Televisie: niet alleen maar zwart-wit

door Charles Hoedt

Wat is er allemaal te zien op de Russische televisie? Prospekt keek een weekje naar de beeldbuis. De televisie is altijd positief over Poetin. Maar hoe vaak wordt Wim Kok kritisch ondervraagd?

Voor iemand die lang in Rusland woont, zoals ik, is de Nederlandse televisie vaak een verademing. Wanneer ik in Sint Petersburg bij Nederlandse vrienden met een satellietschotel op bezoek ben en hun tv staat aan, dan kan ik niet lang genoeg kijken. Het interesseert me niet eens wáár ik naar kijk. Het is meer de herkenbaarheid met de Nederlandse tv-cultuur waarin ik ben opgegroeid dan de inhoud van de programma's, die me pakt. De manier van filmen, de frisse en heldere kleuren, de snelheid waarmee items elkaar opvolgen, de humor in de reclame.

Voor westerlingen oogt de Russische televisie stoffig en oubollig. Een doorgeefluik ook van westerse programma's (Spaanse en Amerikaanse soaps bijvoorbeeld) en films (hoe meer geweld hoe beter). Ik ken niet één door Russen zelf gemaakte soap- of komedieserie. Zeker in het begin van de jaren '90 hadden de Amerikaanse soaps grote invloed op het beeld bij Russen over de westerse samenleving. Als The Bold and the Beautifull wegens geldgebrek met stopzetting wordt bedreigd komen er protestacties op straat. Het wachten is nog op een Russische versie van Big Brother, De Bus of ander sleutelgaten-entertainment.

Wat wel aan de lopende band wordt geproduceerd: journaals, actualiteiten- en praatprogramma's, muziekshows, uitzendingen over de misdaad en herdenkingsprogramma's over historische gebeurtenissen, politici en overleden beroemdheden. Waar Nederland vaak terughoudend is in het laten zien van geweld, daar kan men in Rusland niet open genoeg in zijn. Journaals en misdaadprogramma's laten - zonder waarschuwing vooraf - de gruwelijkst verminkte lijken zien. Het hardhandig oppakken van drugsdealers of prostituees doet het ook altijd goed.

Wat opvalt is ook de grote hoeveelheid aan sponsoring en reclame. De presentator van het Russische Rad van Fortuin kan er niet genoeg op wijzen dat de soep van Galina Blanko de allerlekkerste en allerbeste is. En het liefst zegt hij dat ook nog - alsof het nog niet duidelijk genoeg is - in de reclameblokken van zijn eigen programma.

Maandag 11 juni
Ander voorbeeld van reclame is die rond een landelijke voetbalwedstrijd. Op dode momenten gooit de regie er een korte spot of aankondiging tegenaan. Dat we daardoor een hoekschop missen of even niet getuige zijn van een goede voorzet, ach ja, we mogen blij zijn dat we de wedstrijd überhaupt kunnen zien. Het plaatselijke bestuur van de club wordt vaak tot het slijmerige toe bedankt voor de realisatie van de uitzending. De technische registratie van een wedstrijd loopt ver achter bij die in Nederland. Vandaag bij de wedstrijd CSKA Moskou tegen het Petersburgse Zenit (uitslag 1-1) valt het nog mee. Maar bij wedstrijden buiten Moskou en Petersburg krijgt de kijker vaak plaatjes van een camera die veel te ver van het veld afstaat, waardoor de voetballers onherkenbare stipjes zijn.

Dinsdag 12 juni
Rusland kent vele feestdagen en dit is er één van. Op en rond zo'n dag vooral veel oude sovjetfilms, muziekprogramma's en documentaires. Grappig te zien hoe vele Russen de betekenis achter 12 juni al zijn vergeten, zo wordt uit een rondgang langs de journaals duidelijk. Twaalf juni wordt door velen Dag van de Onafhankelijkheid genoemd, maar officieel draagt deze de naam Dag van de Aanname van de Verklaring van de Staatssoevereiniteit, wat gebeurde op 12 juni 1990 door het Russische Congres van Volksafgevaardigden. De Sovjet-Unie bleef nog ruim anderhalf jaar bestaan, van een onafhankelijk Rusland was dus nog geen sprake. President Vladimir Poetin weet het blijkbaar ook niet meer en maakt er in een toespraak Ruslanddag van. Het is kortom gewoon weer een van de vele Russische feestdagen om dronken te worden.

Staatszender RTR trakteert ons om 19.05 uur op een uurtje Poetin, in de documentaire getiteld Vladimir Poetin. Schrikkeljaar, samengesteld uit (privé-)opnames gemaakt van februari 2000 tot en met eind mei 2001. Het beeld is positief - hoe kan het ook anders. We zien de president zoals de Russen hem het liefste zien: energiek aan het werk. Met een duidelijke opdracht: een einde maken aan het verval van Rusland. En waaraan denkt Poetin als hij na het werk naar huis gaat? Aan het kopen van een biertje.

Woensdag 13 juni
Hoewel ik zeker tien kanalen zou moeten hebben, kan ik maar vier zenders echt goed ontvangen: ORT, RTR, NTV en het regionale 'Peterboerg'. Ik heb nog mazzel. In de provincie heeft men vaak maar twee zenders om naar te kijken. Vaak ORT of RTR naast een lokale.

Op 'Peterboerg' is 's middags het programma Press Kloeb: journalisten van diverse lokale media discussiëren over actuele thema's. Vandaag gaat het over de middenklasse; waaruit bestaat die? Een redacteur van Radio Svoboda (Vrijheid) vindt dat het met 8 à 12 procent middenklasse nu eindelijk de goede kant opgaat. Maar een nieuwe economische crisis kan roet in het eten gooien, zo waarschuwt hij.

Vele straatinterviews worden getoond met de vraag: hoeveel verdient u? Niemand die weigert zijn salarisstrookje te openbaren. Een verademing vind ik dat vergeleken met Nederland, waar je meestal als antwoord krijgt 'Het is toch niet zo belangrijk hoeveel ik verdien', of gewoonweg: 'Daar praten wij niet over'. Over verdienen gesproken. 's Avonds op ORT het beste amusementsprogramma van dit moment: de quiz Wie wil er miljonair worden? In vijftien vragen kunnen deelnemers het geldbedrag van 100 roebel verhogen naar één miljoen. Het programma is een ware thriller, de vragen vaak moeilijk.

Vrijdag 15 juni
Vuurwerk in de Doema en dus op de journaals. Parlementsleden die op de vuist gaan. Onderwerp van debat: de nieuwe Landwet die door het Kremlin is ingediend. De wet staat toe dat particulieren grond mogen kopen en bezitten - ook buitenlanders onder bepaalde voorwaarden. Dat laatste roept grote weerstand op bij de communisten en agrariërs. Het Parlementaire Uur op zondagochtend zal het hele debat nog eens samenvatten.

Zo'n onderwerp laat zien dat het op de Russische tv niet alleen maar ja en amen is. Er wordt wel degelijk gediscussieerd over belangrijke thema's. Ik herinner me dat een half jaar geleden kijkers telefonisch konden reageren op een vraag in een talkshow: heeft Poetin het in Tsjetsjenië nog in de hand? Een grote meerderheid van de tv-kijkers vond van niet.

Poetin zelf wordt inderdaad met alle egards behandeld. Maar hoe vaak wordt Wim Kok kritisch ondervraagd op de Nederlandse tv? Ook dat is een zeldzaamheid. Ook toen NTV nog niet volledig in handen was van Gazprom lieten ze, net als nu, elk bezoek en elke uitspraak van hun president zien. Wat dat betreft is er niet zoveel veranderd. Het is ook niet altijd een kwestie van onafhankelijke journalistiek, maar meer van mentaliteit en instelling van de journalisten. Hier víndt men de president heel belangrijk en dat komt - soms tot in het overdrevene - tot uitdrukking op televisie.

Een door de staat gecontroleerde zender kan ook een voordeel hebben. Van sommige informatie weet je zeker dat die klopt. Dinsdagavond 5 juni bracht ORT al het nieuws dat president Poetin een staatsbezoek zou brengen aan Nederland in 2002. De Nederlandse minister Jozias van Aartsen wilde dat twee dagen lang niet bevestigen. Pas donderdagavond laat zei hij dat Poetin inderdaad naar Nederland komt.