuurlijk, heel Russisch. Een patriot die zielsveel van zijn moederland hield, hoe lelijk en ongenadig dat ook kon zijn. Hij kon makkelijk naar Frankrijk emigreren, maar dat was hij nooit van plan. Zijn plaats was in Rusland.

Een citaat van Vysotski zelf: 'Alles wat ik wil is een dichter en acteur zijn voor het volk waarvan ik hou, wiens pijn en vreugde ik, schijnt het, in staat ben uit te spreken'. In zijn gedichten en liederen is de mentaliteit van de Russisch mens uit de tweede helft van de twintigste eeuw gereflecteerd. Ze zijn ook vandaag nog actueel. Daardoor blijft hij in het volksgeheugen. Daarvandaan komt ook de erkenning en liefde van het Russische volk.