Russische bejaarden zijn arm en eenzaam

door René Does

Evenals in de meeste andere Europese landen is ook in Rusland vergrijzing van de bevolking een demografisch vraagstuk dat steeds actueler wordt. Er zijn al lange tijd bijzonder weinig Russische gezinnen met meer dan twee kinderen. Eén kind is gebruikelijk.

Toch is het aandeel van mensen van 60 jaar en ouder in de totale Russische bevolking beduidend lager dan in de meeste andere Europese landen. In 1998 ging het om 17,6 procent van het totale aantal Russen, ofwel een kleine 26 miljoen mensen. Ter vergelijking: in Frankrijk viel in dat jaar 19,6 procent van de bevolking in die leeftijdscategorie, in Duitsland 20,9 procent en in Italië 22,4 procent.

Bijna alle Russische werknemers gaan enkele jaren vóór hun zestigste verjaardag met pensioen. Het aandeel Russen in de pensioengerechtigde leeftijd in de totale bevolking bedroeg in 1997 20,8 procent van de bevolking. In 1970 was dat nog maar 15,5 procent.

De vergrijzing van de bevolking zou in Rusland een veel nijpender vraagstuk zijn als de Russische mannen niet op zo'n vroege leeftijd zouden overlijden. Het verschil in levensverwachting tussen mannen en vrouwen is in Rusland uitzonderlijk groot. Vrouwen worden gemiddeld dertien jaar ouder dan mannen: 71 jaar tegenover 58 jaar. Voor beide geslachten is de hedendaagse levensverwachting lager dan in 1970, toen die respectievelijk 74 jaar en 63 jaar bedroegen.

Bejaardenzorg is in Rusland in de eerste plaats een vrouwenvraagstuk. Russische demografen noemen hun land 'een land van weduwen'. Dit demografische probleem is onder Jeltsin snel verergerd, maar vindt zijn oorsprong echter al in de jaren zestig.

In de maatschappelijke hulpverlening zijn vrouwenzorg en jeugdzorg gangbare begrippen. Gezien de lage levensverwachting van de Russische man gaan er in het land steeds meer stemmen op om ook zoiets als 'mannenzorg' een volwaardige status en meer prioriteit te geven. Concreet gezegd: Russische mannen moet geleerd worden om gezonder, veiliger en rustiger te leven.

Ook de maatschappelijke omgeving van mannen moet hiertoe veranderen, bijvoorbeeld door meer aandacht te schenken aan medische mannenproblemen, de tijd van de dienstplicht zowel op fysiek als psychisch gebied minder ingrijpend te laten zijn en de Russische machomentaliteit af te zwakken.

De meeste Russische vrouwen brengen hun oude dag dus zonder hun echtgenoot door. Ze lijden dan ook sterk onder gevoelens van eenzaamheid. In deze levensfase is de televisie veelal hun beste kameraad.

Naast eenzaamheid is armoede het grootste probleem onder Russische gepensioneerden. De hoogte van het pensioen wordt vastgesteld aan de hand van een zeer ingewikkeld stelsel van salariscoëfficiënten en toeslagen. In juli bedroeg het gemiddelde maandpensioen 600 tot 650 roebel (50 tot 55 gulden). Dit bedrag is net voldoende om de meest elementaire voedingsmiddelen te kopen. De meeste Russische gepensioneerden leven beneden het bestaansminimum, want in dit bestaansminimum zijn ook uitgaven voor andere consumptiegoederen dan voedsel opgenomen.

Onder Poetin verbetert de levensstandaard van bejaarden geleidelijk. Als eerste werden de betalingsachterstanden in de pensioenen van één miljard roebel ingelopen. Vanaf 1 augustus bedraagt het gemiddelde maandpensioen 850 roebel en in de zomer van 2001 moet dit bedrag opgelopen zijn tot 1200 roebel (ongeveer honderd gulden).

De stad Moskou is de rijkste regio van Rusland, maar dit geldt niet voor de levensstandaard van de Moskouse bejaarden. Zij zijn naar verhouding de armste bejaarden van het land, omdat de levenskosten in Moskou ook hoger zijn dan in de andere regio's en Moskouse bejaarden veel minder dan hun lotgenoten in andere regio's de mogelijkheid bezitten om een datsja of een groentetuin te bezitten voor aanvulling van het persoonlijke dieet.