 |
 |
 |
 |
Dit is het archief van Prospekt van de jaargang 2000.
Prospekt, januari 2000
Baden in Baikal
door Charles Hoedt
Siberische volkeren noemden het Baikalmeer hun Heilige Zee. Het oudste meer ter
wereld is voor de reiziger van de Transsiberië Expres vaak het belangrijkste
reisdoel. Hier geniet de bezoeker van ongerepte natuur, lange wandeltochten en
de onvermijdelijke banja.
Een anekdote over het Baikalmeer luidt: wie zijn handen met het water wast,
blijft vijf jaar langer leven. Wie het water op het hoofd laat plenzen, kan
erop rekenen tien jaar ouder te worden. Maar de persoon die met heel z'n hebben
en houwen in het meer springt, krijgt er een kwart eeuw bij.
Lees het hele artikel
Prospekt, januari 2000
Enkele legitimeringen voor de voortzetting van de Nederlands-Russische onderwijssamenwerking
door Ton van der Meer
De samenwerking op onderwijsgebied tussen Nederland en Rusland is inmiddels
tien jaar gaande. Om enkele legitimeringen te geven voor de voortzetting van
deze onderwijssamenwerking, die vanuit Nederlandse kant wordt gecoördineerd
door Bureau CROSS, moet niet alleen gekeken worden naar de resultaten van de
samenwerking van de afgelopen tien jaar. Het vereist ook een terugblik op de
Russische geschiedenis van de afgelopen eeuw.
De start van de samenwerking vond plaats voordat de Sovjet-Unie weer Rusland
werd. De tijdgeest van toen wierp haar schaduw vooruit. Een kleine groep
wetenschappers was al gestart met de voorbereidingen voor een nieuwe
onderwijswetgeving. Deze zou zich moeten kunnen meten met de onderliggende
principes van soortgelijke wetten in West-Europa.
Lees het hele artikel
Prospekt, februari 2000
Eenzaam Tsjetsjenië
door René Does
Op de Tsjetsjeense vlag staat een wolf afgebeeld. 'Wij zijn vrij en gelijk
zoals de wolven', zo luidt een Tsjetsjeens gezegde.
Voor de tweede keer in de afgelopen tien jaar voeren de Tsjetsjenen oorlog met de Russen. De eerste oorlog, tussen december 1994 en augustus 1996, wonnen de Tsjetsjenen. De recent uitgebroken tweede oorlog willen de Russen absoluut winnen, maar of dit binnen redelijke termijn gaat lukken is nog helemaal de vraag. Misschien hebben de Tsjetsjenen hiermee zelfs de sleutel tot het presidentschap van Vladimir Poetin in handen.
Clanstaat
Geografisch valt Tsjetsjenië in twee delen uiteen. De noordelijke helft van de
republiek bestaat uit volkomen vlak steppelandschap en wat bossen, het zuiden
uit hoge, beboste bergen met gletsjers. De Tsjetsjenen leven reeds zesduizend
jaar in en rond het territorium van hun huidige republiek. Hun taal behoort tot
de zogenoemde 'Nach-tak' van de Kaukasische talengroep.
Lees het hele artikel
Prospekt, februari 2000
Luna Papa: humor en tragiek in het onherbergzame Centraal-Azië
door Thijs Peters
Het Internationaal Filmfestival Rotterdam staat dit jaar in het teken van de
Japanse film maar zoals elk jaar bevat het programma enkele films van Russische
en Centraal-Aziatische makelij. Een van die films is Luna Papa, de nieuwste
film van de in Tadzjikistan geboren regisseur, Bachtiar Choedojnazarov.
Choedojnazarov is al enkele jaren een gevierd regisseur. Met zijn films Bratan
uit 1991 en Kosh Ba Kosh uit 1993 won hij al prijzen op filmfestivals in onder
andere Nantes, Turijn en Venetië.
In een klein dorpje in Oezbekistan woont het meisje Mamlakat samen met haar
vader en geesteszieke broer. Mamlakat wil niets liever dan actrice worden. Zelf
speelt ze al in de lokale toneelgroep Oerazjan (oogst). Op de dag waarop de
film begint, zal 's avonds een per vliegtuig reizend toneelgenootschap het
dorpje aandoen.
Lees het hele artikel
Prospekt, februari 2000
Kabinet-Poetin voert onderwijsdoctrine in
door René Does
Op 3 december publiceerde de regeringskrant Rossijskaja Gazeta het ontwerp van
de 'Nationale onderwijsdoctrine van de Russische Federatie', dat de status van
federale wet moet krijgen. De regering-Poetin wil met de publicatie van het
wetsontwerp laten zien dat ze zich de problemen en de ontwikkeling van het
Russische onderwijs ter harte neemt. Momenteel wordt het document besproken en
beoordeeld in de Russische onderwijswereld.
De uitwerking van een nationale onderwijsdoctrine is in de wereld een unieke
onderneming. De Russische regering heeft met de doctrine dan ook meer
bedoelingen dan alleen didactische en opvoedkundige.
Lees het hele artikel
Prospekt, februari 2000
De strijd van de Siberische tijger
door Ivo Pertijs
De panthera tigris altaica, beter bekend als Siberische of Amurtijger, is een
zeer bedreigde diersoort. Volgens het Wereld Natuur Fonds leefden er in 1999
ongeveer 380 dieren van deze soort in het wild. Het overgrote deel, namelijk
ongeveer 350, tracht te overleven in Rusland.
De Siberische tijger staat dan ook niet onterecht op de lijst van de European
Endangered Species Program (EEP). Dit is een gezamenlijk fokprogramma van de
dierentuinen in Europa. Op deze wijze proberen dierentuinen een ras gezond in
stand te houden.
Lees het hele artikel
Prospekt, februari 2000
Seksuele voorlichting in het Siberische Krasnojarsk volgens Nederlands model
door Ivo Pertijs
Het is zeer moeilijk om seksuele voorlichting naar westers model in Rusland te
introduceren. Ondanks de aanwezigheid van goed westers materiaal hanteren
scholen in Moskou en andere steden veelal verouderde methoden met conservatieve
opvattingen.
Deze besteden geen of onvoldoende aandacht daar waar het gaat om
de bestrijding van seksueel overdraagbare aandoeningen (soa's) en andere
negatieve verschijnselen behorende bij jongeren en seks. Gelukkig zijn er ook
andere projecten op dit terrein, die niet door de overheid en scholen zijn
genegeerd. Begin jaren negentig namen het farmaceutische bedrijf Organon en het
Bureau Onderwijs Samenwerking Rusland CROSS onafhankelijk van elkaar
initiatieven om seksuele voorlichting in Rusland te verbeteren.
Lees het hele artikel
Prospekt, maart 2000
Keerpunt 1999
De gunstige economische erfenis van Vladimir Poetin
door Jan Limbeek
Op oudejaarsochtend maakte Jeltsin bekend terug te treden en de presidentiële
macht tot aan de verkiezingen over te dragen aan premier Poetin. De
aandelenmarkt reageerde dezelfde dag met een koersstijging van 17 procent. Een
duidelijk bewijs dat de tijd voorbij was dat Jeltsin de enige garantie was
tegen de communistische dreiging. Blijkbaar vonden de beleggers Poetin een
betere man voor de Russische economie.
In de begintijd van Jeltsin had Rusland vrijwel geen harde valuta meer en
torste het een enorme schuldenlast. De feitelijke macht van de staat was nihil,
de roebel was waardeloos, de winkels waren leeg en er dreigde hongersnood. Toen
het liberaliseringsbeleid van Jegor Gajdar Rusland midden 1992 weer een beetje
op de been had geholpen, was het grotendeels afgelopen met de hervormingen. De
tegenkrachten waren te groot geworden. Het grote kwakkelen begon.
Lees het hele artikel
Prospekt, maart 2000
Wit-Rusland: de 90ste regio van de Russische Federatie?
door René Does
Rusland heeft zijn grootmachtaspiraties nog lang niet opgegeven. Behalve uit de
oorlog tegen Tsjetsjenië en de assertievere houding tegenover het Westen blijkt
dit ook uit het nieuwe Unieverdrag dat op 8 december 1999 met de westelijke
buurstaat Wit-Rusland werd gesloten. Het initiatief doet denken aan hernieuwde
territoriale uitbreiding van het Russische rijk.
Een unie tussen Rusland en Wit-Rusland is een begrijpelijke onderneming. Beide
Slavische volken voelen zich zeer met elkaar verwant en de politieke leiders
van de twee landen steunen het idee van harte. De niet hervormingsgezinde,
autoritaire Wit-Russische president Aleksandr Loekasjenko is voor zijn
politieke overleven afhankelijk van Rusland. De Russische leiders van het
afgelopen decennium, Jeltsin, Poetin en de oud-premiers Viktor Tsjernomyrdin en
Jevgeni Primakov, hebben deze vorm van verregaande integratie op subniveau
binnen het Gemenebest van Onafhankelijke Staten (GOS) aangemoedigd. Nostalgie
naar het sovjetverleden en slavofiele sentimenten spelen daarbij ook een rol.
Lees het hele artikel
Prospekt, maart 2000
De kunsten van een chauvinist
Een tentoonstelling van Ilja Glazoenov
door Pauline Michgelsen
Onlangs was in de grootste tentoonstellingsruimte van Moskou, de Manege, een
overzichtstentoonstelling van Ilja Glazoenov te zien. Onder de titel God, red
Rusland! werden meer dan 700 werken van de controversiële kunstenaar getoond.
De titel is veelzeggend: vooral sinds het uiteenvallen van de Sovjet-Unie heeft
Glazoenov met steeds luidere stem verkondigd dat Rusland zich moet ontdoen van
de verwerpelijke invloeden uit het Westen en moet terugkeren naar de waarden
van het prerevolutionaire Rusland: God, Tsaar en Vaderland. 'Rusland is voor de
Russen'; slechts kerk en tsaar (of althans een autocratie) kunnen dit
realiseren. Zijn boodschap spreekt veel Russen aan. De tentoonstelling werd
druk bezocht.
Ilja Sergejevitsj Glazoenov werd in 1930 in Leningrad geboren. Op achtjarige
leeftijd bezocht hij aldaar de Kinderkunstschool (detskaja choedozjestvennaja
sjkola). Nadat al zijn familieleden in de eerste oorlogsjaren van de honger
waren gestorven, werd hij in 1942 naar het dorpje Greblovo in de provincie
Novgorod geëvacueerd.
Lees het hele artikel
Prospekt, maart 2000
Koude Oorlog komt niet meer terug
De buitenlandse politiek van Rusland onder Poetin
door René Does
De verstandhouding tussen Rusland en het Westen is thans lang niet meer zo goed
als onder Gorbatsjov en in de beginjaren van oud-president Jeltsin. Hetzelfde
geldt voor het imago van Rusland in het Westen en het beeld van het Westen in
Rusland. Vaak wordt zelfs de vraag gesteld of de oude tijden van de Koude
Oorlog zullen wederkeren onder Vladimir Poetin.
Sinds enkele jaren is er in de relatie tussen Rusland en het Westen sprake van
toenemende wederzijdse teleurstelling en verwijten. Het westerse beeld van
Rusland werd sterk aangetast door zaken als corruptie, de grensoverschrijdende
activiteiten van de Russische maffia, de snel groeiende invloed van militairen
in de Russische politiek en de nieuwe oorlog tegen Tsjetsjenië.
Lees het hele artikel
Prospekt, maart 2000
'Russisch leven'
In de rubriek 'Russisch leven' worden korte nieuwsberichten uit Russische kranten en weekbladen weergegeven. Het gaat om zaken die de Nederlandse kranten gewoonlijk niet halen, maar wel inzicht geven in het Russisch bestaan.
GELDFABRIEK
Het was tsaar Peter de Grote die het geld invoerde in Rusland. In zijn opdracht
werd in 1724 in Sint Petersburg de eerste zilveren roebel geslagen. Dat jaar
geldt ook als het oprichtingsjaar van het Muntenhof (Monetny dvor).
Tot de dag van vandaag worden in dit historische gebouw op het Hazeneiland de munten van Rusland geslagen. Per minuut produceert de fabriek 800 stuks muntgeld. Zodra de munten in opdracht van de Centrale Bank de poort uit worden gereden, veranderen ze in geld. Naast de Centrale Bank is de presidentiële administratie de tweede organisatie die opdrachten geeft aan het Muntenhof, namelijk tot het slaan van allerlei herdenkingsmunten en staatsordetekens.
De Petersburgse muntenfabriek
heeft 600 werknemers. Voor hen wordt goed gezorgd. Zo hebben zij nooit te maken
met vertragingen in de uitbetaling van hun salarissen. De muntenfabriek werkt
met de modernste machines. De fabriek is omgeven door het water van de Neva en
kan daardoor niet uitgebreid worden.
Sankt-Peterboergskije Vedomosti, 10-12-1999
Prospekt, april 2000
Provincie Moskou het suburbia van de stad Moskou
door René Does
De inwoners van de provincie Moskou hebben een haat-liefdeverhouding tegenover
hun buren uit de stad Moskou. De provincie is economisch afhankelijk van de
stad Moskou, maar de provincie-Moskovieten voelen zich tweederangsburgers in
relatie tot de stad-Moskovieten.
De provincie Moskou werd als bestuurlijke eenheid opgericht op 14 januari 1929.
Sinds die tijd zijn de stad en de provincie Moskou afzonderlijke regio's.
Tegenwoordig zijn ze aparte 'subjecten' van de Russische Federatie, die in
totaal uit 89 regio's ('subjecten') bestaat. Alleen in Sint Petersburg bestaat
een vergelijkbare bestuurlijke indeling: daar zijn de stad Sint Petersburg en
de provincie Leningrad ook afzonderlijke regio's.
Lees het hele artikel
Prospekt, april 2000
De Russische angst voor het Gele Gevaar
door René Does
In de afgelopen tijd is in Rusland een verdrongen angst aan de oppervlakte
gekomen, namelijk de vrees dat een vloed van Chinezen de oostelijke helft van
Siberië onder de voet zal lopen. Termen die in de groeiende stroom artikelen
over dit thema worden gebruikt, zijn 'het gele gevaar', 'een kruipende
bezetting', 'Chinees demografisch imperialisme' en 'Chinees economisch
imperialisme'. Hoe reëel is deze Russische vrees?
De kern van een mogelijk Russisch-Chinees conflict bestaat uit de zeer
ongelijke demografische ontwikkeling in de twee buurlanden. Rusland zal tot ver
in de volgende eeuw geen natuurlijke bevolkingsgroei kennen. Integendeel:
volgens prognoses van de Verenigde Naties zal het inwonertal van Rusland dalen
van 145 miljoen mensen thans tot ongeveer 125 miljoen in 2050. In China
daarentegen leven nu 1,2 miljard mensen en jaarlijks groeit de Chinese
bevolking met twaalf miljoen.
Lees het hele artikel
Prospekt, april 2000
'Russisch leven'
In de rubriek 'Russisch leven' worden korte nieuwsberichten uit Russische kranten en weekbladen weergegeven. Het gaat om zaken die de Nederlandse kranten gewoonlijk niet halen, maar wel inzicht geven in het Russisch bestaan.
SEKSUELE REVOLUTIE
Na de ondergang van het communisme heeft zich onder de Russische - en zeker
onder de Moskouse - jeugd een seksuele revolutie voltrokken. De gemiddelde
leeftijd waarop Moskouse jongeren seks beginnen te bedrijven is gedaald van 17
- 18 jaar voor jongens en van 19 jaar voor meisjes naar 15 - 16 jaar voor
beiden.
De revolutie blijkt verder uit de toename van het aantal abortussen en geslachtsziekten. In de eerste helft van de jaren negentig steeg het aantal abortussen, gepleegd door meisjes jonger dan 19 jaar, van tien- tot vijftienduizend per jaar. Het aantal gevallen van syfilis onder tieners tussen de 15 en 17 jaar steeg met 70 keer tot 1213 in 1995. Zo rond 1996 werd een piek bereikt rond deze problemen, waarna zich een langzame daling inzette.
Deze daling kon worden bereikt doordat vanaf het midden van de jaren negentig
seksuele voorlichtingsprogramma's voor jongeren werden ingevoerd en er
condoomautomaten in de Russische hoofdstad verschenen. Niettemin zijn de
problemen rond geslachtsziekten en tienerabortussen nog steeds zeer ernstig te
noemen.
Argoementy i Fakty, 2000, nr. 5
Prospekt, juni 2000
Een eigenzinnige ultraliberale econoom
Andrej Illarionov, adviseur van president Poetin
door Jan Limbeek
Een grote verrassing van Poetin was de aanstelling van Andrej Illarionov (38)
als zijn economisch adviseur. Illarionov is één van de liberaalste en bekendste
economen van Rusland en één van de zeer weinigen zonder connecties met
oligarchen.
Andrej Illarionov was in de beginjaren van het onafhankelijke Rusland de zeer
liberale leider van de 'Groep voor analyse en planning', die de premier van
economisch advies voorzag. In navolging van het vertrek uit de regering in
januari 1994 van vice-premier Jegor Gajdar en minister van Financiën Boris
Fjodorov, gaf hij zijn post op en werd directeur van het Centrum voor
Economische Analyse.
Lees het hele artikel
Prospekt, september 2000
Oliewinning bedreigt eeuwenoude Chantencultuur
'We ademen gas en drinken olie'
door Caroline Hanrath
Ver teruggetrokken in de West-Siberische taiga leven de Chanten. Meer dan
vijfduizend jaar wist dit inheemse nomadenvolk zich aan te passen aan de
extreme temperaturen en klimatologische omstandigheden. Nu dreigt het volk ten
onder te gaan als gevolg van de oprukkende olie-industrie.
Ze staat voor haar tent en wijst voor zich uit naar een enorme berg schroot; de
restanten van een boortoren. Enkele jaren geleden kwamen geologen naar het
land van Valentina en Vasili Ketsjoemov om naar olie te boren. Ze ondertekenden
een contract en verhuisden naar een plek tien kilometer verderop. Inmiddels
zijn de geologen weer vertrokken. Als dank lieten ze de rotzooi achter.
Lees het hele artikel
Prospekt, september 2000
Helemaal geen dissident
door René Does
Sinds de ondergang van het communisme is de Russisch-orthodoxe Kerk weer
prominent in de openbaarheid. Tien jaar geleden werd Aleksi II door de Heilige
Synode gekozen tot 'patriarch van Moskou en heel Rusland', dat wil zeggen tot
hoofd van de Russisch-orthodoxe Kerk. De inmiddels 71-jarige is de eerste en
tot nu toe enige postcommunistische patriarch. Een portret.
De helft van de bevolking van Rusland beschouwt zichzelf als gelovig. Onder hen
hangt 80 procent het Russisch-orthodoxe geloof aan. De Russisch-orthodoxe Kerk
omvatte midden jaren negentig weer 16.000 parochies, 120 bisdommen en 330
kloosters. De kerk is een maatschappelijke kracht waarmee terdege rekening moet
worden gehouden.
Lees het hele artikel
Prospekt, september 2000
Zeven etages boeken in het Olympisch Stadion
Het boekbedrijf in Moskou
door Dmitri Silvestrov
Het Russische boekbedrijf heeft sinds de tijd van Gorbatsjov snelle en
ingrijpende veranderingen doorgemaakt - qua omzet, assortiment, prijsniveau,
productie en distributie. In deze bijdrage gidst Dmitri Silvestrov de lezer
door de veranderingen in het Moskouse boekbedrijf.
Eén van de meest wijd verbreide mythes uit de sovjettijd was de mythe dat het
sovjetvolk het meest lezende volk ter wereld was. Dat was waar en dat was niet
waar. De sovjetburgers lazen veel, maar ze mochten lang niet alles lezen.
Lees het hele artikel
Prospekt, september 2000
Blind IMF
door Jan Limbeek
Toen Rusland nog op ruime schaal leningen van het IMF ontving, vóór de crisis
van augustus 1998, was het Fonds optimistisch over Ruslands toekomst. Veel
andere instellingen, zoals de OESO, volgden deze visie. Ten onrechte, zoals is
gebleken. Ná die crisis bekeek het IMF Rusland bijna altijd door een zeer
donkere bril. Tegenwoordig echter staat het IMF nagenoeg alleen met dit
pessimisme.
In mei 1999 voorspelde het IMF een krimp van de Russische economie met zeven
procent over 1999. Het eerste kwartaal van 1999 was de achteruitgang minder dan
vijf procent. Voor de overige drie kwartalen van 1999 verwachtte het IMF dus
een nog verdere verslechtering. De economie groeide dat jaar echter met 3,2
procent. Aldus zat het Fonds er 10,2 procentpunt (!) naast met zijn prognose.
Lees het hele artikel
Prospekt, september 2000
Het flessenvolk
door Charles Hoedt
Haar trimschoenen heeft ze zelf weer aan elkaar genaaid met naald en draad toen
het schoeisel na jarenlange dienst uit elkaar dreigde te vallen. Een zestal
veiligheidsspelden houdt haar schort bijeen. Anders zouden de naden van het
kledingsstuk uit ouderdom loslaten. Nee, vertel Galina niets over de eindjes
aan elkaar knopen. Daar weet de 61-jarige Russin alles van.
Bijna dagelijks loopt ze rond op de goederenmarkt Joenona. Hier aan de rand van
de stad, tussen hoge grijze flatgebouwen, worden zelfgebrande cd's voor drie
gulden per stuk verkocht, software voor computers, elektronica, maar ook
kleding en lichte wapens. Galina zelf verkoopt er niks. Aan kopen doet ze ook
niet.
Lees het hele artikel
Prospekt, september 2000
Russische bejaarden zijn arm en eenzaam
door René Does
Evenals in de meeste andere Europese landen is ook in Rusland vergrijzing van
de bevolking een demografisch vraagstuk dat steeds actueler wordt. Er zijn al
lange tijd bijzonder weinig Russische gezinnen met meer dan twee kinderen. Eén
kind is gebruikelijk.
Toch is het aandeel van mensen van 60 jaar en ouder in de totale Russische
bevolking beduidend lager dan in de meeste andere Europese landen. In 1998 ging
het om 17,6 procent van het totale aantal Russen, ofwel een kleine 26 miljoen
mensen. Ter vergelijking: in Frankrijk viel in dat jaar 19,6 procent van de
bevolking in die leeftijdscategorie, in Duitsland 20,9 procent en in Italië
22,4 procent.
Lees het hele artikel
Prospekt, september 2000
'Russisch leven'
In de rubriek 'Russisch leven' worden korte nieuwsberichten uit Russische kranten en weekbladen weergegeven. Het gaat om zaken die de Nederlandse kranten gewoonlijk niet halen, maar wel inzicht geven in het Russisch bestaan.
BOEDDHISME
Het boeddhisme is in Rusland één van de vier officiële godsdiensten. Het land
heeft drie boeddhistische deelrepublieken: Kalmukkië, Boerjatië en Toeva. Voor
de 150.000 boeddhisten in de hoofdstad Moskou wordt thans de eerste
boeddhistische tempel gebouwd. De tempel komt in de wijk Otradnoje in een heel
kerkencomplex met een orthodoxe kerk en kapel, twee moskeeën, een synagoge en
dus een boeddhistische tempel, die een oppervlakte van 600 vierkante meter en
een hoogte van 30 meter krijgt en de ingang - zoals het hoort - op het zuiden
heeft.