De strijd van de Siberische tijger

De onzekere toekomst van een machtig roofdier in Rusland

Naam: Panthera tigris altaica
Gewicht: 250-280 kg
Lengte (kop-romp): 170-280 cm (exclusief staartlengte van 100 cm)
Leefgebied: Russisch Verre Oosten en in mindere mate Korea (Noord en Zuid) en China

De Siberische tijger staat dan ook niet onterecht op de lijst van de European Endangered Species Program (EEP). Dit is een gezamenlijk fokprogramma van de dierentuinen in Europa. Op deze wijze proberen dierentuinen een ras gezond in stand te houden.

In Nederland is de Siberische tijger onder andere te bewonderen in Artis en Ouwehands Dierenpark. De laatste opende in 1997 het zogenaamde tijgerbos. Met financiële steun van een aantal organisaties werd een tijgerverblijf ontworpen waarin de natuurlijke habitat van het beest in terug te vinden is. De twee volwassen Siberische tijgers hadden het blijkbaar dusdanig naar hun zin dat ze binnen een relatief korte tijd zorgden voor nakomelingen.

Siberische tijger als medicijn
Met alleen het fokprogramma van de dierentuinen halen de tijgers in het wild het niet. Ruim negentig procent van de Siberische tijgers leeft in het Russische Verre Oosten. Een groot deel hiervan is terug te vinden in het gebied Primorski en Khabarovski. Ook leven de tijgers onder andere buiten de reservaten Sikhote Alin, Ussuriiski, Lazovsky en Kedrovaya.

In de tijd van de Sovjet Unie liepen de dieren door de strikte regels op het gebied van natuurbescherming relatief weinig gevaar. Begin jaren negentig waren er naar schatting 450 tot 500 Siberische tijgers in Rusland. Met het verdwijnen van het communisme en de opening van de grenzen was de jacht op de Siberische tijger geopend.

In de periode 1991-1996 zijn er tenminste 180 tijgers door jagers afgemaakt. Jaarlijks werden tientallen tijgers gedood zodat de vacht gebruikt kon worden als decoratiemateriaal. Een ander doel dat de jagers nastreven is de verkoop van lichaamsdelen van het dier. Vooral in China is het populair om bijna elk lichaamsdeel van de tijger te gebruiken bij kwaaltjes. Zo zouden snorharen helpen tegen kiespijn, de neus tegen epilepsie, hersenen tegen puisten en de oogballen tegen nervositeit. Dit zijn slechts enkele voorbeelden.

Een ander gevaar voor de Siberische tijger zijn bosbranden. In 1998 verwoestten verschillende branden 2.400.000 ha bos in Khabarovski Krai. Een deel van het leefgebied van de tijger ging hierbij verloren. Het duurt jaren alvorens deze gebieden weer voor de Siberische tijgers leefbaar zijn.

Leven
De verschillende dreigingen maken het leven van de Siberische tijger het er niet makkelijker op. Wanneer de vrouwtjes ongeveer het derde of vierde levensjaar bereiken is het tijd voor het krijgen van jongen. Na de geboorte blijven de jongen gemiddeld veertien maanden bij de moeder. Dit is voor de jongen een periode van veel gevaar. Een tijger krijgt ongeveer om de twee en een half jaar een jong.

In deze beginfase van hun leven dienen ze veel te leren, waaronder jagen. De vacht van de tijger werkt als goed camouflagemateriaal bij het besluipen van hun prooi. Edelherten, lynxen, wilde zwijnen en zelfs beren behoren tot het voedsel van de Siberische tijger. Kleine zoogdieren zijn, bij gebrek aan beter, ook niet veilig. De maag van de tijger moet immers dagelijks gevuld worden met minstens tien kilo vlees.

De solitair levende dieren hebben de beschikking over een isolerende vetlaag van vijf centimeter die hen de winter door moeten brengen. Deze vacht wordt met name in de ochtend en vroege avond goed verzorgd. De avond en nacht staan voor de Siberische tijger centraal om zijn benodigde voedsel bij elkaar te jagen. Deze activiteiten vormen samen slechts een vijfde van de dag. De Siberische tijger gebruikt immers tachtig procent van zijn dag om te slapen.

Actie
Documentaires waarin de Siberische tijger, de grootste in zijn soort, een hoofdrol speelt zijn meestal fascinerend en boeiend. Om ook in de toekomst nog van dit dier te mogen genieten startte de Amerikaanse organisatie Hornocker Wildlife Institute eind jaren tachtig het Siberian Tiger Project.

In samenwerking met de tijgerspecialisten van Rusland werd een programma opgesteld om de toekomst van de Siberische tijger veilig te stellen. Hornocker Wildlife Institute tracht dit onder andere te doen middels wetenschappelijk onderzoek naar het gedrag en de ecologie van de tijger.

Twintig fulltime biologen uit de Verenigde Staten en Rusland zijn tot op de dag van vandaag bezig met onderzoek ter plaatse. Met behulp van radiosignalen zijn de biologen in staat vast te stellen waar de dieren zijn en of ze nog in leven zijn. De ontdekking van een wees komt helaas ook voor. De kleine diertjes leveren immers voor de jagers te weinig op en worden alleen achtergelaten. De opvang van deze dieren vormt de basis voor latere uitzetting in het wild.

Voorts richt het Hornocker Wildlife Institute zich op de gebieden educatie, conservatie en protectie. Wat betreft educatie tracht de organisatie de mens respect bij te brengen jegens de Siberische tijger. Conservatie en protectie gaan vooral uit van de bescherming van individuele dieren.

Om dit mogelijk te maken is management nodig met betrekking tot het gebruik van land. De belangen van de natuurbeschermers kunnen immers fors botsen met de belangen van de lokale economie, zeker wanneer het economisch wat minder gaat.

De NGO krijgt gelukkig tot op heden de medewerking van de federale overheid. De regionale overheden werken echter iets minder mee. Zij zijn er namelijk voorstander van om het aantal Siberische tijgers terug te brengen naar 200 en het dier te verwijderen uit het Russisch rode boekje van bedreigde diersoorten.

In tegenstelling tot India is ook ecotoerisme in dit gebied niet mogelijk. Ecotoerisme kan bijdragen tot een positievere attitude jegens diersoorten. Om de jacht tegen te gaan zijn er in het gebied een aantal anti-stropers brigades actief. Het gaat hier om groepjes natuurbeschermers van Global Survival Network die gewapend (legaal) en met steun van het Russisch ministerie van milieu- en natuurbescherming op zoek gaan naar jagers. Deze brigades krijgen de steun van veel organisaties, waaronder het Wereld Natuur Fonds en Ouwehands Dierenpark. Naar verluidt is op deze wijze het aantal stroperijen met 75% gedaald.

Toekomst
Waarschijnlijk zal het aantal Siberische tijgers in 2010 nog tussen de twee- en vierhonderd exemplaren schommelen. De acties die op dit moment aan de gang zijn zijn echter essentieel voor het voortbestaan van deze diersoort.

Het grootste gevaar is waarschijnlijk de onstabiele sociaal-economische situatie in Rusland. De bescherming van de Siberische tijger kost immers geld, veel geld. Internationale organisaties zorgen voor de meeste inkomsten. Het leefgebied van de Siberische tijger is echter op Russisch grondgebied. De federale en regionale regeringen kunnen met een negatief beleid jegens de Siberische tijger en haar habitat veel acties doen mislukken.

Een andere factor is natuurlijk de houding van de lokale bewoners ten opzichte van de natuur. Indien zij de natuur alleen voor zichzelf gebruiken en geen rekening houden met onder andere de voedselketens, dan grijpen de Siberische tijgers naast hun voedsel. Dan belanden immers de wilde zwijnen niet meer in de maag van de tijger, maar op het bord van de Rus. Voor de paar honderd nog in leven zijnde Siberische tijgers en hun nakomelingen is dus nog een lange weg, vol gevaren, te gaan.